جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله از منظر عرفانی به بررسی «اسم کریم» می­پردازد. اسماء­الله هم در عرفان عملی و هم عرفان نظری جایگاه ویژه­ای دارد،به ­طوری­که بدون آنها نه شناخت عارفانه حاصل می­شود و نه سلوک عرفانی. در این تحقیق به ابعاد مختلف معرفت ­شناختی، وجودشناختی و سلوکی اسم کریم پرداختیم. در این رابطه مشخص شد که از جهت معرفت­ شناختی، کریم به کسی اطلاق می­شود که به خاطر شرافت ذاتی­اش بخشش او دائمی بوده و حتی بدون درخواست، به دیگران می­بخشد و از خطای آنها می­گذرد. از منظر هستی­ شناختی، اسم کریم از اسمای صفات بوده و با اسم جلیل تناکح اسمایی دارد. در این تناکح که غلبه با اسم جلیل است، اسم کریم جلال خدا را که موجب دوری بندگان از اوست، تلطیف کرده و راه را به سوی حق باز می­کند، همچنین این اسم سبب خلقت ممکنات و رساندن عطایای الهی به آنهاست. از منظر سیر و سلوکی، پیوند سه­ گانۀ تعلق، تخلق و تحقق در سلوک عرفانی جایگاه والایی دارد و مظهر اسم کریم سالکی است که مربّی عالم بوده، تمامی زشتی­ های خلقی را از او زدوده باشد و به مکارم اخلاق زینتش بخشیده باشد. چنین بنده‏ای چون به مظهریت این اسم نائل شده است، به عیان امتناع خروج خود از حکم ربوبیت حق را درمی‏ یابد و به کرم مولایش حسن ظن می‏یابد.

در منابع اسلامی و به‌ویژه روایات شیعه، از منابعی موسوم به «صُحُف» منتسب به انبیای بنی‌اسرائیلی پیشین یاد شده است؛ آثاری که دربردارندۀ مباحثی همچون اخلاقیات و برخی مسائل اعتقادی و پیش­گویی‌های انبیا از حوادثی است که در جامعۀ اسلامی رخ خواهد داد. در میان منابع غیر رسمی عهد قدیم نیز آثاری به پیامبران و اولیای بزرگ همچون آدم، خَنوخ، نوح، ابراهیم و موسی منتسب شده است. این پژوهش در پی این مسئله است که آیا روایات اسلامی در این مباحث با آثار یهودی ارتباطی دارند یا خیر؟ مجموعۀ «زدوپیگرافا» که عمدتاً از دو قرن پیش از میلاد تاریخ‌گزاری می‌شود، از حدود یکصد سال پیش نخست به برخی زبان­های لاتین و سپس به عربی منتشر شده‌است. نتیجۀ تحقیق بیانگر بی­ارتباط بودن محتوای روایات اسلامی با آثار بنی‌اسرائیلی است؛ اما برخی از مؤلفان مسلمان در نقل روایات و داستان‌ها، با الگو گرفتن از منابع عهد قدیم، داستان‌های پندآموزی را در قالب باورهای خود پرداخته و آنها را به انبیای پیشین منسوب کرده‌اند.

الهیات محیط زیست یک معرفت میان­ رشته­ای است که سعی دارد با استفاده از متون دینی راه­ حل­های معرفتی و بنیادین را در زمینۀ بحران­های زیست­ محیطی ارائه کند. در این مقاله سعی شده است تا با جریان ­شناسی الهیات بوم­ شناختی مسیحی، مدل­های مختلف موجود در مورد نسبت خداوند و طبیعت نقد و بررسی شود. جریان­های انجیلی بر این نکته تأکید دارند که با رصد دقیق کتاب مقدس می­توان خداباوری مسیحی را نه عاملی برای تخریب محیط زیست بلکه حافظ آن معرفی نمود. بازخوانی آموزۀ آفرینش و مبرا دانستن طبیعت از شر ذاتی و هم­چنین توجه به آموزۀ ملکوت و فرجام نیکوی عالم، مهم­ترین مدل­های مسیحی الهیات محیط زیست به شمار می­روند که بر اساس آموزه­های اساسی این دین ارائه شده­اند.

شاخصه‏ های مؤثّر ارتباطی جهان حاضر در پی واکاوی اصولی معین برای حل منطقی تعارضات فعلی و یا به تعبیری دیگر، ایجاد صلح میان انسان‎هاست. با توجّه به نقش دین در زندگی جوامع و وجود کثرت‏ های روزافزون دینی، استفاده از رویکردی فعّال و صلح­ محور در عرصۀ تربیت دینی یعنی عرفان، ضروری می­نماید، از این رو مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از یک روش توصیفی تفسیری، تربیت‏ دینی صلح ­‏محور مبتنی بر کثرت‏ گرایی دینی عرفانی را بررسی کند و پرسش­های اصلی آن عبارتند از: 1) منظور از کثرت‏ گرایی دینی مبتنی بر عرفان چیست؟ 2) تربیت دینی صلح ­محور مبتنی بر کثرت‏ گرایی دینی عرفانی چگونه تربیتی است؟ نتایج پژوهش حاضر نشان می‎‏دهد که بر اساس نوع نگاه تربیت دینی صلح‏­ محور مبتنی بر کثرت‏ گرایی دینی عرفانی، می‏توان مولفه‏ ها و پیش‏‏زمینه‏ هایی نظیر ایجاد روحیه‏ی هم‏دلی و مهرورزی، گفتمان دینی، تساهل و تسامح یا مدارا و ایجاد روحیۀ مسئولیت ‏پذیری میان پیروان ادیان را در نظر گرفت که در زمینۀ تربیت دینی، زمینه‏ ساز آشتی و تفاهم میان آن‌ها گردیده و به صلح و هم­زیستی مسالمت ‏آمیز بینجامد.

مقالۀ حاضر بر آن است تا راهکار الهیات پویشی را برای رفع تعارض موجود میان علم و دین که عبارت است از طبیعت ­گرایی حداقلی و بر سۀ مؤلفه همه در ­خدا انگاری، نظریۀ دریافت و اصالت تجربۀ فراگیر تکیه دارد، ارائه نماید؛ راهکاری که به ­رغم مزایایش، با پاره­ای از اشکالات روبه­روست که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره نمود: پیچیده ­تر کردن رابطه خدا و جهان، علم و دین را در عرض هم قرار دادن، نفی هر گونه ماوراء­الطبیعه­ گرایی و حداقلی شدن نقش خدا در جهان و ... . چنین اشکالاتی حاکی از این است که مقبولیت چنین راهکاری به­­ویژه از سوی پیروان ادیان توحیدی با تردید روبه­ رو می­شود. حال پرسش این است که آیا می­توان مدلی یافت که به جمع بین طبیعت­ گرایی حداقلی (با تأکید بر جهان طبیعت به ­مثابه پویش و تحول) و ماوراء‌الطبیعه ­گرایی معتدل (با تأکید بر نقش و حضور فراگیر خدا در جهان) بینجامد که هم دغدغۀ اهل علم را تأمین کند و هم دغدغۀ اهل دین؟ مقالۀ حاضر تلاش می‌کند تا نشان دهد که چنین مدلی را می­توان در چارچوب نظام جهان ­شناسانه (به‌ویژه آموزۀ حرکت جوهری)، خداشناسانه (به­ ویژه آموزه بسیطه ­الحقیقه) و معرفت‌شناسانه (به ­ویژه نفی اصالت حس) مبتنی بر حکمت متعالیه صدرایی یافت.

نظر به گستردگی تعاریف و مفاهیمی که از جذبه در متون عرفانی مطرح است، این پژوهش به بررسی، طبقه‌بندی و تحلیل موضوع جذبه در متون نثر عرفانی تا قرن هفتم هجری می‌پردازد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که جذبه در متون عرفانی همیشه به یک معنا به کار نرفته است؛ برخی از این مفاهیم عبارتند از: مشاهده و معاینه، وجد و اخذ، سیر در احوال، اجتبا و اصطفا، طلب، توفیق و عنایت و آزاد شدن از بندگی نفس. در اغلب این تعاریف جذبه کششی از جانب حق تعالی است و در برخی تعاریف هم جذبه کشش بنده به سمت حق و به مفهوم طلب تعبیر شده است. بررسی سیر مفهوم جذبه نشان می‌دهد اگرچه جذبه موهبتی الهی است، بدون مقدمه بر فرد وارد نمی‌شود. در واقع بنده با پاک­سازی درون، زمینۀ دریافت جذبۀ الهی را فراهم می‌کند، همچنین جذبه در کلام عرفا درجات مختلفی دارد؛ به‌گونه‌ای که در هر مقامی نوعی از جذبه بر فرد وارد می‌شود. در یک تقسیم‌بندی کلی جذبه به انواع عام و خاص تقسیم می‌شود. از دیگر اقسام جذبه کششی است که حق تعالی در روز ازل نصیب ذریه انسان می‌کند و آن را بر فطرت خداجو می‌آفریند.

ذوالنون مصری از عرفای اثرگذار بر تصوف است و شناخت سرچشمه­های افکار وی می­تواند به فهم عوامل زاینده و جهت­دهندۀ تصوف یاری رساند. این مقاله می­کوشد ارتباط او را با ائمۀ شیعه (ع) و ترویج آموزه­های ایشان را در قالب روشی توصیفی ـ تحلیلی مستدل ­سازد. بعضی استادان ذوالنون، با امام صادق (ع) ارتباط داشتند و برخی راویان که احادیثی را به­واسطۀ ذوالنون نقل کردند، جزء رجال و روّات معتبر شیعه و از نزدیکان ائمه (ع)­ بودند. شباهتی فراوان میان افکار و اقوال ذوالنون با روایات امیرالمومنین، امام حسین، امام زین­العابدین، امام صادق، امام رضا و امام عسکری (علیهم­السلام) وجود دارد. بعضی علمای شیعه نیز به ذوالنون استناد کرده­اند، همچنین ذوالنون مدتی را در سامرا می­زیست و زمینۀ دیدار وی با امامین عسکریین (علیهماالسلام) فراهم بود. از مستندات برمی­آید که او بی­واسطه از تعالیم ائمۀ شیعه(ع) بهره­مند بوده و بعضی آموزه­های ایشان را ترویج نموده است؛ آموزه­هایی که بعدها مرجع و مأخذ صوفیه شدند.