جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل و بررسی اصول و مبانی فکری ابن‌تیمیه به عنوان نماینده جریان نص‌گرا با محوریت موضوع نسبت عقل و نقل و نقد آن بر اساس منظومه‌ی فکری جوادی آملی و پیامدهای مبتنی بر این دو رویکرد در عرصه‌ی معرفت دینی، نتایج قابل توجهی به دنبال دارد. ابن‌تیمیه با جمود بر ظواهر نصوص حتی در اصول اعتقادی، دلیل اختلاف فلاسفه و متکلمان را عدم مرجعیت ذاتی و استقلالی عقل می‌داند لذا تقدیم معقول بر منصوص را بی‌اساس می‌خواند و تنها راه ایمان واقعی را ایمان جازم به پیامبر (صلی الله علیه و آله) برمی‌شمارد. وی با تعریفی که از عقل ارائه می‌دهد، عقل را عرض می‌خواند و تا سرحدّ غریزه و عقل عرفی آن را تقلیل می‌‌دهد؛ با خلط نقل و شرع، از تقدیم شرع بر عقل به طور مطلق دفاع می‌نماید؛ با پذیرش تعدّد عقل و تن دادن به نسبیت معرفتی، درصدد حل تعارض عقل و نقل برمی‌آید و ابطال یک نوع از انواع عقل را، ابطال کل عقل نمی‌داند. لیکن جوادی آملی، با هم سطح خواندن علوم عقلی و نقلی، هر یک از عقل و نقل را مؤید دیگری می‌داند و با تفکیک وحی از نقل، فهم نقلی را همچون فهم عقلی، آسیب‌پذیر و غیر مصون از خطا و صواب و تعارض معرفی می‌نماید و از تأویل به عنوان راه حل تعارض عقل و نقل، دفاع کرده و تقدیم دلیل عقلی بر دلیل لفظی غیر صریح را ضروری دانسته است. وی محصول عقل تجربی، نیمه تجربی، تجریدی و عقل ناب را اگر از سنخ قطع و یقین یا مفید اطمینان عقلایی باشد را حجت می‌داند و ضمن متفاوت دانستن عقل با بنای عقلاء، برهان عقلی را از سنخ علم برمی‌شمارد که اعتبار و حجیتش ذاتی است نه جعلی! جوادی در نقد ابن‌تیمیه می‌گوید او تعقل در معقول را منع کرده چه برسد به تعقل در منقول و فقط عقل فطری را قبول دارد و در معرفت‌شناسی دینی شأنی برای عقل قائل نیست و عقل مستقل بالذات را قبول ندارد لذا سر از حس‌گرایی در آورده است. و برای حل تعارض عقل و نقل دچار تعدد عقل نیز شده است.

تکفیر در ادیان الهی از جمله اسلام به معنای نسبت کفر دادن به فرد یا افرادی، و نفی ایمان آن‌ها بر اساس انگیزه‌ها و روش‌های مختلف می‌باشد که الزامات و پیامدهای خاص خود را دارد. در اسلام یکی از مسائل مطرح در علم کلام و علم فقه مقوله‌ی تکفیر است که از صدر اسلام تا به حال مورد منازعه‌ی علمی و نظری بوده و هست، فرق مختلف اسلامی در خصوص این مسأله اشتراکات و افتراقاتی داشته و دارند و امروزه علاوه بر وجوه اعتقادی و فقهی رنگ سیاسی و جناحی به صورت افراطی به خود گرفته است، که امروزه به معضل و مشکلی مهم و سرنوشت‌ساز برای مسلمانان جهان تبدیل شده و باعث اختلاف میان آن‌ها و تضعیف مسلمانان گردیده است، در این تحقیق سؤال اساسی آن است که به طور مشخص و معین نقاط اشتراک و افتراق شخصیت‌هایی محوری از شیعه مثل شیخ صدوق و و شیخ مفید و افرادی شاخص از دانشمندان سنی مثل ابوحنیفه و ابن تیمیه در خصوص موضوع و مسأله‌ی تکفیر کدامند؟ برای پاسخ به این سؤال با شیوه‌ی گردآوری اسنادی و کتابخانه‌ای و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و تطبیقی، منابع و آثار اشخاص مذکور و نظرات و دیدگاه‌های آن‌‌ها و شارحین آثارشان مورد مطالعه و دقت ونقد و بررسی قرار گرفته و نتیجه این شده است، که در نظر و آثار و منابع دست اول مربوط به اندیشمندان فوق الإشاره، صرف اقرار و اظهار به شهادتین، کفایت به اسلام نموده و مشمول کفر نمی‌گردد و در مصادیق کفر با هم اشتراک نظر دارند (نفی ضرورت دینی)؛ اما در مقام اعمال و رفتارهای شرعی و عبادی با هم اختلافاتی دارند که مورد سوء استفاده‌ی بعضی از انسان‌ها و گروه‌های مغرض و جاهل و دشمنان اسلام قرار گرفته است، بر همین اساس تقویت اشتراکات مذاهب در این زمینه بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.

مساله جایگاه انسان در نظام هستی ‌، از محورهای اساسی تفکر بشر می‌‌باشد و واضح است که نوع نگاه به این مساله ‌، شکل‌دهنده رفتارهای آدمی ‌خواهد بود . با توجه به گسترش تفکر سلفی‌گری در عصر حاضر و تقابل آن با تفکر شیعی‌، بررسی تفاوت این دو دیدگاه در نوع نگاه به جایگاه انسان در عالم هستی لازم به نظر می‌رسد‌. لذا رساله حاضر بر آن است تا به شیوه توصیفی ـ تحلیلی با بررسی دیدگاه ابن‌تیمیه به عنوان یکی از شاخص‌ترین چهره‌های سلفیه و آیت الله جوادی آملی که از مطرح‌ترین نظریه‌پردازان شیعی در بحث انسان‌شناسی می‌باشد‌، به این مهم دست یابد‌. آیت الله جوادی و ابن‌تیمیه هر دو انسان را متشکل از روح و جسم می‌دانند با این تفاوت که آیت الله جوادی جسم را مربوط به عالم ماده و روح را از عالم مجردات می‌داند اما ابن‌تیمیه روح و جسم را در قالب جهان مادی تعریف می‌نماید‌. آیت الله جوادی با مدد جستن از عقل و وحی‌، انسان را به صورت بالقوه مظهر وجود خداوند می‌داند که در راستای عمل به شریعت، این مظهریت شکوفا خواهد شد‌، به گونه‌ای که در مقام انسان کامل،‌ تمام حقایق عالم وجود به فعلیت خواهد رسید‌. اما ابن‌تیمیه با توجه به این که عقل را به عنوان منبع معرفتی مستقل نمی‌پذیرد و علاوه بر این در مراجعه به متون دینی نیز به ظاهر آن‌ها اکتفا می‌کند‌، انسان را موجودی محدود‌، مادی و کاملا زمینی تعریف نموده که قدرت هیچ‌گونه دخل و تصرفی را در عالم هستی ندارد‌.بنا به وجود تفاوت‌های اساسی در دو دیدگاه مطرح شده نسبت به نگاهی که به انسان دارند ، شاهد رفتارهای متفاوت آنها در برخورد با نوع انسان می‌باشیم . به عنوان مثال از آنجا که واژگانی همچون ارزش و کرامت نوع انسانی، در منظومه فکری ابن‌تیمیه معنای دقیقی ندارد لذا مشاهده می کنیم که وی به شدت بر رفتارهایی همچون توسل به اولیای الهی، زیارت اهل قبور، شفاعت و... می‌تازد. حال آنکه در نگاه شیعه نوع انسان به صورت بالقوه در جایگاهی فوق سایر موجودات قرار دارد و مباحثی چون خلافت الهی، انسان کامل و ولایت تکوینی در همین راستا مطرح می گردد.‌واژگان کلیدی ‌: انسان شناسی، جایگاه انسان‌‌، انسان کامل، جوادی آملی‌، ابن تیمیه

این مقاله عهده‌دار مقایسه دیدگاه ابوالحسن اشعری و ابن‌تیمیه در باب صفات غیرخبری و خبری خداوند و تفسیر انسان‌وارانگارانه از آن با روش توصیفی‌تحلیلی است. در مقوله صفات غیرخبری، ابن‌تیمیه غالباً رویکرد سلف خویش را در پیش گرفته و بحث را به همان طریقت مطلوب اهل سنت مرتبط دانسته، اما اشعری در استدلال برای اثبات آن صفات کوشیده است. علی‌رغم اختلافات جزئی که میان آنها دیده می‌شود، به نتایج مشابهی دست یافته‌اند که همان معرفی خدا با صفات انسان‌وار است. اما در مبحث صفات خبری، اختلاف چندانی میان این دو متکلم دیده نمی‌شود. زیرا اندیشه این دو در اصل و اساس یکسان بوده و به مبدأ فکری واحدی، که همان توقف در ظواهر، بدون توضیح چند و چون مسائل است، باز می‌گردد. در حقیقت، اشعری و ابن‌تیمیه در غایت در موضوع خداشناسی اختلاف فراوانی با هم ندارند و عملاً از عرضه فکر منسجمی باز مانده‌اند. بخشی از این فقدان به منهج خداشناسی این دو باز می‌گردد که با تفسیر ظاهرگرایانه از صفات خدا عملاً خدایی انسان‌وار را معرفی کرده‌اند. این مقاله وجوه انسان‌وارانگاری خدا را در تفکرات این دو متکلم نشان می‌دهد و بیان می‌کند که هر دو عملاً از معرفی اسلام ناب به پیروانشان عاجز مانده‌اند.

فرقه وهابیت از دو قرن پیش توسط محمد بن عبدالوهاب به وجود آمد که بیشتر آرای آن با اعتقادات مسلمانان مخالف است. ریشه اکثر این اختلاف­ها و تضادهای اعتقادی به دو اصل توحید و حیات برزخی بازمی­گردد. مسئله حیات برزخی، نه تنها از موارد اختلافات مسلمانان با وهابیت است؛ بلکه در میان خود دانشمندان وهابی نیز در این موضوع اختلافاتی وجود دارد. حاصل مطالعه و بررسی درباره این مسئله آن است که افرادی چون ابن تیمیه و ابن قیم هم حیات برزخی و هم ارتباط عوالم را می‌پذیرند؛ ولی علمای عصر حاضر وهابیت مثل بن باز و البانی حیات را می‌پذیرند، اما ارتباط را انکار می‌کنند. بنابراین، نوعی واپس‌گرایی اعتقادی در سران جدید وهابیت مشاهده می‌شود. این در حالی است که بسیاری از آیات قرآن کریم و روایات و سیره نبوی دال برحیات برزخی، سماع موتی و ارتباط انسان در برزخ با عالم دنیا و ضد مدعای وهابیت است. ابن تیمیه نیز معتقد به بازگشت روح هنگام سؤال است و این به معنای حیات داشتن اموات بعد از مرگ است.

موضوع مهم «تأویل» که فهم متون دینی مبتنی بر آن است، از اصطلاحاتی است که در علوم قرآن، تفسیر و نیز در حدیث، اصول فقه، کلام، فلسفه و عرفان به کار رفته است. از دیرباز، این واژه بحث­برانگیز بوده و در چیستی و ماهیت آن، آرای گوناگونی از سوی مفسران، عارفان، متکلمان و باطن­گرایان ابراز شده که نتیجه آن، برداشت‌های مختلف، ناهمگون و بعضاً ناسازگار است. کاربرد نسبتاً فراوان این واژه در قرآن و حدیث نیز در طرح مناقشات علمی پیرامون آن بی­تأثیر نبوده است. از جمله کسانی که به این موضوع پرداخته­اند، علامه طباطبایی (ره) از مفسران بزرگ شیعه و ابن تیمیه از اهل سنت هستند. علامه با طرح نظریه ابن تیمیه در ذیل آیه 7 سوره آل عمران، بخشی از آن را پذیرفته و در بخش دیگر نظر او مناقشه کرده است. ابن تیمیه و علامه طباطبایی (ره) در اصل معنای تأویل اختلافی ندارند و هر دو آن را از حقایق خارجی و امور عینی الفاظ دانسته‌اند. مهم‌ترین عامل جدایی این دو دیدگاه، چگونگی و کیفیت این حقیقت خارجی است که این نوشتار به صورت تطبیقی آن را تحلیل کرده، نقاط افتراق و اشتراک آن را بررسی و در مجموع، مشخص می‌کند که دیدگاه علامه طباطبایی (ره) درباره تأویل با مدلول آیات قرآن سازگارتر از سایر نظریات، از جمله نظریه ابن ‌تیمیه است.

بعد از حملات تروریستى 11 سپتامبر به برج‌هاى دوقلوى سازمان تجارت جهانى از سوى القاعده، واژه «جهاد» به طور وسیعى در رسانه‌هاى غرب به کار رفت که در اغلب موارد، معناى واقعى آن تحریف شده و بعضاً اسلام را مترادف با خشونت نشان مى‌داد. این مقاله به سیر تکوینى معناى «جهاد» از صدر اسلام تا عصر حاضر و بیشتر به معناى «جهاد» در گروه‌هاى اسلام‌گراى نظامى تکیه خواهد کرد. در این مقاله این مطلب تبیین شده است که برداشت کسانى از قبیل اسامه بن لادن از جهاد با معناى آن در میان شیعه متفاوت است.