آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کتاب حاضر، بررسی دیدگاه‌های «ایمانوئل کانت» (1724 - 1804) دربارة دوران نو و نقد آن توسط «مرتضی مطهری»، فیلسوف و اسلام شناس معاصر است. دوران نو، در نتیجة مجموعه رخدادهای فکری و اجتماعی در بین سده‌های پانزدهم تا هفدهم میلادی و شکل‌گیری جنبش روشنگری در قرن هجدهم به وقوع پیوست. فیلسوفان و جامعه شناسان و متفکران بسیاری در این حوزه قلم زده و نظریه پردازی کرده‌اند. نگارنده در این اثر نگاهی ویژه به تحلیل‌ها و نقدهای شهید مطهری دربارة آرای کانت داشته است. شهید مطهری با تکیه بر مبانی فلسفی و دینی خاص، مدرنیتة کانت را مورد ارزیابی قرارداده است.

هدف پژوهش عبارت بود از تدوین مبانی و ساختار مداخلات اسلامی برای درمان مشکلات زوج ها. سوال اول این بود که آیا اسلام این مداخلات را چه مقدار و بر اساس کدام مبانی دینی تجویز می کند؟ سوال دوم این بود که ساختار این مداخلات چگونه است. روش این پژوهش (با رویکردی علمی - دینی)، این گونه بود که هم از متون اسلامی به سمت «تدوین زوج درمانی» حرکت کردیم و هم به عکس آن.. نتایج پژوهش نشان داد که مداخلات فوق بر مبانی اسلامی زیر مبتنی است: 1. جایگاه خانواده و اهمیت آن در رشد فردی - اجتماعی، 2. ویژگی های خانواده سالم، 3. آسیب شناسی خانواده، 4. اهداف تشکیل خانواده، 5. چارچوب های فقهی و اخلاقی مداخله ها در زوج درمانی و نیز معلوم شد که زوج درمانی اسلامی در پنج بخش مداخله های شناختی، عاطفی، رفتاری، ساختاری و معنوی قابل ارائه است. سه بخش اول متناظر با دیدگاه زوج درمانی شناختی رفتاری است، در بخش ساختاری توزیع قدرت را، مبتنی بر حقوق زوجین و مرزها بر اساس آموزه های اسلامی قرار می دهد. در مداخله های معنوی، توصیه های اسلام در باب اعتقادات، اخلاق و عبادت اسلامی مبنا قرار می گیرد.

امام خمینی(ره) به عنوان بزرگترین اندیشه گر اسلامی قرن، همراه با مرجعیت دینی مبتنی بر درک و آگاهی دین شناسی، مسئولیت شناسی و درد آشنایی توانست با اتکال به نیروی لایزال حضرت باری تعالی و با بهره گیری از منبع پر فیض شریعت و به کار گرفتن تفکر ژرفای خویش، به کالبد اسلام جانی دوباره بخشد و ضمن تجدد حیات فرهنگ غنی دینی، با ادراکی وصف ناپذیر و آگاهیهای عمیق، جریانهای مخالف اسلام و مسلمانان را به خوبی بشناسد و ابعاد، جنبه ها و جوانب مختلف جریانهای فکری، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دنیای استکبار و دشمنان اسلام را به امت اسلامی معرفی نماید.

‫از آن‌جا که انسان در جهت نيل به سعادت نهايي مورد نظر دين، با نيازهاي ثابت و متغيير روبرو است؛ برخي از آموزه‌هاي دين ثابت و برخي ديگر متناسب با نيازهاي مقطعي او مطرح شده، و با تغيير آن نياز‌ها، حکم دين نيز تغيير مي‌کند. به‌طور کلي آموزه‌هاي دين به سه بخش اعتقادات، اخلاق و احکام تقسيم مي‌شود. از ديدگاه امام خميني( و شهيد مطهري، آموزه‌هاي اعتقادي چه فرعي و چه اصلي، جزء امور ثابت هستند؛ زيرا اعتقاد به‌معناي تعلق روح و انديشه است، و از آن‌جا که روح از امور ثابت است، متعلق روح يعني آن‌چه مورد اعتقاد قرار مي‌گيرد، نيز ثابت است. در حوزه اخلاق، ملاک فعل اخلاقي از ديدگاه اين دو عالم شيعي، عبارت از کرامت و عزت نفس است، و آن‌ها غايت فعل اخلاقي را تقرب به خداوند مي‌دانند. از سوي ديگر، احکام اخلاقي نيز بر دو دسته هستند: يک دسته از احکام اخلاقي مانند عدالت‌محوري، احکام اصولي است که مبتني بر مصالح و مفاسد واقعي بوده و همواره ثابت مي‌باشد. دسته ديگر احکام اخلاقي فرعي است که در برخي موارد تغيير مي‌يابد، مانند سخن دروغي که جان يک مؤمن بي‌گناه را نجات دهد. در حقيقت ملاک ثبات و تغيير در احکام اخلاقي از ديدگاه امام و شهيد مطهري اين است که احکام ثابت بر اساس نياز ثابت و بعد معنوي انسان مي‌باشد، و احکام متغير ناظر به بعد مادي و دنيوي و مقطعي بشر است. اما در حوزه احکام، نيز احکام اوليه به‌صورت کلي از ديدگاه ايشان ثابت است، اما احکام ثانويه و برخي از احکام حکومتي متغيير مي‌باشند؛ زيرا احکام اسلام مبتني بر مصالح و مفاسد است، و اسلام نياز‌هاي ثابت و متغيير بشر را در نظر دارد، و سرّ احکام ثابت و متغيير نيز همين نيازهاي ثابت و متغيير، و مصالح و مفاسد مطلق و مقيد است.

«ازخودبيگانگى» در اصطلاح جامعه شناختى به وضعيتى اطلاق مى شود كه چيزى كه انسان آن را خلق كرده يا جزء خصايص انسان است به طريقى از او دور شود. حالتى ازخودبيگانگى وجود دارد كه اراده انسان ها حتى در ساحت انديشه نقش حداقلى ايفا مى كند كه از آن با عنوان «ازخودبيگانگى هويتى» تعبير مى شود. اين نوع ازخودبيگانگى امروزه محصول شرايطى است كه مهم ترين ويژگى آن «برساختى» بودن زندگى اجتماعى است. در اين نوع ازخودبيگانگى، انديشه اى «ديگر» در ذهن فرد جاى مى گيرد و بدين ترتيب، «ازخودبيگانگى هويتى» روى مى دهد. در اين مقاله، با استفاده از نظريه هاى تأثير رسانه هاى جمعى، در كنار رويكرد برساخت گرايى (ساخت اجتماعى واقعيت) به عنوان روش و چارچوب نظرى، با الهام از آموزه هاى اسلامى، رويكردى انتقادى به ازخودبيگانگى هويتى اتخاذ شده است. حاصل تحقيق آن است كه نفوذ فراگير رسانه هاى جمعى و سياست هاى همگرايانه آنها در پيشبرد اهداف سرمايه دارى غربى و محتواى نظام آموزشى بخصوص علوم انسانى، مهم ترين عامل ازخودبيگانگى هويتى بخش قابل توجهى از انسان ها در سراسر جهان است. برخلاف نظريه هاى رايج ازخودبيگانگى كه شى ءانگارى و جداشدن محصول فعاليت بشر را ملاك ازخودبيگانگى مى دانند، در «ازخودبيگانگى هويتى»، انديشه هاى نامناسب و چه بسا بى ربط در ذهن انسان ها جاى مى گيرد. اين نوع ازخودبيگانگى عمدتا مربوط به كشورهاى شرقى و جهان سومى است.

مقاله در پی اثبات این است که رهبری امام خمینی، مبتنی بر نظریه رهبری کاریزمایی «ماکس وبر» نیست، بلکه از الگوی نظری دیگری نشات گرفته است که در این بحث با تکیه بر آرای علامه مطهری بیان شده است. در بخش اول، ماهیت رهبری پیامبران الهی در پرتو ابطال نظریه رهبری کاریزمایی روشن شده است. در بخش دوم نیز، ماهیت رهبری امام خمینی در قالب شناخت علل گراییدن توده های مردم به ایشان بیان شده است. در پایان نیز علت اصلی گرایش مردم ایران به امام خمینی، انطباق و اتصال ایشان با فرهنگ اسلامی - شیعی و نه ویژگی های فردی و خودبنیاد وی بیان شده است.

سرمایۀ اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهندۀ کیفیت کارکرد نهادهای اجتماعی آن جامعه است. وجود میزان قابل قبولی از سرمایۀ اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود، به طوری که در مواقع بحرانی می تواند به عنوان منبع اصلی حل مشکلات و فرآیندها به کار رود. سرمایۀ اجتماعی در پیشنهادهای علمی خود، برای حل معضلات اجتماعی و توسعۀ اجتماعی نهادهای مدنی، جهت گیری های ارزشی و دینی را به عنوان یک ضرورت قلمداد می کند و بر نقش مذهب به عنوان یک مفهوم جامعه ساز بیش از پیش تاکید دارد. با توجه به نقش آموزه های دینی و مذهب در شکل گیری و توسعۀ سرمایۀ اجتماعی این پژوهش تلاش می کند با واکاوی ادبیات و مبانی نظری سرمایۀ اجتماعی، جایگاه مذهب در ارتقای عناصر و مولفه های آن را تبیین کند. نتایج حاکی از آن است که افزایش گرایش های مذهبی و اعتقادات ایدئولوژیکی در جامعه، به افزایش سرمایۀ اجتماعی کمک کند. مذهب با ایجاد جهان بینی واحد در میان افراد جامعه نوعی هماهنگی و همدلی ایجاد می نماید و افراد با پیروی از دستورات دینی به فهم مشترک از مسائل مادی و اجتماعی اطراف خود می رسند و زمینه برای اعتماد متقابل، انسجام اجتماعی و مشارکت پدید می آید.

«نامه تاریخی استاد مطهری به امام خمینی» نوشته مرتضی مطهری است. نامه در سال 1356 هجری شمسی یعنی حدود یک سال قبل از انقلاب اسلامی و زمانی که امام خمینی (ره) در نجف اشرف اقامت داشته اند از سوی استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری برای ایشان ارسال شده و در آن به مهمترین مسائل نهضت اسلامی از جمله مکتب ایرانی؛ انحرافات گروه های مبارز همچون پدید آمدن جریاناتی که مبلغ اسلام منهای روحانیت هستند و همچنین برخی تفکرات انحرافی افرادی همچون دکتر شریعتی اشاره شده است.

از نگاه بسیاری از فلاسفه و الهی‌دانان عمومی‌ترین برهانی که بر وجود خدا اقامه می‌شود برهان نظم است. بر اساس این برهان از تجارب ممتد در مورد طبیعت می توان شباهت نسبتا کاملی میان طبیعت و مصنوعات بشری به دست آورد، آنگاه به حکم یک قاعده کلی می‌توان از شباهت معلولات به شباهت علل پل زد. و از آنجا که معلولات و مصنوعات بشری از یک طراح هوشمند ناشی می‌شوند، می‌توان نتیجه گرفت که جهان نیز از یک طراح حکیم ناشی شده است. بر خلاف خود برهان، نقد آن به گذشته‌های دور باز نمی‌گردد. به نظر می‌رسد نخستین انتقاداتی که در فلسفه غرب به ‌طور جدی به برهان نظم وارد شده‌ است، حاصل کار دیوید هیوم است. هیوم بخش قابل توجهی از کتاب «محاورات درباره دین طبیعی» را که حدود 25 سال روی آن کار کرده بود و در اواخر عمرش آن را تکمیل نمود، به نقد برهان نظم اختصاص می‌دهد. هیوم بر مبنای فلسفه تجربه‌گرایی خود استدلال می‌کند که برهان نظم، ماهیت تجربی دارد و بر این اساس می‌گوید همه استدلالات در دلیل نظم به تجربه بر می‌گردد و از تجربه نمی‌توان این استنباط حقیقی و خطاناپذیر را انجام داد. بعلاوه هیوم معتقد است الهی‌دانان درصدند نظم جهان را از طریق علت بیرونی تفسیر کنند، در حالی که به زعم او می‌توان این نظم را به درون ماده مستند کرد، بدین صورت که ماده ذاتاً دارای ویژگی هایی است که دائماً در حال تکامل است و این حرکت تکاملی، معلول عوامل داخلی است. با فرض چنین احتمالی هیوم نتیجه می‌گیرد که برای تفسیر نظم طبیعی نیاز به دخالت عوامل فراطبیعی نیست. او همچنین معتقد است که بیان تمثیلی نظم، مستلزم باور به خدای انسان وار خواهد بود و نمی‌تواند خدایی را نشان دهد که از هر گونه خطا و اشتباه و عدم انسجام در عملش مبرا است. از نگاه برخی از فلاسفه، نقدهای هیوم بزرگ‌ترین تکیه‌گاه الهی‌دانان در اثبات وجود خدا را متزلزل نموده است. استاد مطهری معتقد است بی اعتبار شدن براهین اثبات خدا بویژه برهان نظم یکی از علل اصلی گرایش به مادیگری در جهان غرب است. ایشان با پاسخ به نقدهای هیوم نشان می‌دهد که برهان نظم یک برهان تجربی محسوب نمی‌گردد، بلکه یک برهان عقلی است. بعلاوه ایشان این ایده که نیرویی‌ درونی در ماده وجود داشته باشد که لازمه آن نیرو، نظم و سامان یافتن جهان است را امری درست و حقیقی می‌داند و در عین حال آن را خدشه‌ای بر برهان نظم تلقی نمی‌کند. در تاریخ فلسفه غرب در اکثر موارد، برهان غائی را همان برهان نظم می‌شمارند. اما شهید مطهری از جمله متفکران معاصر است که با تفکیک برهان نظم از برهان هدایت، هوشیارانه سعی داشته این گروه از استدلال ها با یکدیگر خلط نگردد. از نظر ایشان، برهان نظم به ساختار طبیعت مربوط است، یعنی مطالعه در تشکیلات ساختمانی اشیا نشان می دهد که در ساختمان آنها عقل و حکمت نقش داشته است. اما زاید بر نظام خلقت و ساختمان موجودات، موجودات عالم نشان می دهند که پس از آن که اینگونه کامل آفریده شده‌اند در کاری که انجام می دهند نیز به گونه‌ای رهبری می‌شوند. شهید مطهری این برهان را برهان هدایت می‌نامد که می‌توان آنرا تقریری از برهان غائی دانست.

هگل و مطهری دو متفکر متعلق به دو سنت فکری، با تفاوتهای بسیار از نظرِ ویژگیهای تاریخی و فرهنگی هستند. هگل یکی از مهمترین متفکران اروپایی قرن هجدهم و نوزدهم است که منشأ بزرگترین جریانهای فلسفی از آن زمان تاکنون بوده است. مطهری متفکر معاصر اسلامی است که بر مبانی حکمت صدرایی تکیه دارد و در عین حال به اقتضای زمان، به مباحث فلسفی غرب وارد شده است. یکی از موضوعاتی که مطهری به تفصیل بدان پرداخته،"فلسفه تاریخ" است. مطهری در ابتدا از طریق متون مارکسیستی با موضوع تاریخ و فلسفه تاریخ آشنا شده و به تدریج به هگل نزدیک شده است. در این پژوهش مبانی اندیشه های هگل در باره تاریخ بررسی شده و پس از طرح اندیشه های مطهری در باره تاریخ، نحوهتقریر و شرح و انتقاد وی از اندیشه های هگل در باره ی تاریخ، مورد بحث قرار گرفته است. به نظر می رسد که اندیشه های مطهری در باره ی فلسفه تاریخ،در جهت گیری کلی بسیار تحت تأثیر هگل است، ولی در مقام تقریر و به خصوص انتقاد از فلسفه تاریخ هگل، ایرادهایی بر وی وارد است. اسباب پیدایش این ایرادها شاید عدم دسترسی مستقیم مطهری به آثارو منابع اصلی هگل، باشد. همین امر باعث شده که برخی از انتقادهای وی بر هگل وارد نباشد. اما قدرت تفکر فلسفی مطهری و احاطه کم نظیر وی بر مبانی فلسفه اسلامی باعث پیدایش صورتی از فلسفه تاریخ به وسیله وی شده که با تعالیم اسلامی تناسب دارد. مقصود اصلی از مطالعه تطبیقی میان هگل و مطهری، مقایسه نظر دو متفکر از دو حوزه فلسفی متفاوت است .