جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حیات از واژگان پرکاربرد در قرآن و احادیث و از مفاهیم چالشی قابل‌تأمل در فلسفه است؛ علامه طباطبایی در آثار خویش، به مفهوم حیات آدمی در ظرف دنیا، برزخ و آخرت توجه کرده و حیات را منحصر به دنیا نمی‌داند که با مرگ پایان پذیرد، بلکه انسان با قطع تعلّق روح از بدن از عالم ماده وارد عالم برزخ شده و با فرارسیدن رستاخیز به عالم آخرت جهت حسابرسی ورود پیدا می‌کند. علامه معتقد است بین حیات دنیوی انسان (حیات پیش از مرگ) و حیات اخروی و برزخی (حیات پس از مرگ)، رابطه‌ای عمیق حکمفرماست که از نوع اعتباری نیست بلکه از نوع تکوینی است. بدین‌معنا که اندیشه، گفتار و کردار انسان یک سیمای ظاهری فناپذیری دارد که در دنیا قابل‌رؤیت بوده و یک وجه ملکوتی دارد که در دنیا آشکار نمی‌باشد، بلکه در آخرت در سیمای یک واقعیت اخروی ثابت در قالبی زیبا و هیئتی دلپذیر چون بهشتی دل‌انگیز یا شکلی زشت و نفرت‌انگیز نظیر آتش جهنده، غلّ و زنجیر، مار و عقرب و خنزیر تجلی می‌یابد و فاعل خویش را مسرور یا محزون می‌سازد. رابطه‌ی علی و معلولی از دیگر مؤلفه‌هایی است که علامه به کمک آن حیات دنیوی و اخروی را به هم پیوند می‌زند و بر این باور است که رابطه علیت بین دنیا و آخرت به شیوه‌ی کمال و نقص بوده و هر معلولى نسبت به علّت خود مانند سایه نسبت به صاحب سایه است و نقص‏ و کاستى‏ از لوازم مرتبه معلولیت است؛ این نوشتار درصدد است به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی به روش کتابخانه‌ای ضمن به تصویر کشیدن حیات- دنیوی و حیات طیّبه به عنوان ارزشمندترین مصداق آن- حیات برزخی و حیات اخروی از نگاه علامه طباطبایی به بیان رابطه بین حیات پیش از مرگ و حیات پس از مرگ بپردازد.

نسخ یکی از دانش های مهم قرآنی است که از گذشته مورد توجه دانشمندان و مفسران بسیاری بوده است. در واقع درباره ی نسخ و امکان یا عدم امکان وقوع آن دیدگاههای مختلفی ارائه شده است اما اثر دانشمندان در امکان وقوع نسخ قرآن باهم هم نظر و متفق بوده و اختلاف نظر آنها فقط در در مواردی چون تعداد و چگونگی این آیات میباشد. افراد بسیاری چه در میان متقدمین و چه متاخرین راجع به نسخ و موافقان و مخالفان نسخ در قرآن تحقیق و موارد بسیاری در این باره نگاشته اند.اما به طور کلی مطلبی که به طور ویژه به دیدگاه علامه طباطبایی و سید هبه الدین شهرستانی ومقایسه نظرات ایشان پرداخته باشد در این منابع به چشم نمیخورد. علامه طباطبایی معتقد به این است که در باب نسخ آیه 106 سوره ی بقره از جمله آیات منسوخ است.و نسخ این آیه در حکم است و تلاوت همچنان باقی است و مراد از نسخ در آیات این است که جنبه علامت و آیه بودن آن ازبین برود ، نه وجود آیه.در واقع ایشان از موافقان نسخ در قرآن با توجه به مبانی تعریفی خود میباشد. اما در دیدگاه سید هبه الدین شهرستانی میبینیم که ایشان از منکران نسخ در قرآن میباشد و مراد از نسخ حکم را نسخ حکم شریعت پیشین میداند ، نه نسخ حکم یا آیه در خود قرآن کریم.

در اینجا ما به دنبال تبیین اصول اخلاقی و آموزه‌های اخلاقی و رابطه آن با بحث اطلاق و نسبیت اخلاق هستیم و با بررسی اصول اخلاقی کانت و مرحوم علامه طباطبایی دیدگاه های این دو اندیشمند را در ذیل این مساله توضیح می‌دهیم. همانطور که می دانید مبحث اخلاق دارای اهمیت فراوانی است و دیدگاه مختلفی در این باره بیان شده و اکنون ما به دنبال این هستیم که بیان کنیم مباحث اخلاقی چه رابطه ای با بحث مطلق گرایی و نسبی گرایی اخلاق و مبحث ارزش شناسی گزاره‌‌‌های اخلاقی و کارکرد عقل عملی دارد. در ادامه به صورت مختصر دیدگاه کانت و علامه طباطبایی را بیان می کنیم و با بیان محورهای اشتراک و افتراق این دو اندیشمند، نشان داده می شود که بسته به مفهوم احکام اخلاقی، آیا می‌توان هر یک از این دو اندیشمند را قائل به مطلق گرایی اخلاق یا نسبیت گرایی اخلاق دانست، زیرا هر دو اندیشمند برآن هستند که عقل عملی با معیارهای عقلانی خود می‌تواند خوبی و بدی اعمال را تشخیص دهد. در عین حال چنین به نظر می‌رسد که این دو اندیشمند عقل را به منزله منبع اصلی شناخت احکام ارزشی می دانند که باعث شناخت امور اخلاقی می‌شود. در اینجا باید گفت دیدگاه کانت بر اساس مطلق گرایی پایه گزاری شده و همچنین وی امر مطلق را به عنوان یگانه اصل اخلاقی می داند. در صورتی که در دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی چنین به نظر می رسد که وی اخلاق را به صورت نسبی می داند که از مقوله اعتبار است و تاکید می کند افراد بر اساس مقصد و هدف خود ، یک امر را خوب و یک امر را بد می دانند. در پایان به کاستی‌ها و انتقاداتی که به این دو دیدگاه وارد شده است می پردازیم و نتایج حاصل شده از بررسی این دو دیدگاه، کانت و مرحوم علامه طباطبایی در بحث اخلاق را نشان می دهیم.

توحید در ربوبیت یکی ازبحث‌های مهم و با اهمیت در حوزه الهیات می‌باشد. زیرا که از منظر فلسفه اسلامی مسئله توحید، مهم‌ترین مسئله فلسفه اسلامی پس از اثبات واجب است.مسئله توحید در ربوبیت که یکی از مراتب توحید است، باور به کارگردانی و تدبیر باری تعالی و از مهمترین عوامل هدایت بشر در انتخاب و اختیار نوع زندگی است. دقت در زندگی بشر نشان می‌دهد که یکی از مشکلات اصلی، در پذیرش ربوبیت الهی است. بنابراین مساله اصلی این تحقیق، بررسی ماهیت و مفهوم توحید در ربوبیت و بررسی ابعاد آن از زاویه نگاه فیلسوف الهی علامه طباطبایی و اندیشمندان معاصر زرتشتی است. روش پژوهش در این مسئله، تبیینی-تحلیلی است که در ضمن استناد حداکثری به آثار هر دو اندیشه، به تبیین و تحلییل آن‌ها پرداخته شده است. خلاصه اندیشه علامه طباطبایی که برگرفته از آیات و روایات اسلامی در این بحث است، این است که ایشان این اصل اعتقادی را از لوازم فطرت انسانى می‌داند. و لذا فردى نیست که فاقد آن باشد، مگر بخاطر شبهه‏اى که عارضش شده و از الهام فطریش منحرف شده باشد. ایشان ربوبیت را ملازم با مالکیت حقیقی خداوند متعال و ایجاد الهی می‌دانند. ایشان با ابتناء بر مقدماتی من جمله انحصار علیت حقیقی و مالکیت حقیقی و خالقیت در خداوند متعال، براهینی بر این اصل اعتقادی اقامه کرده‌اند. درنگاه اندیشمندان معاصر زرتشتی نیز بالاترین مقام الوهی از آن اهورامزداست. پس از او سپنتامینو (روح مقدس وخرد پاک) قرار گرفته است و بعد از او شش وزیر که هر کدام بخشی از امور عالم را تدبیر می کنند، واقع شده اند. در نتیجه می‌توان هر دو اندیشه را در پذیرش توحید ربوبی متفق دانست.

هدف این تحقیق شناسایی ابعاد عدالت جنسیتی در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی و ابن عاشور بود.روش اجرای این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از منظر روش انجام تحقیق تحلیل محتوای کمی وکیفی و مطالعه تطبیقی «جرج بردی» بود.اهم یافته های پژوهش به قرار زیر بود: برخی از موارد اشتراک دیدگاه علامه طباطبائی و ابن‌عاشور درتفسیرآیات عدالت جنسیتی، عبارت اند از:آفرینش مشترک بین زنان و مردان، در اصل انسانیت،درحقیقت بشریت وخلق نفس واحد یکسان هستند و به همسانی میان وحدت نوع و وحدت اعتقاد دارند. در تفاوت های میان زنان ومردان، ملاک ازدواج بین زن ومرد را توجه به ایمان دانسته ومعتقدند، زن با ایمان هر چند که کنیز باشد بهتر است از زن مشرک، ولو آزاد باشد ودر ورود به بهشت متناسب باصلاحیت های وتوجه به شایستگی فرزندان، همسران و دودمانشان، در صله ارحام هر دو اتفاق نظر دارند. در وظایف و مسئولیت های متقابل زنان و مردان، این دو مفسرمدت شیردادن فرزند راحق مادر وتا دو سال دانسته اند .همچنین به مشورت کردن وتوافق دوجانبه دراینکه فرزند را از شیر بگیرند و بدون اینکه یکى از دو طرف ناراضى و یا مجبور باشد،تاکید داشته‌اند. درآداب، مراسم و کارکردهای زنان ومردان هر دو مفسردر تحیت وسلام کردن هنگام ورود به خانه، و همچنین به مجاز بودن طلاق (جدایی)، وبی نیاز شدن زنان و مردان در امور مربوط به ازدواج، که همگی از آداب ومراسم اسلامی است، اتفاق نظردارند. ، و در آموزش بین زنان ومردان، هردو معتقدند، پسرودختر ازبدو تولد هیچ شناخت و معلوماتى نداشته اند واز طریق حواس پنج گانه به تدریج آنها راکسب کرده اند و به برتر بودن کسانی که می دانند بر کسانی که نمی دانند اشتراک نظر داشتند.برخی از موارد اختلاف دیدگاه علامه طباطبائی و ابن‌عاشور در تفسیر آیات عدالت جنسیتی نیز عبارت اند از:«دربعد آفرینش مشترک به نظرعلامه همه افراد بشر باید تقوای الهی را پیشه خود سازند واختصاص به مؤمنین ندارد درصورتی که ابن عاشور تقوا را پرهیز همراه با هشدار به مومنان می داند و همچنین علامه نشات گرفتن کل بشررا از آدم و حوا دانسته(نفس واحده)، درصورتی که ابن عاشور اشاره ای به این موضوع نکرده است. در توجه به تفاوت های میان زنان ومردان علامه به تحریم ازدواج با زن و مرد بت پرست توجه کرده و ملاک شایستگى را در ازدواج، ایمان دانسته است. اما ابن عاشور، ضمن حرام دانستن به ممنوع بودن ازدواج فرد مسلمان با زن مشرک و همچنین ازدواج زن مسلمان با مرد مشرک اشاره کرده است .در وظایف ومسئولیت های متقابل زنان ومردان علامه به وظایف ومسئولیت های متقابل زنان ومردان درزمینه طلاق اشاره دارد، علامه معتقد است، شوهران زنان مطلقه به طلاق رجعى در ایام عده سزاوارترند، اما ابن عاشور نظر دیگری دارد وآن این است که خداوند مدت عده را طولانی کرده تا شوهر نسبت به بازگشتن به همسرانش پشیمانی و رغبت نشان دهد.به علاوه علامه بیان می کند که دردین اسلام احکام له که به نفع زنان است با احکامی که علیه و بر ضد ایشان است مساوى در نظر گرفته است.درمراسم،کارکردهای زنان ومردان و فرزندان علامه آداب خوردن را به عنوان حقى برای مؤمنین به مقدارى احتیاج، نه به حد اسراف و افساد قائل شده است، اما ابن عاشور آداب خوردن را اشتراک عمومی در رفع تنگنا دانسته است . ودرآموزش زنان ومردان علامه زنان ومردان دانا ونادان را به عالمان و جاهلان تشبیه کرده است ولی ابن عاشور آنان را به مومن دانا (اهل ایمان) و کافرجاهل(مشرکان جاهل) مشابهت داده است.

با مطالعه تفسیر تسنیم و دقت در آراء تفسیری آیت‌ الله جوادی آملی به وجود اختلاف ‌نظرهایی بین دیدگاه ایشان و علامه طباطبائی پی می‌بریم، با توجه این‌که هر دو از مفسران معاصر و صاحب‌نظر در تفسیر قرآن کریم می‌باشند، متوجه این نکته می‌شویم که المیزان علامه با همه ارزش و اعتباری که برخوردار است، در برخی موارد توسط شاگرد ایشان مورد نقد قرار گرفته است. با بررسی آثار موجود در این زمینه چون رساله مستقلی در این موضوع در دست نبود از این جهت نگارنده بر آن شد که موضوع پایان‌نامه خویش را بررسی این اختلاف ‌نظرها در سوره های یونس، هود و یوسف قرار دهد تا ضمن آشنایی هرچه بیشتر با این اختلاف آراء، خواننده را برای دقت بیشتر و دریافت نظرات جدید در تفسیر کلام وحی به تأمل و تکاپوی علمی وا دارد و به نظرات جدید در تفسیر دست یابد که موجب گسترش مفاهیم قرآن در بین پژوهشگران گردد تا زمینه تحقیق بیشتر در این حوزه فراهم شود. روش کار در انجام این تحقیق به این صورت است که در هر موضوعی ابتدا نظر برخی از مفسران نقل‌شده و در ادامه دیدگاه تفسیری علامه و در نهایت نقد آیت‌الله جوادی آملی به ‌عنوان یکی از آراء مطرح و قابل‌قبول در تفسیر ارائه می‌شود. موارد اختلاف در سوره یونس و هود و سوره یوسف از جمله موضوعاتی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

عقل عملی و کارکرد آن یکی از کهن‌ترین مسائل تاریخ تفکر بشری است که تا عصر حاضر همواره مورد توجه و چالش اندیشمندان غربی، شرقی و اسلامی بوده است. این رساله، رسالت عقل در اخلاق را از جنبه‎های مختلف ازجمله تکون مفاهیم اخلاقی ، تأثیر انگیزشی آن و بررسی کفایت آن برای اخلاقمند شدن را از دیدگاه دو فیلسوف اسلامی و غربی، علامه طباطبایی و کانت، مورد بررسی و تحلیل و نقادی قرار می‌دهد. و مدعی است که علامه طباطبایی در حوزه اخلاق، چه در مقام شناسایی احکام و فضائل اخلاقی و چه در مقام عمل کردن بدان‌ها، علاوه بر عقل عملی، بر نقش دین تأکید می ورزد در نتیجه عقل بشر را برای اخلاقمند شدن کافی ندانسته و علاوه بر عقل، دین را در این زمینه راه گشا می‌داند. در حالیکه کانت در اخلاق چه در حوزه شناسایی و چه در حوزه انگیزشی قائل به خودبسندگی عقل عملی است و در نتیجه قائل به کفایت عقل در اخلاقمند شدن است و به این ترتیب به استقلال اخلاق از دین اذعان می‌کند. این رساله درصدد است با توصیف مستند و جامع وجوه تفارق و تشابه نظریات علامه طباطبایی و کانت درباره جایگاه عقل در اخلاق، به تحلیل و نقادی نظرآن‌ها پرداخته و معلوم دارد که ادعای کدام فیلسوف درباره چنین رسالتی برای عقل از استحکام بیشتری برخوردار است.

نگرش متفاوت یک فیلسوف به موضوع فلسفه و قلمرو آن، بر گسترهو کارکرد دانش فلسفی اثرگذار است. نگاشتۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با محوریت چیستی فلسفه، به این پرسش پاسخ می‌دهد که قلمرو هستی‌شناسی در نگاه علامه‌طباطبایی چه تفاوتی با قلمرو این علم نزد ملاصدرا دارد؟ در این راستا برخی پیامدهای استنباط شده از برداشت متفاوت علامه نیز ذکر می‌گردد. رهیافت به‌دست‌ آمده نشانگر توسعۀ دامنۀ فلسفه نزد علامه به نحوی است که می-توان برای هستی‌شناسی قسمی گسترده‌تر از الهیات بالامعنی الأعم تعریف نمود؛ قسمی که موضوع آن علاوه بر اصل هستی به نحو مطلق، تمام واقعیات اعم از «ظاهری»، «باطنی»، «انتزاعی»، «انضمامی» و «وجودات خاص و جزئی» را شامل ‌شود. روش به‌کارگیری ابزارها و منابع متعدد معرفتی در اثبات فرضیات فلسفۀعامه یا فلسفۀالهی نزد ملاصدرا و علامه‌طباطبایی نیز متفاوت است. ملاصدرا علاوه بر مسئله‌سازی، روشن‌سازی مسئله، کشف حد وسط و تأیید استدلالات، در مقدمات برهان نیز از منابع و ابزارهای وحیانی و شهودی بهره می‌برد، درحالی‌که علامه‌طباطبایی نه ‌فقط در مقدمات، بلکه در تأیید براهین فلسفی نیز از این شیوه استفاده نمی‌کند. هر چند آثار علامه در شاخه‌های دیگر فلسفه نشان می‌دهد نه تنها از مقدمات وحیانی و تجربی و...در براهین خود استفاده می‌کند، بلکه روش وی در این موارد منحصر به برهان نیست. به نظر می‌رسد نگرش متفاوت مذکور، دست‌کم سه ره‌آورد مهم در پی دارد. اولین آن‌ها گسترش میزان نقش‌آفرینی فلسفه در علوم است. برداشت علامه از فلسفه در حوزۀ موضوع، مسائل، هدف و روش، به خلاف برداشت ملاصدرا، امکان هستی‌شناسی پدیده‌های عینی و جزئی را فراهم می‌کند. شکل‌گیری نظریۀ اعتباریات و تبیین فلسفیِ کنش‌های انسانی را می‌توان دومین ره‌آورد قلمداد نمود. به نظر می‌رسد سومین پیامد امتداد علمی-عملی مهم‌ترین اصل حکمت نظری یعنی؛ «توحید» است. واژۀ «واقعیت» علاوه بر اثبات ذات احدیت به نحو مستقیم، قابلیت خلق مفاهیم مرتبط با رفتار و اعمال مرتبط با مخلوق را دارد؛ بنابراین واژۀ مذکور امکان پیوند نظر و عمل را بیش از پیش فراهم می‌کند و ظرفیت تبیین اصول عملی با محوریت مهم‌ترین اصل حکمت نظری؛ یعنی توحید را فراهم می‌سازد.

بر اساس آیات قرآن کریم، «تهذیب نفس» از مهم‌ترین راهکارهای نجات انسان از بدفرجامی و گرفتار شدن در گمراهی است. این پژوهش بر آن است با بررسی آیات قرآن کریم و بررسی آرای مفسران به ویژه علامه طباطبایی با روش تحلیلی، استنتاجی، مهم‌ترین روش‌های تهذیب نفس را مورد احصاء و بررسی قرار دهد تا از این طریق، گامی را در جهت نیل به ترسیم راهکارهای تربیتی از منظر قرآن کریم به دست آورد. بررسی مبانیِ تهذیب نفس نشان می‌دهد انسان موجودی است مختار و تربیت‌پذیر که می‌تواند با روش‌های مختلف به تهذیب نفس خود بپردازد. بر اساس یافته‌های پژوهش، تهذیب نفس دارای پیامدهای مؤثر فردی و اجتماعی است که البته در مسیر تحقق با موانع بیرونی و درونی نیز در رویارویی است. مطالعه و بررسی منابع تحقیق نشان می‌دهد، هر چند به صورت مستقیم، سخنی از «روش» تهذیب نفس در آن‌ها به میان نیامده است، اما روش‌های «یاد خدا»، «شناخت نفس»، «عبرت‌آموزی»، «یادآوری نعمت‌ها»، «انذار»، «تبشیر» و «یاد مرگ» از مهم‌ترین روش‌های تهذیب نفس به شمار می‌روند که از این منابع قابل استنباط و استنتاج هستند و در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی سه مکتب «روش انذار» دارای آثار بیشتر و مؤثرتری نسبت به «روش تبشیر» است و «یاد مرگ» یکی از مهم‌ترین روش‌هایی است که در زندگی انسان تأثیرگذار است. علامه طباطبایی بر این باور است که در مباحث اخلاقی سه مکتب رایج وجود دارد؛ مکتب متأثر از آرای اندیشمندان یونانی و حکمای الهی، مکتب انبیای پیشین و مکتب و روش قرآن. از این میان نیز روش قرآن در پرورش اخلاقی انسان شیوه‌ای منحصر به فرد و بدیع است.

این رساله برچسب گذاری شده است: شخصیت خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در قرآن کریم ، و این یک مطالعه تحلیلی است در مقایسه با آنچه توسط محقق الطباطبایی مطرح شده است. و شرق شناس مونتگومری وات (یک مطالعه مقایسه ای تحلیلی). رسول محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) نویسنده پیام جهانی و مهر قوانین آسمانی است ، و در شخص شریف خود نمونه خوبی است و دارای شخصیت والایی است و به او فرستاده شد اخلاق کامل و از طریق ایجاد خود برای ایجاد خانواده در اسلام ، او با خانواده اش رفتار کرد تا به ما رویکردی را نشان دهد که ما دنبال می کنیم ، مقایسه ای در خصوصیات شخصیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) انجام می شود . طباطبایی و شرق شناس مونتگومری وات. این فصل شامل دیدگاه ها و شبهات شرق شناس در خصوص شخصیت خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود. از مهمترین منابعی که شرق شناسان از آنها گرفتند ، بیشتر آنها فریب و تهمت داشتند ، برخی از منابع اسلامی و برخی دیگر از نظرات شرق شناسان قبلی بود و شرق شناس بیش از یک استدلال ذکر شده در نامه را به کار برد. . من از آیات قرآنی مربوط به ویژگیهای شخصیتی خاندان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) استفاده کردم و آنها را برای هر موضوع پشتیبانی و تبیین کردم و از تفاسیر مکاتب و شرح حال استفاده کردم و ذکر می کنم بعضی از آنها بیانات مستشرق عام است ، از جمله: وی می گوید: آیه تطهیر درباره همسران رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد. و اینکه خدیجه ، همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را به خاطر پول با محمد ازدواج کرد و محمد با همسران مشروع خود با زنان دیگر رابطه داشت. و سو susp ظن های دیگر ، دانستن اینکه شرق شناس اعتقادی به پیامبری بودن محمد ندارد و اعتقادی به وحی یا قرآن ندارد ، و یکی از نتایج آن: این که شرق شناس قصد داشته تصویر حضرت محمد را تحریف کند ، درود و سلام بر او باد. بر اساس آن) ، و او آیات را با توجه به درک خود توضیح داد ، و نظر علامه طباطبایی توصیفی ، تحلیلی و مقایسه ای بود که توسط آیات قرآن و سنت و اکثر گفته های مفسران پشتیبانی می شود.