جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گروه یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی است. مولوی در مثنوی، بارها به مفهوم گروه اشاره کرده و مریدان و مخاطبان را به سلوک گروهی سفارش کرده‌ است. آنچه مولوی دربارۀ گروه گفته بسیار پویاست؛ به طوری که نظرات وی را به عنوان دانشی نظری می‌توان به کار بست و بومی ساخت. در این مقاله، تلاش ما آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، نظرات مولوی را دربارۀ گروه مورد بررسی قرار دهیم و به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: 1- معیارهای تشکیل گروه کدامند؟ 2- فواید تشکیل گروه چیست؟ 3- آسیب‌های گروه چیست؟ پس از بررسی مثنوی به این نتایج دست یافتیم: 1- مولوی معیار تشکیل گروه را شباهت افراد می‌داند. 2- او فواید تشکیل گروه را ضرورت پیمودن راه، اجرای دستورات دین، از بین رفتن ناامیدی و... می‌داند. 3- مولوی آسیب‌های گروه را بی‌وفایی اعضای گروه، نداشتن هدف مقدس، رهبر ناآگاه، هم‌گروهی با افراد نادان و ناشایسته و... بیان می‌کند.

ویلیام چیتیک، نویسنده و پژوهش‌گر توانای عرفان و تصوف در آمریکاست. وی در این نوشتار به شیوه­ای محققانه پس از مقدمه­ای مختصر، به تشریح ویژگی‌های شخصیتی و برخی دیدگاه‌های شمس تبریزی پرداخته، به گونه­ای موجز خواننده را با لایه‌های درونی و شخصیت تو در توی او آشنا می‌کند. چیتیک می‌کوشد تصویری روشن­تر از شمس در ذهن خوانندگان ایجاد کند. نقل‌قول­هایی که نویسنده در این مقاله به آن استناد کرده، علی‌رغم ایجاز، حاکی از ژرفای اندیشة شمس تبریزی است. لحن تا حدودی تلخ و گزندة این شیخ، همچون دارویی است که شفا و سلامت را در پی دارد و بی‌گمان دیدار او با مولانا، آن زمان که وقتش در رسید، طوفانی بود که هر چه را مولانا ساخته بود به ویرانی مبدل ساخت. صراحت و نفوذ کلام شمس و به قول خودِ وی با «گفتنِ آنچه گفت» شاعر، اندیشمند و عارفی بزرگ را تقدیم جهانیان کرد که تاکنون نظیری نیافته است.

مولوی خودشناسی را لازمۀ هر نوع شناختی می‌داند، لذا اعتبار هر گونه شناختی که مسبوق به شناخت خود نباشد، از دیدگاه او منتفی است. وی مانع معرفتیِ شناخت ماهیت انسان را هویت انسان می‌داند و معتقد است که هویت انسان ریختی زبانی دارد که در تعامل زبانیِ شخص با دیگران شکل می‌گیرد، لذا با زوال زبان که مراد از آن سکوت ذهنی است، می‌توان هویت زبانی را منعدم کرد. با از بین رفتن هویت زبانی انسان قادر به شناخت خود و در پی آن شناخت غیر می‌شود. در این نوشتار از انعدام هویت زبانی که معادل فنا در ادبیات عرفانی است، تعبیر به شکست هویت می‌شود. مولوی با متمایز کردن جان اول از جان دوم به ملازمۀ میان خودشناسی و خداشناسی می‌پردازد و بر این اساس جان اول را که محجوب در پردۀ هویت زبانی است، مستعد شناخت حق نمی‌داند. وی هویت زبانی را مانع دمیدن جان دوم در انسان می‌داند و جان دوم یا جان خدادان را که همان نفخۀ الهی است، عین شناخت حق می‌داند.

یکی از اموری که خاستگاه الحاد در جهان غرب شده و از دغدغه‌های ادیان و مکاتب فلسفی بوده، پاسخ به پرسش شر است. اصلی‌ترین پرسش این است که آیا شرور در مکتب فلسفی حکیم سبزواری و مکتب عرفانی مولوی امری وجودی است یا عدمی؟ اگر امری وجودی است، با خیر محض بودن خداوند و با قدرت و علم الهی حتی با مسئلۀ سنخیت بین علت و معلول چگونه سازگار است؟ حکیم سبزواری، شرور را امر عدمی، ولی مولوی شرور را امر وجودی و عینی (objective) می‌داند و برای تبیین دیدگاه خود، ابتدا شرور را نسبی می‌داند نه مطلق، و وجود موجود، به خدا نسبت داده می‌شود و شرور با واسطه به خدا منتسب‌ هستند، زیرا لازمۀ محدودیت و ماده است، چون موجود وقتی تنزل کند، وجود تنزل‌یافته، محدودیت دارد و محدودیت و مادیت این تصادم‌ها را دارد و گریزی از آن نیست، آنگاه از توصیف به تجویز می‌پردازد و پذیرش رنج‌ها را برای تکامل آدمی لازم می‌داند، نگارنده ابتدا دیدگاه این دو حکیم و عارف را تبیین کرده و به مقایسه و بررسی دیدگاه‌ها پرداخته است و در نهایت نگاه عرفانی مولوی را واقع‌بینانه‌تر و به سلامت روان نزدیک می‌داند.

ھرانسانى نگرش خاصى به جھان خلقت دارد و براساس آن، باورھا و اعتقادات خود را شكل مىدھد؛ گروھى فقط از ديد تجربه به مطالعه جھان خلقت مىپردازند و بر اين اساس، جھانبینى خود را سامان مىدھند. گروھى ديگر تجربه- بهاصطلاح امروز علم- را ابزارى ناكافى براى شناخت جھان مىدانند و با نگاه عقل به شناختن خويش و جھان ھمّت مىگمارند. گروه سوم عقلرا ھم كافى نمىدانند و با كمك وحى بهجھان مىنگرند. آنھا را سامان مىدھد. اما سؤالات اساسى و ابتدايى، كه ذھن متفكران را از ديرباز و بخصوص در عصر حاضر به خود « جھانبینى » ، مجموع باورھا و بینشھاى ھر گروه مشغول داشته، اين است كه: - آيا واقعیتى وراى ذھن انسانھا وجود دارد تا بخواھند نسبت به آن شناختى پیدا كنند يا نه؟ - در صورت وجود واقعیتى خارج از ذھن، آيا شناخت آن ممكن است تا با ابزار تجربه، عقل يا وحى به باورھاى اساسى در مورد آن برسند؟ - اگر بشر را قادر به شناخت جھان خلقت بدانیم، او با چه ابزارھايى مىتواند جھان را بشناسد؟ دايره كارآيى ھر كدام از اين ابزارھا تا چه حد است؟ - منابع شناخت كدامند؟ - چه معیار يا معیارھايى براى تمییز شناخت صحیح از ناصحیح داريم؟ - چه موانعى ما را از شناخت صحیح بازداشته، به انحراف مىكشاند؟ از آنجا كه جھانبینى ھر فرد شالوده شخصیت او را تشكیل مىدھد و اعمال و رفتار او نشأت گرفته از باورھاى اوست و جھانبینى نیز تابع رأى و نظر او در مسأله مىباشد، لازم است بهطور مفصّل، در اين باب وارد شويم، و انواع جھانبینىھا را بررسى كنیم و نقاط ضعف و قوت ھر يك را مشخص نمايیم. در مورد « شناخت » مسأله شناخت نیز بايد بهطور دقیق، نظريهھاى گوناگون را در اين باره بررسى نمايیم. اين كتاب با عنوان جھانبینى و شناخت براى انجام اين مھم به رشته تحرير درآمده است. سعى بر اين بوده كه در مورد سؤالھاى مزبور ديدگاه قرآن و روايات تبیین گردد، نظريهھاى ديگر نیز به نقد كشیده شوند و نقاط قوّت و ضعف آنھا گوشزد گردد.

نگارنده این سطور[کتاب] مدت هاست که درگیر دو طرح گسترده دراز دامن است و پیرامون آن ها نوشته هایی را ارائه کرده و انشاالله ارائه خواهد کرد.طرح نخست وی به مولانا جلاالدین بلخی،عارف شگرف و شگفت فرهنگ اسلامی-ایرانی و اندیشه ها و آثار وی و آبشخورهای مورد رجوعش مربوط است و طرح دوم به تاریخ و فرهنگ شیعه درباره طرح نخست تا کنون پنج اثر مستقل نوشته و عرضه شده که به این قرار است: 1.حیات معنوی مولوی:به بحث از زندگی سراسر معنای مولانا از کودکی تا وفات اختصاص یافته و در آن نکات بدیع و جدید بسیاری ذکر شده و در عین توجه و احترام به نوشته های پیشین،انتقادات مستندی به آنها شده است.

لطفا برای مشاهده متن چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تامل در اندیشه‌های مولوی و تعمق در ژرفای آن برای پژوهشگرعرفانی، هرزمان نو می‌شود وآفرینش تازه‌ای ازآن دریافت می‌گردد. در دورة معاصر پژوهش کاربردی مورد توجة بسیار است و این موضوع هم در نگاهی به مثنوی قابل کشف است. نگارنده در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، پیرامون اندیشه‌های عرفانی در عملگرایی بحث می‌شود. ضمن بیان مقدمه‌ای در معرفی مولانا، جلوه‌هایی از اندیشه‌ها ونظریه‌های جاودان وی در عمل‌گرایی، نشان داده می‌شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد آنچه امروز غرب و نظریه پردازان آن‌ها به عنوان عملگرایی بر زبان می‌رانند و از آن بحث می‌کنند در فرهنگ و ادب ایرانی به طور عملی راه خود را پیموده است. مولانا بیماری و رنج‌های و ناکامی‌های انسانی را بسیار دقیق درک کرده و می­دانسته است علاقه و باور انسانی وحتی نسل حاضردر همین آموزه­هایی است که با عمل سازگار است.

در نگرش انسان‌شناسانة مولوی، یکی از امیال اولیه و حیاتی انسان، میل خوردن است. مولوی با توجه به ساحت بیرونی انسان و با نگاه روان‌کاوانه، از یک طرف میل خوردن را نیاز اصلی و اساسی فیزیولوژیک انسان، زمینه سازِ ظهور امیال دیگر، و موجب رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه آدمی می‌داند که با چرخة حیات و سیر انسان به سوی کمال مطلوب خویش ارتباط دارد. از طرف دیگر با تّوجه به ساحت درونی انسان و با نگرش عارفانه خود، تمرکز و فرورفتگی در میل خوردن را حجاب راه حق و حقیقت، منشأ امراض جسمانی و روحانی و باعث تیرگی دل و درون انسان می‌شمارد. این مقاله، به روش تحلیلی به واکاوی و تبیین نگرش‌های معرفتی و روان شناختی مولوی دربارة میل خوردن می‌پردازد ؛ با این برآیند که انسان‌ها، ضمن بهره مندی از انواع خوردنی‌ها در حدّ اعتدال، نیازهای تنانی و جسمانی خود را فراهم آورند؛ و برای پرورش جنبة روحانی خویش، میل خوردن را تصعید ببخشند و در مجاری و کانال‌های روحانی به کار گیرند تا به عقل، اندیشه و ایمان تبدیل شود و موجبات صعود آسمانی انسان را فراهم آورد.