جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله جهات در منطق ابن‌سینا، انواع ضرورت و ضرورت مطلقه و همچنین رابطۀ معنای منطقی و فلسفیِ جهات بررسی می‌شود. در ادامه، تفسیر ملاصدرا از ضرورت مطلقه و تعبیر آن به‌ضرورت ازلی موردبحث قرار می‌گیرد و نتایج فلسفی‌ای که صدرا از طرحِ این ضرورت گرفته برجسته می‌شود و مشخص می‌گردد که ضرورت در هلیات بسیطه از نوع ضرورت ازلی و ضرورت در هلیات مرکبه از نوع ضرورت ذاتی است. همچنین برهان‌پذیری قضایای ضرورت ازلی به بحث گذاشته می‌شود. در ادامه، به نظر ابتکاری ملاصدرا دربابِ امکان فقری پرداخته خواهد شد. وجود در معنای امکان فقری عین فقر است و تمام وجودات در این معنی عین تعلق‌اند. بنابر مبانی حکمت متعالیه، ازآنجاکه تشکیک در وجود راه دارد، ممکن فقری مقول به تشکیک است. از نظر استاد مهدی حائری یزدی، ابتکار ملاصدرا در طرح امکان فقری درواقع تکمیل بحث ضرورت مطلقه در ابن‌سیناست. براین‌اساس، به طرح و بررسی و گسترش نظر ایشان نیز پرداخته خواهد شد.

یکی از موضوعاتی که در دستگاه فلسفی ملاصدرا برای هانری کربن جذابیت و نقش محوری دارد، ضرورت وجود عالم مثال، جسم مثالی و خیال خلاق در تبیین جهان¬شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی است. ازآنجاکه دغدغۀ اصلی کربن رهایی و نجات بشر از بی‌معنایی است و در این رهگذر حذف عالم میانه و قوۀ معرفتی آن یعنی خیال را از عوامل مهم این بی‌معنایی و تقدس‌زدایی از عالم هستی می‌داند، به دنبال هم‌گرایی سسلسلۀ اهل معنا (افلاطونیان عالم) و یافتن وجوه مشترک آنان در سرتاسر تاریخ است. وی با تعمّق در آثار فیلسوفان و عارفان مسیحی در سنت غربی و همچنین با ژرفکاوی در سنت ایرانی – اسلامی و نیز با بهره‌گیری از روش پدیدار‌شناسی هرمنوتیکی خوانشی از آخرت‌شناسی ملاصدرا ارائه¬می‌نماید که بیانگر وجوه مشترک فراوانی میان معنویتباوران است. در این نوشتار به بررسی این وجوه مشترک در میان افلاطونیان پارس از یک سو و خانواده اهل معنا در سنت غربی آن از سوی دیگر می‌پردازیم.

حکیمان مشاء نفس را از بدو آفرینش، عقل مفارق دانسته و به کمال جسم طبیعی آلی تعریف نموده‌اند. آنان با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده‌اند؛ از جمله اینکه چگونه عقل مفارق با بدن مادی ارتباط پیدا می‌کند؟ دو امر غیر‌مسانخ (مادی محض با مجرد محض) چگونه نوع واحد طبیعی را شکل می‌دهد؟ صدرا در ابتدای آفرینش، نفس را مادی دانسته است که فاقد ادراکات حسی، خیالی و عقلی است و به تدریج در اثر حرکت جوهری از مرتبه طبیعت بی‌جان و فاقد نمو و شعور، به مرتبه طبیعتِ دارای رشد نمو و به تجرد خیالی و عقلی نائل می‌آید؛ یعنی وجود نفس، شدت وجودی پیدا می‌کند (وجود، وجودتر می‌شود). پرسش اصلی این است که رابطه نفس با بدن در اندیشه صدر‌المتألهین چگونه قابل تبیین است؟ فرضیه نگارنده این است که اتحاد نفس با بدن، در اندیشه صدرا، اتحاد دو امر غیرمسانخ نیست؛ بلکه نفس در اندیشه صدرا در عین تجرد، شأن مادی دارد و به لحاظ شأن مادی خود، با بدن اتحاد پیدا می‌کند و نوع واحد طبیعی را می‌سازد. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین مسئله یادشده از منظر صدرا پرداخته است.

در کتاب عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت اثر علاءالدین ملک اف می‌توان به افق‌های تازه‌ای از اندیشهٔ دینی دست یافت. از ارتباط مباحث دینی و فلسفی، موضوعاتی پدید آمده است که در فلسفه، کلام و معرفت‌شناسی دینی و به‌طور خاص در دانش‌های جدیدتری همچون فلسفهٔ دین و کلام جدید مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. یکی از این موضوعات مهم و تأثیرگذار، موضوع ارتباط عقل و ایمان است. آشکار شدن آراء در این موضوع، می‌تواند سرنوشت بسیاری از مباحث دیگر فلسفه و دین را دگرگون سازد. کتاب عقل و ایمان (Reason & faith) ارتباط عقلی و ایمان از حیث تطبیقی را پی‌گرفته و به‌دنبال آن است که امکان و اندازه و چگونگی عقلانی شدن ایمان را از دیدگاه سه فیلسوف مکتب‌ساز بررسی نماید. از مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی دینی و فلسفه دین، بحث «عقل و ایمان» است. که عالی‌ترین فضیلت انسانی شمرده می‌شود. برای توجیه ایمان به خداوند که شاخص‌ترین مصداق اعتقاد دینی است، شیوه‌های گوناگونی وجود دارد. در این رساله به بررسی نسبت عقل و ایمان در تطبیق اندیشه‌های صدرای شیرازی، ابن‌رشد و کانت پرداخته‌ایم.

"فیلسوف شیرازی در هند "کتابی است که در معرفی 90تن از علما و فیلسوفان کشور هند که به نوعی تحت تاثیر آموزه‌های فلسفی صدرالدین شیرازی (ملقب به ملاصدرا) بوده‌اند .به عبارت دیگر آثاری در شرح رسائل ملاصدرا نگاشته یا در نوشته‌های خویش به او اقتدا کرده‌اند .درباره هر شخصیت این اطلاعات درج شده است :نام و نام خانوادگی، آثار و کتاب‌های چاپ کرده، شاگردان و استادان . برخی از این افراد عبارت‌اند از :محمد جونپوری لکهنوی حنفی، قاضی عصمه‌الله عمری لکهنوی، انوارالدین حسینی، محمد شاکر سندیلوی، شیخ سعدالله سلوئی، محمد امجد صدیقی قنوجی، سید مستعدخان، شیخ محمد اعلم سندیلوی حنفی، قاضی مبارک ناصحی ادهمی، و غلام یحیی بارهوی بهاری . علمای هند از جمله علمایی هستند که به سنت فلسفی ملاصدرا و میرداماد توجه کرده‌اند و شروح و حواشی متعددی بر آثار این دو فیلسوف نوشته‌اند. در این کتاب بخش مهمی از آثار ایشان در مواجهه‌ی با فلسفه‌ی صدرایی معرفی شده است.

در این کتاب ، ماهیت عقل و حدود توانایی آن در شناخت مورد بررسی قرار گرفته است به این منظور، دیدگاه دین ودیدگاههای برجستگان فلسفه اسلامی و غرب را درباره عقل مورد مطالعه قرار داده ایم.در عین حال در حین بررسی نظرات متعدد، با اختلافات، تضاد و تشتت آراء فراوانی در مورد ذات و حقیقت عقل، ارائه یک تعریف جامع و محدوده شناخت عقل مواجه شدیم.به همین دلیل همواره عقل را مقابل دین ،علوم تجربی و عرفان قرار داده اند .از آنجاکه عقل نقش بارزی در تقویت دین داشته ودین هم در ترویج تعقل گامهای موثری برداشته است،طبیعی است که بین این دوگزینه رابطه تنگاتنگی برقرار باشد .در قرآن کریم آن مقدار که از عقل ستایش شده از کمتر مقوله ای تمجید گردیده است. عقلی که قرآن وروایات روی آن عنایت دارند،بیشتربرقوه فهم اطلاق می گردد . عقل با این معنا قادر به شناخت حقایق عالم هستی ، تمییز صحیح از ناصحیح و نیز استنباط احکام شرعی خواهد بود ، اما شناخت او رابطه مستقیمی با داده های حسی وفراحسی دارد ، به این صورت که عقل پس از دریافت این داده ها به تجزیه و تحلیل آنها ودر نتیجه بدست آوردن شناخت و معرفت اقدام می کند. ضمناً با بررسی مفهوم عقل ونقش آن در شناخت حقایق در فلسفه ابن سینا ، صدرالمتألهین و کانت مشخص می گردد که مفهوم عقل وتوانایی آن در شناخت ، در تفکر ابن سینا و ملاصدرا ، نزدیک به اسلام بوده در حالی که همین موضوع در فلسفه کانت دورتر از اسلام است زیرا کانت ، عقل را منشأ گمراهی معرفی می‌کند و معتقد است که این قوه با بلندپروازی، پای از حد فراتر می‌گذارد و سبب مغالطه و تعارض و توهم می‌شود .این نوشتار ، ضمن تعریف عقل به معنای فهم، ثابت می کند که فهم از علوم تجربی، فلسفه، عرفان، دین و سایر معارف، ابزار،مواد و مصالح خودش را می گیرد و با وارسی هریک از آنها به تحلیل و داوری می پردازد. بنابراین با هیچیک از آنها تضادی ندارد و می توان به کشاکش ها در این زمینه پایان داد.