مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة» تاليف شيخ يوسف بحراني محدث مشهور است و در چهار جلد تهيه شده و در آن به شرح رواياتي در زمينه فقه، اصول فقه، كلام و علم حديث پرداخته شده است. اين كتاب مشربي روايي دارد و سعي شده است با استناد به روايت به شرح مفاد فقهي، اصولي، كلامي و حديثي مندرج در روايات پرداخته شود و در آن از مباحث مهم اسلامي و حوادث مهم صدر اسلام و فضايل اهل بيت عليهم السلام نيز سخن رانده شده است.

کتاب «جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام» نوشته علی حسینی میلانی، موضوع امامت را از ابعاد و زوایای کلامی و اعتقادی با بهره‎ گیری از منابع و متون معتبر شیعی مورد مطالعه و پژوهش قرار می ‎دهد. نگارنده در مقدمه بر ضرورت طرح مباحث امامت و آشنایی با آراء و نظریات مذاهب در این زمینه تاکید ورزیده و آنگاه قواعد و اصول بحث و مناظره در این موضوع را یک به یک شرح می ‎دهد که پرهیز از تعصبات و رعایت امانت در نقل قول‎ ها از آن جمله‎ اند. علم کلام از دیدگاه دو فرقه مهم اشاعره و معتزله مبحث دیگری است که نویسنده بدان پرداخته و ضمن طرح آراء و نظریات آن‎ ها تالیفات و تحقیقات آن ها را هم نام می ‎برد. مولف در جای دیگر کتب حدیثی اهل ‎سنت را معرفی کرده و مطالبی هم در مورد اصالت، حقانیت و سندیت روایت ‎های آن بیان می‎ کند. عالمان جرح و تعدیل در میان اهل ‎سنت فراوانند که نگارنده نمایندگان برجسته آن را در مبحث جداگانه ‎ای نام برده که در میان آن ‎ها ابن سعد، ابن حزم اندلسی، شمس ‎الدین ذهبی و جلال ‎الدین سیوطی به چشم می‎ خورد. مولف در پایان درباره ضوابط جرح و تعدیل، معرفی مفسران اهل ‎سنت و نیز منصب مهم امامت از نگاه منابع محکم و متقن شیعه بحث کرده و به شبهات طرح شده در موضوع امامت پاسخ می ‎گوید.

«رجال العلامة الحلی» بنا به گفته مؤلف «خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال» نام دارد که تألیف علامه حلی، جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی می باشد. «خلاصة الاقوال» توسط محمد باقر بن محمد حسین تبریزی به فارسی ترجمه شده است. رجال علامه حلی مرجعی بسیار معتبر برای شناختن روات شیعه است و وثاقت و ضعف راویان را خیلی واضح و بدون ابهام بیان کرده است. علامه کتاب خویش را به ابواب گوناگون تقسیم نموده و در هر باب یک نام را ذکر کرده و به دنبال آن اشتراکات آن را روشن نموده که مثلا نام «سیف» مربوط به سه نفر است... و نام سلیمان شش نفر و... علامه در بسیاری موارد نظر دیگر علمای رجال را نیز نقل کرده؛ اما در پایان نظر خودش را در تایید یا رد نظر آنان آورده است. نحوه تلفظ و نوشتن صحیح اسامی رواتی که ممکن است اشتباه خوانده شوند را تذکر داده است. در این کتاب به نوعی طبقه روات روشن شده و امامانی که هر راوی از آنها روایت نقل کرده نیز مشخص شده‌ اند.

«خلاصة الأقوال في معرفة الرجال» تأليف شيخ حسن بن يوسف بن مطهر حلى، معروف به علامه حلى، كتابى است در رجال‌ شناسى اخبار و احاديث كه بر اساس جرح و تعديل راويان، به زبان عربى و در سال 693 ق تأليف و با تحقيق شيخ جواد قيومى منتشر شده است. اين كتاب كه به «رجال حلى» نيز معروف است از اصول هشت‌ گانه رجالى شيعه به شمار مى‌ آيد. كتاب با سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دو قسمت ارائه شده است. قسمت اول: شامل كسانى است كه به آنها اعتماد مى‌ شود و روايت آنها مقبول است؛ قسمت دوم: كسانى كه به جهت ضعف راوى يا اختلاف رجاليون در توثيق و ضعف و يا مجهول بودن راوى در مورد روايت آنها توقف مى‌ شود. اسامى راويان نيز بر اساس حروف الفبا تنظيم شده و براى هر نام يك باب در نظر گرفته شده و تمام رواتى كه همنام هستند، يكجا آمده‌ اند تا اشتراك اسامى هم تمييز داده شود. نويسنده پس از بررسى يكايك راويان، بين افراد معتمد از نظر خودش و افرادى كه به هر دليل تضعيف شده‌ اند، يا در مورد آنها اختلاف وجود دارد و يا مجهول هستند، تفكيك قائل شده است.

«ایمان و کفر»، در واقع ترجمۀ کتاب ایمان و کفر بحارالانوار است که در سال 1360 ش توسط جناب آقاى عزیزاللّه عطاردى براى استفاده فارسى زبانان، از عربى به فارسى برگردانده شده است. آقاى عزیز اللّه عطاردى سعى کرده‌ اند، ترجمه‌ اى دقیق از روایات ارائه دهند، به طورى که معناى کامل و قابل استفاده‌ اى از روایات در ترجمه آمده باشد، به همین منظور روایاتى که به اندازه کافى گویا نیستند و احتیاج به توضیح دارند و مرحوم علاّمه مجلسى (ره) در ذیل روایت توضیحاتى آورده است، در متن ترجمه وارد کرده و با همین دیدگاه روایت را ترجمه نموده‌ اند. مترجم مقدمه‌ اى مفصل در ابتداى جلد اول کتاب ایمان و کفر آورده است که شامل بخش‌ هایى همچون تاریخچه حدیث، بیان مراکز حدیثى، مؤلفان کتب حدیثى، زندگینامه علاّمه مجلسى (ره) و توضیحاتى از ترجمه جلد پانزدهم که کتاب حاضر است، مى‌ باشد.

بخش قابل ملاحظه‌ای از آثار حدیثی شیخ بهایی بهدو حوزه نقد و فهم حدیث اختصاص یافته است. وی در حوزه نقد حدیث به نقد اسنادی بر پایه‌های علوم رجال و درایه پرداخته است. شیخ بهایی در حوزه فهم حدیث از علومی چون لغت، نحو، فقه، اصول فقه، تفسیر، کلام، اخلاق، عرفان بهره برده و به شرح احادیث بر اساساصول و قواعدی چون التزام به ظاهر متن، فهم عرفی، سیاق، فهم مشهور، آیات مرتبط، روایات مشابه، احادیث عامه، آثار شارحان، پرسش راوی و رهنمودهای عقلی پرداخته است.بررسی شیوه فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه‌های مختلف یک حدیث را می‌یابد و به تصحیف توجه می‌دهد. مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می‌توان در دو مرحله کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می‌برد. در فهم مقصود نیز این‌گونه عمل می‌کند: به قرینه‌های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد. قرینه‌های منفصل که مهم‌ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می‌زند و گاه تبیین می‌کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می‌گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می‌کند. از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می‌کند. وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است. وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده‌انگاری، جمود، اخباریگری و بی‌توجهی به آهنگ سخن آگاهی می‌دهد.پس از آشنایی با روش حدیث پژوهی شیخ بهایی، ضمن انجام مقایسه ای مختصر بین ایشان وملا محسن فیض کاشانی می توان نقاط مشترک بسیاری بین روش کاری این دو عالم برجسته یافت. در پاره ای موارد نیز روش ایشان تفاوتهایی با مرحوم فیض دارد که در فصل اخیر پایان نامه مورد بررسی قرار میگیرد.