جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اینکه میان نخستین دست نوشته های شاهنامه، با وفات سراینده بزرگ آن فردوسی، دویست سال فاصله افتاده است و در دست نوشته ها تعداد ابیات بین چهل و هشت هزار تا بیش از شصت هزار است؛ پژوهندگان این کتاب سترگ، میان آنچه به راستی سروده فردوسی است، با آنچه ابیات و داستان های الحاقی خوانده می شود، اتفاق نظر ندارند. بسا ابیاتی که به ملاحظات گوناگون در متن گنجانیده شده است. یکی از این ملاحظات، مسائل سیاسی دوران فردوسی است؛ از این رو بسیاری بر آنند که ستایش های محمود در شاهنامه بنیادی ندارد. از گونه این ستایش ها، خوابی است که در ابتدای داستان گشتاسب از زبان فردوسی بیان می شود و دقیقی در خوابی که بیشتر متضمن ستایش محمود غزنوی است، از او می خواهد تا سروده هایش را در شاهنامه بگنجاند. گرچه این خواب در همه نسخه های چاپی شاهنامه دیده می شود، اما نکاتی در آن، درستی انتساب آن را به فردوسی مورد تردید قرار می دهد. این جستار در تحلیلی درون متنی، موضوع را برمی رسد.

با عنایت به رابطه ساختار و عملکرد، این مقاله بر آن است تا تاثیر ساختار سپاه غزنوی را در عملکرد آن تبیین کند. تبیین مساله بر این فرضیه مبتنی است که سپاه غزنوی از همان ابتدای تاسیس گرفتار تعارض های نهفته ساختاری شد. این تعارض ها در برهه های مختلف چه در قالب شورش های داخلی، جنگ های خارجی، جنگ قدرت خاندان حکومتی و رقابت ستیزه جویانه نخبگان حکومتی و بروز دسته بندی های سیاسی خود را عینیت بخشیده، شالوده های نظم و هماهنگی درونی سپاه را درهم ریخته و تاکتیک ها و برنامه های آن را برای برون رفت از بحران، دچار ناکارآمدی ساخته است. این تعارض از زمان الپتیکن تا خسروملک آخرین فرمانروای این خاندان 351-582 ق گرفتار نهاد سپاه بوده است. بدیهی است در دوره محمود و مسعود به دلیل جایگاه بالای سپاه، تجلی تعارض بیش از دوره های پس و پیش آن بود.