جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم کلیدی فلسفه نیچه عبارت است از: صیرورت، بازگشت جاویدان همان، اراده به قدرت و نیست انگاری (نیهلیسم). نیچه برای ایجاد ارتباط منطقی بین این مفاهیم، مفهوم «هستی» را با نگرش خاص به مفهوم «صیرورت» تحویل کرده است. این تحویل از نظر انسان شکل می گیرد و در نظر او این دیدگاه انسان است که به هستی معنی می دهد. در این مقاله چگونگی تحویل هستی به صیرورت و ربط آن به اراده به قدرت و بازگشت جاویدان همان مورد بررسی واقع شده است.

در این مقاله ضمن بررسی عمده ترین دیدگاه هایی که در زمینه رابطه زبان با معنا، مرجع و مصداق ارایه شده است (برای نمونه سعید 1997، لاینز 1977، صفوی 1383) به بحث و نقد آن دیدگاه ها خواهیم پرداخت و کوشش می کنیم تصویر دیگری که در اساس مبتنی بر نشانه شناسی لایه ای (سجودی 1382) است، ارایه دهیم. در این بحث به رد قایل شدن وابستگی اثبات گرایانه زبان به جهان خواهیم پرداخت؛ خلط مفاهیم دلالت و ارجاع از یک سو و خلط بین مفاهیم دلالت و مصداق را از سوی دیگر نقد خواهیم کرد و کوشش می کنیم نشان دهیم که معنا در درون شبکه نظام صوری زبان شکل می گیرد و سپس در روابط بین نظام های نشانه ای و در بافت کلام بسط می یابد و در یکی از کارکردهایش البته می تواند به جهان خارج ارجاع دهد و ارجاع، خود یک کارکرد زبانی است که با توسل به دیگر نظام های نشانه ای تحقق می یابد.

بیشتر فیلسوفان به چگونگی عمل انسان از جهت ارزشی توجه کرده اند؛ اما فلاسفه ای که نظام فلسفی عقلانی و منسجمی دارند، علاوه بر پرداختن به حکمت عملی خود را موظف می دانند نظریات اخلاقی و فلسفه اخلاقی خود را با مجموعه نظام فکری شان در حکمت نظری ارتباط دهند. اسپینوزا، فیلسوف هلندی قرن هفدهم میلادی، از جهت عرضه نظام فکری بسیار منسجم در حکمت نظری، در میان فلاسفه عقلی مذهب ممتاز است. در این نوشته سعی بر این است که مبانی نظری اسپینوزا در حکمت عملی را، در حدود ظرفیت یک مقاله، تحقیق و ارزیابی کنیم. ارزیابی کامل تر این مبانی، در ارتباط با اخلاق، بیان فضایل جزیی از دیدگاه اسپینوزا و گفت و گوهای فرعی مربوط به هر یک را- که در خاتمه مقاله متذکر شده ایم، به فرصت دیگری واگذار می کنیم.

کانت در مبحث جدل استعلایی توضیح می دهد که فاهمه با تکیه بر مقولات محض، خود گرچه احکام ترکیبی پیشین را پدید می آورد؛ ولی قادر نیست میان این احکام پیوند و وحدت ایجاد نماید. از این رو، عقل به مدد فاهمه می آید تا از یک سو با تشکیل سه سلسله قیاس حملی، شرطی و انفصالی میان احکام پراکنده فاهمه وحدت ایجاد نماید و از سوی دیگر با قراردادن سه صورت عقلی نفس، جهان و خدا در انتهای این سه سلسله قیاس، بیشترین وحدت و وسعت دامنه را به احکام و شناخت مشروط فاهمه اعطا کند. خدا یا ایده آل عقل محض یکی از صورت های پیشین عقل محض است که به عنوان مفهومی استعلایی و شرط نهایی نامشروط در انتهای سلسله قیاس های انفصالی عقل قرار می گیرد. کانت با این روش نشان می دهد که اشیا چگونه به لحاظ منطقی در ذهن تقوم می یابند. او بر این اعتقاد است که ایده آل عقل محض به مثابه «مجموع کلی همه واقعیت ها» یا «مجموع کلی همه امکان ها» ماده استعلایی و شرط پیشین تعیین همه اشیا است. در واقع، ذهن آدمی به گونه ای ساخته شده است که برای ایجاد هر شی ابتدا مفهوم استعلایی ایده آل عقل محض یعنی «مجموع کلی همه واقعیت ها یا امکان ها» را به عنوان ماده تقوم مفهومی در نظر می گیرد و سپس با افزودن قیود عدمی و نفی ها، سهم هر مفهوم را از این ماده نامتعین جدا می سازد. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی سروسامان یافتن اشیا در ذهن با استفاده از مفهوم پیشین ایده آل عقل محض را تشریح نماید.

تجربه در جایگاه موضوع تفکر و حکم کردن، محتاج استفاده از مفاهیم منطقی و اطلاق آن ها درباره پدیدارهاست. قوه حکم مسوول اطلاق این مفاهیم محض بر پدیدارها و به تعمیر دیگر اندراج جزییات تحت مفاهیم است. اما مفاهیم محض و شهودات هیچ تجانس و مشابهتی با یکدیگر ندارند و برای فراهم آمدن امکان اطلاق این مفاهیم کلی بر شهودات جزیی، تصورات واسطه ای لازم است که کانت آن ها را شاکله می نامد. شاکله ها تعینات استعلایی زمان اند. این مقاله به بررسی ماهیت و ضرورت شاکله ها در فرایند شناخت از نظر کانت می پردازد.

مقاله حاضر جستاری است درباره تکوین، ماهیت و بسط زبان شناسی چامسکی. در این مقاله نشان داده می شود زبان شناسی چامسکی برنامه ای پژوهشی از نوع لاکاتوشی است که تکوین آن انقلاب دوم شناختی را شامل می گردد. ماهیت آن با سه مساله هومبولت، افلاطون و دکارت شناخته می شود و بسط آن در بردارنده دو مرحله قاعده- محور و اصل- محور می باشد؛ در حالی که از سه دوره اشتقاق- بنیاد، نمود- بنیاد و مجددا اشتقاق- بنیاد می گذرد.

ایبسن در نمایشنامه های دشمن مردم، مرغابی وحشی و روسمرسهولم با تاکید بر گفتمان روشنگری به ساختار، چهره ها و درونمایه آن ها سامان می دهد. این گفتار روسمرسهولم را از جنبه های شک ایبسن به ذهنیت گرایی، تاریخی گری و قهرمان پروری/ دوران سازی روشنگران بررسی می کند. همچنین، نویسنده پیدایش گروتسک (grotesque) یا قناس در این اثر را پیکانی می داند که هم روشنگران و هم خود ایبسن را نشانه می رود.

ابژه زیبایی شناسیک از جمله مباحث بحث برانگیز در حوزه زیبایی شناسی جدید است. در این مقاله، دیدگاهی خاص که از منظر پدیدارشناسی به این موضوع نظر می کند، به اجمال توصیف می شود. از این رو در این مقاله از اثر هنری، رابطه اثر هنری و ابژه زیبایی شناسیک؛ و هستی ابژه زیبایی شناسیک سخن می رود. قایل شدن به هستی، و لذا حقیقت، برای ابژه هنری به خودی خود واجد یک «خواست بودن» است که فی نفسه بودن ابژه بر آن مبتنی است. اگر ابژه زیبایی شناسیک یک «خواست بودن» دارد، از آن روست که بودن مربوط به این ابژه هست. اما این «هستی»، آن چنان هستی ای نیست که فراتر از «داده» باشد. این دادگی، درعین حال،‌ یک حضور است و همین حضور ابژه زیبایی شناسیک است که حقیقت ابژه زیبایی شناسیک را بردارد. تحلیل پدیدار شناسیک ابژه زیبایی شناسیک، تنها از طریق تحلیل اثر هنری میسر است؛ و به همین سیاق هستی شناسی ابژه زیبایی شناسیک نیز در گرو هستی شناسی اثر هنری است.

تا اواخر سده نوزدهم، قاطبه فیلسوفان و دانشمندان، قوانین اساسی فیزیک را ضروری تلقی می کردند و تحلیل آماری را مبتنی بر ناآگاهی ما یا وسیله ای عملی برای کارکردن با دستگاه های پیچیده می شمردند. آن ها بر این باور بودند که اگر ما از تمام پارامترها و عوامل موثر در تکوین یک پدیدار باخبر باشیم، دیگر نیازی به تحلیل آماری نیست. این برداشت از فرمالیسم مکانیک نیوتنی که مبتنی بر عمومیت اصل علیت است، بیش از سه قرن بر ذهن فلاسفه مسلط بود. اینشتاین تا آخر عمرش از این طرز تلقی دست برنداشت و هنوز هم جمع کثیری از فیلسوفان چنین می اندیشند. در تعبیر کپنهاگی مکانیک کوانتومی ضرورت اصل علیت مورد شک قرار می گیرد. هیوم قرن ها قبل همین کار را کرده بود. با کشف نظریه کوانتومی در قرن گذشته، دوباره فیلسوفان به هیوم روی آوردند و کارهای تحقیقی بارزی درباره او انجام دادند. به این ترتیب، عمومیت اصل علیت و کارایی مطلق آن رد شد. ما در بررسی پدیدارهای اتمی، به قوانینی بر می خوریم که قطعیت و ضرورت منطقی ندارند و این عدم قطعیت از ناآگاهی ما ناشی نمی شود، بلکه مبین ساختار اساسی عالم است. نقد و تحلیل فلسفی نشان می دهد که فیزیکدانان محافظه کاری که نمی توانند تعبیر کپنهاگی را بپذیرند، می خواهند عادات ذهنی خود را به واقعیت عینی تحمیل کنند. اعتقاد جازم به عمومیت اصل علیت یک خرافه است.

از نظر مرلو- پونتی شگفتی وجود فیلسوف را مجذوب می کند و به سوی خود می کشاند. شگفتی وجود مبتنی بر چیزی است که مرلو- پونتی آن را عدم ضرورت می نامد. حقیقت وجود عاری از هر گونه ضرورتی است. وجود هیچ چیز در این عالم، از جمله وجود انسان، واجب و ضروری نیست و همین عدم ضرورت است که انسان را به موجودی تبیین ناپذیر و آزاد تبدیل ساخته است. انسان با استفاده از آزادی خود دست به خلق معنا می زند و ارزش می آفریند. او محکوم به خلق معناست زیرا فقط از این طریق است که می تواند به حیات خود ادامه دهد. فیلسوف به دنبال رسیدن به پاسخ نهایی مساله وجود نیست. او می داند که جهان شروع شده و با همه ابهامش در حال پیشرفت است، اما نمی داند چرا و چگونه، و نمی تواند در خصوص برطرف ساختن شگفتی و ابهام آن در آینده هیچ تضمینی بدهد. فیلسوف فقط می تواند شگفتی وجود را نظاره و تا اندازه ای توصیف کند اما نمی تواند آن را تبیین کند، زیرا هر گونه تبیین، شگفتی را نابود می سازد. انسان ها در طول تاریخ کوشیده اند تا با توسل به امور مطابق شگفتی وجود را برطرف کنند اما از نظر مرلو- پونتی رسالت فیلسوف حفظ شگفتی وجود و محافظت از آن در برابر هر گونه کوشش برای نابود کردنش از طریق توسل به امور مطلق است.