جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین، حتی پیش از آن که در جوامع بشری نهادینه شود، با انسان بوده است. از زمان زندگی انسان در غار و بیشه و جنگل و از دوران دیرینه سنگی، ابتدایی ترین رگه های باوری، به صورت بحث و بسیط در اندیشه انسان پدید آمد. همین رگه های باوری انسان ابتدایی، متناسب با رو به کمال رفتن و پیچیده تر شدن اندیشه و ابزار انسان، به کمال و پیچیدگی گرایید. لذا بر خلاف نظر بسیاری از انسان شناسان عهد حجر قدیم و پژوهندگانی که به مردم شناسی فرهنگی می پردازند، غیرممکن است صدها هزار سال عمر بشر ما قبل تاریخ، خالی از محتویات دینی، گذشته باشد. از جمله مطالب این مقاله مبسوط، اثبات علمی و مستند همین مدعا است. بی آن که خواسته اندیشی کرده باشیم یا احترام دانشمندان مربوط را نادیده بگیریم، به نگارش این مقاله پرداخته ایم.

با عنایت به رابطه ساختار و عملکرد، این مقاله بر آن است تا تاثیر ساختار سپاه غزنوی را در عملکرد آن تبیین کند. تبیین مساله بر این فرضیه مبتنی است که سپاه غزنوی از همان ابتدای تاسیس گرفتار تعارض های نهفته ساختاری شد. این تعارض ها در برهه های مختلف چه در قالب شورش های داخلی، جنگ های خارجی، جنگ قدرت خاندان حکومتی و رقابت ستیزه جویانه نخبگان حکومتی و بروز دسته بندی های سیاسی خود را عینیت بخشیده، شالوده های نظم و هماهنگی درونی سپاه را درهم ریخته و تاکتیک ها و برنامه های آن را برای برون رفت از بحران، دچار ناکارآمدی ساخته است. این تعارض از زمان الپتیکن تا خسروملک آخرین فرمانروای این خاندان 351-582 ق گرفتار نهاد سپاه بوده است. بدیهی است در دوره محمود و مسعود به دلیل جایگاه بالای سپاه، تجلی تعارض بیش از دوره های پس و پیش آن بود.

سید اجل شمس الدین عمر بخاری، از بخارا برخاست؛ اما از آن جا که بخارا و به طور کلی منطقه ماوراءالنهر از روزگار فروپاشی سامانیان در دست سلسله ترک نژاد قراخانیان قرار گرفت و این وضعیت کمابیش تا حمله مغول به ایران ادامه داشت، آگاهی های کمی از آن دیار در منابع فارسی زبان باقی ماند. چنان که ایرانیان تنها از طریق نوشته های رشیدالدین فضل اله که تقریبا با سید اجل معاصر بود، با وی آشنا شدند و ظاهرا در ایران کسی چیزی بیش از آن درباره این وزیر ایرانی تبار مغولان چین نمی دانست. به طور طبیعی، هر چه از روزگار زندگانی سید اجل گذشت به علت استقلال ایران و جدایی ایلخانان ایران از خاقانان مغولی چین و جغتاییان حاکم بر فرا رود این اطلاعات کمتر نیز شد. به طوری که وقتی یکی از نوادگان سید اجل در ایران قرن 10ق/16م به ذکر نسب خود تا به سید اجل بخاری پرداخت، کمتر کسی متوجه شد که منظور از این نیای بزرگ کیست؛ یا اگر هم شد در منابع بعدی بازتابی نیافت. در روزگاران جدید و معاصر نیز به علت جدایی مطالعات ایران شناسی از پژوهش های مربوط به چین و عدم آشنایی این دو ملت کهنسال از زبان یکدیگر، این فرصت به دست نیامد و ظاهرا کسی متوجه وجود نوادگانی از سید اجل در ایران نگردید. مقاله حاضر بر آن است تا به معرفی نوادگان وی در ایران بپردازد.

در مقاله حاضر که عمده ترین ماخذ آن مجموعه «اسناد قراردادها» سازمان اسناد ملی ایران است، سعی شده است به این پرسش مهم پاسخ داده شود که آیا انقلاب مشروطه برای جامعه ایران پیامدهای مدنی داشته است؟ با استفاده از تعدادی اسناد مربوط به بانک استقراضی، شرکت برادران لینچ، شرکت روسی خوشتاریا، خزانه داری کل، شرکت لیانازوف ها، و شرکت آمریکایی قره گوزیان در قزوین، روشن می شود که ایران عصر مشروطه به فضای جدیدی گام نهاد و واکنش های مدنی که کم و بیش از خود نشان داد، بیانگر این حقیقت است که آن تجربه را آغاز نموده است. یعنی تجربه ناتمامی که جامعه ایران با گذشت زمان آن را کارآمدتر و پخته تر نشان می دهد.

به دنبال وقوع انقلاب 1917 م روسیه، نخستین فرستاده دولت جدید به ایران اعزام شد. این فرد کارل براوین نام داشت. براوین تلاش کرد با محافل سیاسی ایران ارتباط برقرار سازد و سطح روابط دولت جدید را با دولت های ایران ارتقا بخشد. اما نه وی توانست در این زمینه، کاری انجام دهد و نه جانشین بلافصلش. مقاله زیر تلاش دارد علل و عوامل این ناکامی را بررسی کند و نقش انگلستان را در آن، مورد بازکاوی قرار دهد. تبعات و نتایج این سیاست ها از دیگر محورهای مقاله حاضر است. در این مقاله، جناح بندی سیاسی ایران مقارن این تحولات هم بررسی شده اند.

تغییر، از ضرورت های حیات بشری؛ و تعلیم و تربیت تنها وسیله نیل به آن است. تحول و تغییر از شاخصه های جامعه ایران عصر صفوی بود. این که دولتمردان آن عصر برای نیل به مقاصد سیاسی، مذهبی و اقتصادی، جامعه را از طریق چه موسسات و با چه آموزش هایی جهت دهی و مدیریت می کردند، پرسشی در خور توجه است. دستاورد این تحقیق با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی، این است که پادشاهان صفوی در بعد آموزش های نظری از کلیه موسسات سنتی و جدید، اعم از مساجد، خانقاه ها، مدارس، قهوه خانه ها و غیره با محتوایی متناسب با جهت گیری جدید مذهبی استفاده می کرده اند.

آناطولی یکی از مراکز مهم اتصال شرق و غرب از سده ها پیش از ظهور مغولان در تاریخ بوده است. با تشکیل امپراطوری وسیع مغول که به عمده ترین راه های تجاری شرق و غرب سلطه پیدا کرد، یکپارچگی قلمروهای گسترده به رونق اقتصاد تجاری انجامید. در این میان، یکی از مناطقی که نقش موثری در جریان مبادلات تجاری ایفا کرد، آناطولی بود. این مقاله درصدد است تا جایگاه و اهمیت آناطولی را در رونق بخشیدن به اقتصاد تجاری دوره ایلخانان مورد تامل و پژوهش قرار دهد. آناطولی به دلیل موقعیت خاص منطقه ای و حمایت ایلخانان از تجارت، توانست جریان داد و ستد منطقه ای و بین المللی را توسعه بخشیده، جایگاه مهمی در ایجاد رفاه در قلمرو ایلخانان به خود اختصاص دهد.

انسان در عرفان ابن عربی، به انسان ماهوی آن گونه که- مثلا- ارسطو می گوید، بلکه انسان تاریخی است. مطابق علم الاسما تاریخی، حقیقت در هر دوره ای به گونه ای خاص ظهور می کند؛ و انسان به عنوان مظهر تام حقایق وجودی، ‌با ظهور تاریخی حقیقت ارتباطی وثیق دارد. وی با آگاهی از مظهریت خود، می تواند از لابه لای چرخه تاریخ و بستر زمان عبور کند و به بی زمانی و جاودانگی برسد. به این ترتیب نگاه تاریخی ابن عربی به انسان، با نگاه اصالت تاریخ روزگار مدرن، کاملا متفاوت می شود؛ زیرا در نگاه مدرن، بیرون از تاریخ حقیقتی وجود ندارد؛ در حالی که در عرفان محیی الدین، همه تلاش انسان برای خروج از تاریخ و رسیدن به حقیقت هستی است.

نخستین تلاش خاندان قاجار برای رسیدن به قدرت و تسلط بر ایران پس از سقوط حکومت صفوی، توسط فتحعلی خان بزرگ که به نیای سلاطین قاجار شهرت دارد، آغاز شد. فتحعلی خان پس از آن که توسط طهماسب میرزا صفوی به یاری دعوت شد، به اندیشه قدرت افتاد. او ابتدا سعی کرد تا در شرایطی که طهماسب میرزا نیروهای اندکی را به همراه داشت و در اشرف مازندران سرگردان بود، تحت سیطره خویش درآورد، اما چون دریافت که امکان کافی برای این امر ندارد، مطیع او شد. طهماسب میرزا نیز که از فتحعلی خان بیمناک بود، نادرقلی میرزا را به خود جلب کرد و پس از رفتن به مشهد در فرصت مناسب دستور قتل فتحعلی خان را صادر کرد. با قتل فتحعلی خان نخستین تلاش قاجار برای رسیدن به سلطنت عقیم ماند.

فکر تاریخ جهانی، چرا و چگونه و چه هنگام پیدا شد و چه مراحلی را از سرگذراند؛ و در هر مرحله چه تاثیراتی بر تاریخ نگری و تاریخ نگاری بر جای نهاد؟ جهانی شدن جریان تاریخ و علل و عوامل به وجود آورنده اش، چه تاثیرات و پیامدهایی درعرصه تاریخ نگری و تاریخ نگاری داشته اند، یا خواهند داشت؟ مقاله حاضر تاملی است پیرامون این پرسش ها به نظر می رسد که جهانی شدن و جهانی سازی جدید و معاصر را بدون بررسی و درک ریشه ها و پیشینه های تاریخی آن و از جمله ریشه و پیشینه مفهوم «تاریخ جهانی» و یا «تاریخ انسانیت واحد» نمی توان به درستی فهم کرد.