جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع امامت از مهم‌ترین مباحث کلامی بوده و از صدر اسلام تاکنون موافقان و مخالفان بسیاری داشته است. در این تحقیق به بررسی مسئله امامت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی و ابن تیمیه حرّانی پرداخته شده است. هدف از مقایسه دیدگاه‌های این دو شخصیت در باب امامت، آشنایی با نظرات آن‌ها در مورد ویژگی‌ها، وظایف و روش تعیین امام و رسیدن به دیدگاه حق در این مسئله می‌باشد. پیامد بررسی نظرات این است که خواجه عصمت و افضلیت را ازویژگی‌های مهم امام برمی‌شمرد ولی ابن تیمیه شرط معصوم بودن امام را منکر است. خواجه نصیر، مسئله امامت را مسئله‌ای کلامی و پیشینی و از اصول دین می‌داند؛ ولی ابن تیمیه امامت را مسئله‌ای فقهی و پسینی و جزو فروع دین به شمار می‌آورد. نگارنده به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای کوشیده است که دیدگاه خواجه و ابن تیمیه را در مورد مسئله امامت بیان و ضمن توصیف اشتراکات و اختلافات، به بررسی و مقایسه نظرات بپردازد.

از دیرباز، اختلاف بین صوفیان و فقیهان، بسیار عمیق و گاه خونین بوده است. صوفیان همواره داعیۀ بیان و عمل به حقیقت دین را داشته‌اند و در مقابل، فقیهان ایشان را به دوری از مبانی و سخنان پیامبر و بزرگان دین متهم کرده‌اند. در این مقاله سعی شده است به قسمتی از این میدان که از طرف کسانی چون ابن‌جوزی، ابن‌تیمیه و پیروانشان رهبری می‌شود، پرداخته و دلایل و چرایی این نزاع در دو قالب کلی بررسی شود: 1. زمینه‌های اصولی و بنیادین اختلاف از قبیل تضعیف عقل و منزوی کردن آن، جهان‌بینی تک‌قطبی، رویکرد روایت‌محور، تفسیر ظاهرگرایانه و مقید به زمان و مکان، تضعیف و ترهیب فرق دیگر، خوف‌محوری، منطق حفظ ‌قدرت؛ 2. دلایل مصداقی در برخی اعمال و اندیشه‌های صوفیانه چون وجود شطحیات، بدعت‌ها، ریا، جهل، شرک و... همچنین در میان بیان نقد‌های ایشان گاهی به‌نحو مختصر به دیدگاه عرفا اشاره خواهد شد تا مطالب کاملاً یک‌سویه پیش نرود. در نهایت با عنایت به تفاوت‌های این دو مشرب، مشاهده می‌شود که گاهی مرز میان این دو طیف، کم‌رنگ شده و افرادی را نمی‌توان به‌راحتی در میان یکی از این دو مکتب دسته‌بندی کرد. ولی فهم دلایل این اختلاف چه از منظر تحلیلی در بیان زمینه‌های اصولی و چه از حیث توصیفی در نقدهای مصداقی در بستر رویکرد امثال ابن‌جوزی، معیار تقریبی برای فهم تمایزها و شناخت دقیق‌تر از هریک از این دو نگرش به دست خواهد داد.

لزوم احتیاج امت به «هدایت تشریعی» پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام؟صل؟؛ یکی از مهم‌‌ترین دلایل شیعه برای نصب امام است. پس از غبیت امام زمان؟عج؟ و عدم دسترسی شیعیان به آن حضرت، عده‌‌ای تلاش کردند این امر را به کلی مورد تردید قرار دهند. ابن تیمیه یکی از این افراد است. او سعی کرده است با دستاویز قرار دادن موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی پس از ختم نبوت نزد شیعیان و ناسازگاری آن با غیبت امام زمان؟عج؟؛ اصل مهدویت شیعه را با تردید مواجه کند. این مقاله به اصل شبهه و جواب آن، با رویکرد تحلیلی و رجوع به منابع مکتوب پرداخته است. دستاورد این پژوهش نیز، رد اصل شبهه و بیان سازگاری موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی با غیبت، به رغم عدم دسترسی به امام زمان؟عج؟ و هماهنگی گزاره مذکور با موضوع مهدویت شیعی و عدم گمراهی شیعه در زمان غیبت است.

سلفی گری همواره یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز در مسیر تفکر اسلامی بوده است و ذهن محققین و پژوهشگران بسیاری را به خود معطوف کرده است. قرن هفتم هجری را می توان نقطه عطفی در جریان اندیشه سلفی در دنیای اسلام دانست؛ در این دوره ابن تیمیه عقاید بنیادگرایانه اهل حدیث و حنابله را به صورت یک جریان فکری ارائه کرد. این جریان فکری تحت عنوان سلفی گری پس از چند قرن مسکوت ماندن شعله ور گردید و گسترش یافت. سه اقلیم مهم و تأثیرگذار مصر، عربستان و هندوستان هر کدام به نوعی تحت تأثیر این جریان بنیادگرایانه قرار گرفتند. مسئله مورد نظر پژوهش پیش رو این است که اولاً تأثیر تفکرات ابن تیمیه بر بنیادگرایی در هر کدام از این مناطق، با تکیه بر بررسی شخصیت های برجسته این تفکر، تا چه حد بوده است و ثانیاً ظهور این تأثیرپذیری در افراد مختلف با توجه به اقلیم های متفاوت چگونه بوده است. این تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و کتاب ها و نیز استفاده از اینترنت انجام گرفته است. بر اساس، یافته های پژوهش حاکی از آن است که تفکرات سلفی و بنیادگرایانه ابن تیمیه پس از سال ها مسکوت ماندن به یکباره رونق گرفتند و پیروان بسیاری در نقاط مختلف یافت؛ اما تأثیرپذیری این افراد از افکار ابن تیمیه با توجه به عوامل مختلفی از جمله محیط جغرافیایی، شرایط زندگی و شخصیت افراد متفاوت بود و در نقاط مختلف بازخورد متفاوتی داشت.

بنیان های معرفتی در یک منظومه فکری نقش تعیین کننده ای در انگاره های اعتقادی آن دارد. اندیشه سلفیه به ویژه دیدگاه های ابن تیمیه برخاسته از یک پایگاه معرفت شناختی حس گرایانه می باشد؛ بدین معنی که "هر چه غیر محسوس و قابل تخیل نباشد معدوم" است. بر این اساس، ابن تیمیه در تقابل با "عقلانیت تجریدی"، "عقلانیت جسمانی" را مطرح می کند. وی بر این باور است حس و خیال همانند عقل می تواند افعال خداوند را درک کنند. از این رو پژوهش پیش رو بر این مسأله تمرکز دارد: انگاره های افراطی سلفیت مانند جسم انگاری خداوند و نص گرایی افراطی بر چه عقلانیتی استوار است؟ در این مقاله در پرتو روش تحلیلی-انتقادی به این نتیجه رسیدیم مهم ترین کارکرد عقل جسمانی "قیاس الغائب علی الشاهد" است. ابن تیمیه مرز میان حس و خیال و وهم و عقل را در هم ریخته، و یک عقلانیت ترکیبی پیشنهاد می دهد.

مسئله نسخ یکی از مسائل بسیار مهم در علوم قرآنی است که میان صاحب‌نظران در تعریف و مصادیق آن اختلافات فراوانی وجود دارد. قرآن مجید خود در چند آیه به وقوع نسخ در قرآن تصریح فرموده است(بقره: 106؛ نحل: 101؛ رعد: 39). نوع مواجهه با مسئله نسخ می تواند موجب پذیرش یا انکار حجیت ظاهریی آیات قرآن باشد. جریان سلفی- تکفیری فرقه ای منسوب به اهل سنت با گرایش و رویکردی خاص در تفسیر و علوم قرانی برداشتی متفاوت تر از سایر فرق اسلامی در موضوع نسخ دارد. به نظر، دیدگاه این فرقه در حوزه تفسیر و نسخ یکی از موجبات شکل گیری اختلافات است. پژوهش پیش روی با روش توصیفی- تحلیلی ورویکرد اسنادی ونیز با اگاهی از ضروت شناخت مبانی فکری جریان سلفی- تکفیری به مطالعه و تحلیل نسخ در دیدگاه آنان می پردازد؛ و در پایان به این نتیچه می رسد که سلفیان برداشتی عام تر از معنای نسخ دارند به طوری که نسخ در این فرقه شامل تخصیص، تقیید، مطلق، استثناو...هم می شود. عدم توجه به این نکته می تواند موجب خطا در قضاوت های ما باشد.

یکی از صناعات ادبی و اعجازی قرآن، وقوع مجاز در آن است. اصل وقوع مجاز در قرآن پذیرفتة بیشتر علمای اسلام است و کتاب‌های فراوانی در این زمینه نوشته‌اند. از این میان، ابن‌تیمیة حرّانی (د. 728 ق.) به عنوان برجسته‌ترین نظریه‌پرداز جریان سلفی ـ تکفیری ـ وهابیت، وقوع مجاز در قرآن را انکار می‌کند. وی به عنوان یکی از مؤسسان جریان تکفیری و آرای او مورد پذیرش این فرقه می‌باشد. بنابراین، معرفت به اندیشه‌های ابن‌تیمیه در حقیقت، شناختن دبدگاه این فرقه است. این مقاله با روشی اسنادی‌ـ تحلیلی در پی پاسخگویی به این سؤال‌هاست که «دیدگاه ابن‌تیمیه دربارة مجاز چیست؟» و «استدلال‌های او چقدر محکم است؟». با جستجو در آثار ایشان به این نتیجه ‌رسیدیم که استدلال‌های ابن‌تیمیه در انکار وقوع مجاز در قرآن نا‌پذیرفنی می‌باشند. در واقع، این استدلال‌ها شایستة نقد و مناقشة جدی هستند و پذیرش دیدگاه او موجب محرومیت از اعجاز، لطایف و ظرایف قرآن می‌شود.

بحث مجاز در قرآن با علم بیان مرتبط است که همراه با علم معانی و بدیع علوم مربوط به بلاغت را تشکیل می‌دهند. برخی معتقدند اگر مجاز از قرآن حذف شود نصف زیبایی قرآن از دست می‌رود. در باره مجاز در قرآن، دو دیدگاه عمده وجود دارد: 1ـ قائلین به مجاز در قرآن؛ 2ـ مانعین مجاز در قرآن. هدف این نوشتار نقد و بررسی ادله مخالفین مجاز در قرآن است. دو شخصیت بزرگ این دیدگاه ابن تیمیه و شیخ شنقیطی است که ابتدا دیدگاه آنان نقد وبررسی می‌شود و سپس ادله دیگر صاحب نظران معاصر این دیدگاه نیز موردنقد وبررسی قرار می‌گیرد.

التًعریفُ بأوهام مِن قَسًم السًُنَن إلی صَحیح وَ ضَعیف جلد 5 توسط محمود سعید ممدوح به رشته تحریر در آمده است. احادیث صحیحه ای که بتوان به آن احتجاج کرد به چهار صورت می باشد. حدیث صحیح و حسن و ضعیفِ صالح و ضعیفی که احتیاج به فضایل و مناقب و ترغیب می باشد. اهل علم احادث را طبقه بندی کرده اند و أحادیث طبقه به طبقه مشخص می شوند و حدیث محکم و درست را با توجه به فقه اسلامی از حدیث ناصحیح مشخص می کنند. نویسنده در این کتاب درصدد بیان أحادیث صحیحه و غیر آن در میان محدثین از علمایِ مسلمان می باشد. این کتاب شاملِ کتاب جنائز, باب عیادت مریض, إطعام مریض, طلب دعا از مریض, نزد میت, ارواح مؤمنین, گریه بر میت, تعزیه, غسل و کفن و حنوطِ میت, نماز بر میت, صفوف در نماز میت, دفن در شب, تسویه در قبر, زیارت قبور, نهی از شکستن استخوان میت, کسی که در وطن غریب میمیرد, باب بعث, حیات انبیا, وجوب زکات, تفسیر مسکین, حق سائل, زکات مال یتیم, زکات فطر, زوزه یوم الشک, مسوالک زدن روزه دار, کفاره روزه واجب, روزه روز عاشورا, قضای رمضان, اعتکاف می باشد. نویسنده می گوید: این کتاب در مورد نکات و فوائد و تنبیهاتی است بر أحادیث احکام در کتاب سنن اربعه, مخصوصا کتاب الصلاه که آدابِ نماز و احکام مربوط به آن را بیان می کند.

کتاب التعریف بأوهام من قسم السنن إلی صحیح و ضعیف، الجزء السادس و یلیه التعقیب اللطیف و الإنتصار لکتاب التعریف بقلم محمود سعید ممدوح به رشته تحریر درآمده است. يکي از چهره‌ هاي بارز سلفي و از مصنفین کثیرالأثر در زمينه حديث، ناصرالدين آلباني است. وی مورد تمجید و تحسین اکثر علمای سلفی و وهابی عربستانی امثال بن باز و ملازمانش می باشد. از او بيش از پنجاه عنوان کتاب منتشر شده که بعضي از آنها بيش از ده مجلد می باشد. نقدهاي زيادي نيز از علمای اسلام بر آثار و افکار او تدوين شده است. اثر حاضر از جمله کتبی است که انتقادات زیادی بر آثار و افکار ناصرالدین البانی دارد. که مؤلف آن درصدد بر آمده تا آثار، افکار و عقائد البانی را نقد نماید و به ردّ آن بپردازد. جزء ششم (کتاب مناسک) از کتاب التعریف بأوهام من قسم السنن إلی صحیح و ضعیف حاوی هشتاد و شش باب می باشد. بعضی از ابواب اثر حاضر به ترتیب عبارتند از: باب دخول حرم، باب مغفرت برای حجاج و عمارت کنندگان حرمین، باب سایه برای محرم، باب آنچه که در رابطه با نهی از ترک حج آمده است. باب آنچه که در ایجاب حج به زاد و توشه و راحله می باشد. باب آنچه که آمده در مقدار واجب بودن حج. و ..... و در ادامه مطالب از التعقیب اللطیف که مباحثاتی با صاحب کتاب براءة الذمة بنصرة السّنة که به دفاع سنی از البانی پرداخته و جواب از شبه صاحب تعریف داده است. مؤلف بعد از بررسی آراء و افکار ناصرالدین البانی به این نتیجه رسیده از آنجا كه ناصرالدين البانى تابع افرادى تندرو و خشونت طلب و تكفيرى همچون ابن تيميّه و ابن قيّم جوزيّه و محمّدبن عبدالوهاب بوده لذا خُلق و خوى آنان را به خود گرفت و درصدد معارضه با علماى اسلام برآمد و لذا آنان نيز در برابر او صف كشيده و به مقابله با او و افكارش برآمده و كتابهايى را بر ضدّ او تأليف نموده اند. که از جمله کتاب حاضر می باشد.