مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ اجتهاد، نزاع های فراوانی در چگونگی و حد دخالت عقل در دین و کشف احکام وجود داشته است. در عصر حاضر نیز با توجه به بروز مسایل جدید و ناشناخته ای که در متون دینی به طور صریح حکمی برای انها بیان نشده است نیازهای روز افزون به استفاده از عقل و عنوان یک منبع استنباط حکم شرعی احساس می شود لذا تحقیق حاضر با عنوان بررسی جایگاه عقل عملی در اجتهاد شبعه می کوشد با مرتبه بندی احکام عقل تبیینی روشنتر و دقیق تر ازحسن و قبح عقلی وقاعده ملازمه عقلیه ارایه دهد تا به کمک اثبات آنها حجیت عقل به عنوان یک منبع مهم و ر مودر نیاز اجتهاد شیعه مورد تاید واقع شود .برای تبیین جایگاه عقل به عنوان یکی از منابع اجتهاد شیعه در فصل اول واژه های عقل و اجتهاد را تعریف نمودیم و تقسیم بندی های مختلف آنها را بیان کردیم تا تعریف روشنی از آنها در دست داشته باشیم و بدانیم منظور از عقل منبع کدامیک از تعاریف ارایه شده در علوم و کتب مختلف است. آنگاه با بررسی سیر تاریخی حجیت دلیل عقل در اجتهاد شیعه ادوار آن را بیان نمودیم.در فصل دوم با بیان مراتبط مختلف احکام عقل و تبین نظرات مختلف در هر مرتبه مشخص شد که آن مرتبه از حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقلی که در مبادی تصدیق به کتاب و سنت مورد استفاده قرار می گیرد و نه حکم عقلی که در فهم کتاب و سنت دخالت می کنند تا از خلط مباحث هر مرتبه در مرتبه دیگر جلوگیری شود.در فصل آخر هم برای اثبات حجیت دلیل عقل ابتدا به تیین حسن و قبح عقلی پرداخیم و سپس به تحلیل قاعده ای ملازمه اقدام نمدیمتا منظور از حکم عقل و حکم شرع و معنای عقل در قاعده ملازمه روشن شود.سپس نظر موافقان و مخالفان قاعده را بیان کردیم و به نقد آنها پرداختیم .در ادامه به برخی از آسیب های استفاده از دلیل عقل در اجتهاد اشاره نمودیم و با بیان مثال هایی از آن کوشیدیم تا نمونه های عینی استفاده نادرست و نابجا و خارج از حدود شرعی استفاده از عقل را اریه دهیم تا ناخواسته دخل آنها نشویم.از انچه گفتیم چنین برمی آید که عقل به عنوان یکی از مصادر کشف حکم مورد تایید شارع مقدس می باشد و احکام که توسط آن با رعایت شرایط و ضوابط خاص آن صادر می شود حجت می باشند و باید مورد اجرا واقع شوند.

این نوشتار، تحقیقی در زمینه مشروعیت قرائت‌های مختلف از نَصّ دینی و ادله امکان فهم نَصّ است، که در آن برخی نوآوری‌ها درباره فهم نصوص دینی مطرح شده و صحّت یا عدم صحّت روش‌های جدید فهم این نصوص و نیز شیوه‌های اجتهاد در متون دینی برای استخراج حکم از آن‌ها بررسی می‌شود. نویسنده در سه فصل به تبیین روش‌های اجتهاد در دین می‌پردازد. در فصل اول از این نوشتار ادلّه اجتهاد و انواع آن بیان شده و مفهوم لغوی و اصطلاحی اجتهاد و موهبتی خدایی بودن اجتهاد یا اکتسابی بودن آن و اقوال و دلیل‌های مربوط به هر یک ذکر گردیده است. نویسنده دلیل قائلین به ضرورت اجتهاد و مبانی آن ها را در این زمینه مطرح ساخته و ادلّه عقلی و نَقلی به عنوان ابزار کار اجتهاد همچون: استناد به کتاب خدا، استناد به سنّت، اجماع و دلیل عقلی را از نظر شیعه بررسیده، سپس اجتهاد را از منظر اهل سنّت تبیین می‌سازد. وی به اقسام اجتهاد، مانندِ اجتهاد مطلق و متجزّی نیز پرداخته و امکان تجزّی در اجتهاد را بررسی می‌کند. فصل دوم به تحلیل نوگرایی در قرائت جدید از دین و بدعت آمیز بودن، یا ابداعی بودن آن اختصاص دارد. نویسنده ابتدا به تعریف تجدید یا نوآوری پرداخته و پس از معنا کردن ثابت و متغیر در شریعت اسلامی، مشروعیت نوآوری و نوگرایی دینی را شرح می‌دهد. در ادامه با اشاره به مفهوم نص و راه فهم آن، دیدگاه مجتهدان شیعه امامیه را درباره راهکارهای فهم نصوص دینی ذکر کرده و فهم لغت، فهم دلالت لفظ بر معنا، تشخیص ظهور نصوص، فهم علمی نصوص، فهم عرفی از نَصّ دینی، فهم اجتماعی از نص و فهمیدن یکی از نصوص به وسیله نصوص دیگر را از راهکارهای فهم نص از منظر آنان بر می‌شمارد. وی در همین زمینه به بحث درباره هرمنوتیک (یکی از راهکارهای فهم نص دینی و دین) از دیدگاه متفکران غربی پرداخته و موضع خویش را درمقوله هرمنوتیک و مشروعیت آن و جواز تعدّد قرائت از دین به ویژه در مسایل عقیدتی بیان کرده و تأثیرات هرمنوتیکی را در عصر کنونی بررسی می‌کند. در فصل سوم نوگرایی در فهم نصوص دینی و تأثیر آن در اجتهاد و روش‌های اجتهادی بررسی گردیده است.

نوشتار حاضر به شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر و نحوه اجرای آن در جامعه اسلامی با استفاده از ادلّه قرآنی، روایی و عقلی و همچنین با استناد به اقوال فقهای شیعه امامیه اختصاص دارد. تحقیق حاضر در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اوّل با کلّیاتی از مفاهیم لفظی و اصطلاحی واژه‌های امر، نهی، معروف، منکر، وجوب و اختلاف نظر فقها و اهل لغت در معنای امر به معروف و نهی از منکر و مفهوم امر مولوی و ارشادی و اثبات وجوب امر به معروف و نهی از منکر با استفاده از ادلّه کتاب، سنّت، عقل و اجماع، روبه رو هستیم. نویسنده در فصل دوم به بررسی اجمالی شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر پرداخته، شرایط عمومی و خصوصی تکالیف و تکلیف این فریضه مهم را بنا بر اقوال مشهور و غیر مشهور فقهای شیعه امامیه بیان می‌کند. به همین منظور وی به دیدگاه‌های شیخ بهایی، شیخ محمّدحسین کاشف‌الغطا و آیت الله سیدابوالقاسم خویی در شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و نظرگاه‌های اشتراکی فقهای شیعه امامیه و علمای اهل سنّت را درباره شرایط و ارکان چهارگانه اجرای آن، یعنی شرایط وجوب محتسب و یا آمر و ناهی، مأمور به محتسب علیه، محتسب فیه یا مأمور به و نقش امر و نهی یا احتساب و همچنین مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان کرده است. نگارنده در فصل سوم با اشاره به بررسی تفصیلی شرایط مشهور به وجوب امر به معروف و نهی از منکر، راه های شناخت معروف‌ها و منکرها از طریق فطرت عقل و دین، تبیین ریشه‌های اصلی مصادیق معروف‌ها و منکرات توسّط آیات و روایات و نظر و ادلّه برخی فقیهان که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن می‌دانند، بیان کرده و نظریات و ادلّه این دسته و فقهایی که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن نمی‌دانند، منعکس می‌سازد. شرط دوم وجوب امر به معروف و نهی از منکر، یعنی: احتمال تأثیر، شرط سوم: قصد استمرار گناه، شرط چهارم آن، یعنی: عدم وجود مفسده و خطر جدّی و نقد و بررسی اعتبار یا عدم اعتبار شرایط مزبور، از قرآن، سنّت، عقل و اجماع و حکم سکوت در قبال جرایم شخصی و اجتماعی، از دیگر مندرجات این فصل محسوب می‌شود. در فصل چهارم لزوم رعایت شرایط چهارگانه پیش گفته و مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان گردیده است.

این رساله به بررسی احکام شرکت در فقه امامیه و اهل سنت می‌پردازد و از مقدمه و 6 فصل تشکیل شده و هر فصلی به سه گفتار تقسیم شده است .

پایان‌نامه با نام "جایگاه شهید اول در فقه امامیه" با هدفتبیین و تعیین جایگاه "شهید اول ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن مکی" از فقهای بزرگو به نام شیعه در طول تاریخ که تاکنون آثار و تالیفاتاو مرجع فقهاء دانشمندان اسلامی بوده استنگاشته شده است . این پایان‌نامه از یکمقدمه و دو فصل تشکیل شده استکه در فصل اول ضمن مروری بر تاریخ فقه شیعه ادوار فقه شیعه را از ابتدا تا زمان شهید اول بررسی می‌نماید. در این راستا تقسیم‌بندیهای ذیل وجود دارد: -1 دوره حضور امام (علیه‌السلام) -2 نخستین قرن غیبتاهل‌الحدیثب : قدیمین ج: مکتبواسطه -3 متکلمان -4 مکتبشیخ‌الطائفه پیروان شیخ ب : دورهء نقد ج: محقق و علامه حلی -5 شهید اول. در این قسمتابتدا کتابشناسی زندگانی شهید ارائه شده استو سپسدر خصوصاسم، لقب ، نسب ، محل تولد و رشد و نمو وی تحقیقاتو بررسی صورتگرفته و دیدگاه‌های استادان شهید در خصوصوی و موقعیتعلمی او مورد بحثو بررسی قرار گرفته استدر ادامه تالیفاتو آثار علمی او نیز با عنوانهای، کتابها و نامه‌ها، اجازاتعام شهید، شعر و آثار منسوببه شهید بیان شده است . در مرحله بعد اجازاتی را که شهید از استادان خود دریافتنموده و توصیفهایی که از وی شده استآورده شده و نظراتعلمای شیعه و اهل سنتنیز در این خصوصبیان گردیده است . وضعیتخانواده و فرزندان وی و نحوه شهادتآن عالم فرزانه نیز به صورتکامل بیان شده است . در فصل دوم با عنوان "سهم شهید اول در تطور فقه امامیه" ابتدا انظار محققان در این خصوصبیان گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته استو در پایان نظریه نوینی با عنوان "تحول فقه و امدار کوشششهید اول" بیان گردید، که این طبق بررسی‌ها شهید زمینه‌ساز تحولاتو تغییراتبه وجود آمده در فقه شیعه در قرن 9 و 10 و مربی بزرگانی بوده استکه در زمان خود تحول‌آفرین بوده‌اند. در پایان کتاب"القواعد و الفوائد" شهید مورد بررسی قرار گرفته شده است .

در این رساله ابتدا واژه هایی چون سحر، شعبده، طلسم، سیمیا، کیمیا، رمل، جفر، اسطرلاب، کهانت و تسخیر از نظر لغت بررسی می شوند، بعد تعریف اصطلاحی آنها را از کتب فقها می آوریم. ابتدا در این بررسی مبحث سحر بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. سپس مراحلی را بترتیب بررسی می کنیم که عبارتند از: 1- تاریخچه سحر 2- آیا سحر حقیقت دارد یا نه؟ 3- فرق سحر با معجزه و کرامت 4- تاثیر سحر بر پیامبر و ائمه علیه السلام 5- اقسام سحر 6- داستانهایی از ساحران 7- حکم سحر 8- تکسب به سحر 9- تعلیم و تعلم سحر 10- حد ساحر 11- کفر ساحر 12- توبه ساحر 13- سحر از نظر اهل سنت 14- ثبوت حد سحر 15- بحث سحر با توجه به قاعده الزام و قاعده در حدود بشبهه.البته بدیهی است عناوینی دیگر چون رمل، جفر، طلسم و ... نیز کم و بیش این مراحل مورد بررسی در مورد سحر را خواهند داشت. در پایان این رساله نیز فصلی بعنوان نتیجه خواهد آمد و در آن روش خواهیم ساخت که چه عناوینی سحر شمرده می شوند و حکم شرعی آنها نیز بیان خواهد شد. انشاالله تعالی.

آنچه در این مختصر آمده بررسی کوتاهی است که پیرامون موضوع سلام و آثار فردی و اجتماعی آن از دیدگاه قرآن و سنت، با استفاده از آیات و روایات انجام گرفته و در شش فصل تنظیم گردیده. در ابتدا و طرح تحقیق و ضرورت و اهداف آن پرداخته شده و به دنبال آن در فصل اول معنای سلام از نظر لغت اصطلاح قرآنی و کاربردهای سلام مشتقات و الفاظ مشابه سلام و تحیت مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم تاریخچه و پیشینه سلام از زمان خلقت حضرت آدم تا عصر حضرت ابراهیم و پیامبران الهی همچون موسی و عیسی تا عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) و عصر امروزی ردیابی شده که تحیت با جمله "سلام علیکم" مرسوم بوده و در ادامه ادای احترام در میان ملل مختلف جهان تحت عناوینی کاربردهای سلام درآسیای قدیم و جدید و... کاربردهای سلام در میان ملل مختلف جهان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. در فصل سوم و جایگاه و اهمیت سلام در قرآن و سنت پرداخته شده و در ادامه سلام و تحیت را به سه بخش عمده تقسیم نموده است. بخش اول سلام های خداوند متعال به پیامبران الهی در دنیا حکایت می کند و بخش دوم سلام خداوند متعال به پیامبران الهی را در قیامت بیان می کند وبخش سوم سلام های خداوند متعال را بر پیامبران الهی هم در دنیا و آخرت حکایت می کند. در فصل چهارم و پنجم که ریشه اصلی این پژوهش به شمار می رود و آثار سلام در زندگی فردی و اجتماعی پرداخته شده است و با تکیه بر آیات و روایات آثار برای سلام بر شمرده است مانند ابتدای به سلام، تواضع و فروتنی و...و در فصل ششم به آداب سلام پرداخته شده است که در دو مرحله مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است مرحله اول آداب اجتماعی سلام مرحله دوم آداب فقهی سلام و در پایان استفتائاتی از محضر مراجع عظام تقلید درباره حکم مصاحفه مردان با زنان نامحرم، زینت بخش این تحقیق قرار گرفته است.

اجتهاد به عنوان فرآیند استنباط فقهی، امری است که چندی پس از رحلت پیامبر (ص) و در اثر پیدایش مسایل و نیازهای جدید و لزوم پاسخ‌گویی به آنها، به وجود آمد. اجتهاد، هم از لحاظ شکلی و هم از لحاظ معنایی دچار تغییر و تحول گردید. از لحاظ معناییمی‌توان به دو برداشت از اجتهاد، اشاره کرد. در یک تعبیر، اجتهاد، همان رأی و نظر شخصی درباره‌ی مسایلی است که در مورد آنها نصی وجود ندارد؛ اما در تعبیر دوم، اجتهاد مراجعه به منابع فقهی معتبر جهت استنباط احکام شرعی است. وقوع پدیده‌ی انسداد باب اجتهاد در فقه اهل سنت، از تغییراتی است که در شکل و قالب اجتهاد صورت پذیرفته است. وجود قالب‌های اجتهادی، یکی دیگر از مباحث مرتبط با اجتهاد است. قالب‌های اجتهادی شناخته شده در فقه اسلامی، اجتهاد مطلق و اجتهاد متجزی هستند. آن‌چه در دهه‌های اخیر مورد تاکید قرار گرفته، توجه به دو قالب اجتهاد تخصصی و اجتهاد شورایی است. گستردگی مسایل فقهی و عدم توانایی فقیه بر آگاهی از تمام این مسایل، دلیل اصلی دعوت به اجتهاد تخصصی است. داعیان به اجتهاد شورایی نیز استفاده از خرد جمعی و عمل به اصل شورا و مشورت را علت اصلی لزوم چنین اجتهادی می‌دانند. با توجه به فواید و آثار مثبت این دو نوع از اجتهاد، می‌توان با تلفیق آنها و تشکیل شوراهای تخصصی اجتهاد، از آثار و منافع هر دو نوع اجتهاد، استفاده نمود.

یکی از مسایل مهمی که در فقه و حقوق اسلامی مطرح بوده و هست مسأله اجتهاد است. مفتی و مجتهد به نمایندگی از خدا و رسول او به افتاء می‌پردازند. پایان‌نامه پیش رو که تحت عنوان «اصول و احکام افتاء و روش آن در فقه معاصر اهل سنت» می‌باشد، به دنبال پاسخگویی به این پرسش اساسی است که چرا آنکه مبنای فتوا کتاب و سنت می‌باشد فتاوای فقهای معاصر در بعضی از مسائل مستحدثه تفاوت معناداری دارد؟ نگارنده در مدّعا و فرضیه ی خویش، برای پرسش فوق مداخله نسبی فقیه در موضوع شناسی و برداشت‌های متفاوت از کتاب و سنت را باعث تفاوت فتواها می داند.

علی رغم جایگاه و اهمیت احکام اختصاصی پیامبر اکرم(ص) در نگاه قرآن و سنت و فقیهان مسلمان به گونه ای که برخی از علما فرا گرفتن آن را برای یک فقیه در جهت شناخت احکام مشترک و احکام اختصاصی آن حضرت لازم و واجب شمرده اند ،متاسفانه در این مورد تالیف جامع و مستقلی در بین دانشمندان شیعه و اهل سنت صورت نگرفته است.در این رساله پژوهشگر تلاش نموده است تا احکام اختصاصی پیامبر اکرم(ص) را از دیدگاه شیعه و اهل سنت با ذکر مستندات و نیز فلسفه و حکمت آن مورد بحث و بررسی قرار دهد.محتویات عمده این رساله از این قرار است : کلیات شامل تعاریف ،خطابات شفاهی ، قاعده اشتراک و حکمت احکام اختصاصی پیامبر اکرم (ص) ، نمونه هایی از احکام واجب و حرام و مباح مانند نماز شب و تعیین جانشین و خواندن و نوشتن و سرودن شعر ،احکام مربوط به همسران پیامبر (ص) نظیر حرمت ازدواج با آنها و وجوب ماندن در خانه پیامبر (ص) و...، لزوم گرامیداشت پیامبر (ص) بر مسلمانان.بسیاری از احکام اختصاصی برای پیامبر (ص) وجود دارد که هر کدام دارای حکمتی می باشدو برخی از احکامی که از استحکام کافی برخوردار نیست مورد نقد قرار گرفته است