این نوشتار، پژوهشی درحوزۀ فلسفۀ عمل است و در صدد است پاسخ فیلسوف معاصر علامه محمدتقی جعفری به دو پرسش مهمِ «چیستی عمل» و «چگونگی تبیین آن» را استنباط و مورد ار
... رزیابی قرار دهد. این پژوهش اگرچه به روش تحلیلی - کتابخانه ای انجام‌گرفته لکن جعفری در مباحث خود پیرامون عمل، علاوه بر بهره گیری از عقل و البته وجدان، به یافته های علمی نیز توجه داشته است.در نظریّۀ عمل جعفری سه مبنای متافیزیکی، انسان شناختی و انگیزشی دخالت مستقیم دارند. بر پایۀ مبنای متافیزیکی، عمل از مقولۀ فعل (یا به تعبیری رویداد) معرفی می شود. این عمل منسوب به «منِ» انسانی است که در انسان شناسی جعفری تعریف و جایگاه ویژه ای دارد. انگیزش نیز از نگاه جعفری مبتنی بر اصل علاقۀ به من توضیح داده می شود. در کنار این سه مبنا، جعفری سه مؤلفة اراده، تصمیم و اختیار را شناسایی می کند. در این میان مؤلفة اختیار یا به تعبیر جعفری «نظارت و سلطنت من بر دو قطب مثبت و منفی عمل» مهم‌ترین مؤلفه محسوب می گردد. نهایتاً بر اساس سه مبنا و سه مؤلفة بیان شده، چیستی عمل به این صورت پاسخ می یابد که: «عمل، حرکت روحِ انسانی (و فعالیت روانی و عصبی) است که غالباً با حرکت بدنی و تأثیر بر مواد خارجی نمایان شده و معلولِ ارادۀ هدف و تصمیم، تحت نظارت و سلطۀ من است». همچنین تبیین عمل از نگاه جعفری، بر اساس دو روش استقرائی (مربوط به‌پیش از صدور عمل) و روش قیاسی (مربوط به بعد از صدور عمل) انجام می گیرد و لازم است ضمن توجه به چهار دسته عواملِ درون ذاتی متغیر، برون ذاتی متغیر، درون ذاتی ثابت و برون ذاتی، اقسام عمل در قالب عمل عادی، ارادی و اختیاری لحاظ گردد.بخش نهایی پژوهش به ارزیابی نظریه عمل جعفری پرداخته و چالش های نظریه های معاصر در باب عمل را مبنای نقد و بررسی قرار می دهد و نتیجه می گیرد که نظریه جعفری، با افزودن تکمله ای اصلاحی، توان عبور از این چالش ها را داشته و می تواند ضمن ارائۀ فرضیه¬های جدید برای برخی مسائل فلسفی چون رابطۀ عمل با نظر و معرفت، ضعف اراده، آزادی، در حوزۀ علوم‌انسانی نیز امتداد یابد.
بیشتر