جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «شیعه در ایران» که نوشته یکی از علمای معاصر شیعی یعنی مرحوم مظفر می باشد در باب سیر تاریخی تشیع در ایران به نگارش در آمده است. مؤلف در کتاب خود به بررسی موضوع آغاز تشیع در ایران پرداخته و سیر تاریخی مذهب تشیع را در دوره های حکومت آل بویه، صفویه، قاجر، طاهریان و... مورد بررسی قرار داده است. وی همچنین به مسائل فرهنگی و اجتماعی تشیع در دوره حکومت برخی از سلسله های حکومتی اشاره کرده و از توجه به جنگ و نزاع های تاریخی و خصوصا غائله مغول غفلت نورزیده است.

---

این پایان‌نامه در 9 بخش تدوین شده است : مقدمه - ایران و تشیع، سیراجمالی تشیع در ایران - دین مغولان - مغول در ایران - اسماعیلیان، بررسی علل سقوط و نقش شیعه امامیه - خلافت عباسی، بررسی علل سقوط و نقش شیعه امامیه - دوران ایلخانان - نهضتهای شیعی که شامل سربداران و مرعشیان می‌شود. - علل اهمیت دوران مغول - در پایان فهرست منابع و ماخذ ذکر شده است .

در این تحقیق با تعریف شیعه ( لغوی، اصطلاحی و از نظر قرآن و سنت) به بررسی حقیقت شیعه پرداخته و سپس به تاریخ پیدایش شیعه در ایران توجه شده و برای رسیدن به این اهداف به بررسی تشیع از قرن اول هجری قمری تا سقوط حکومت قاجاریه پرداخته که خلاصه آن عبارتند از: قرن اول: حکومت طاهریان در هرات و فتح ایران توسط مسلمین قرن دوم: حکومت امویان، ظهور تشیع، حکومت عباسیان قرن سوم: عباسیان، حضور امام رضا ( ع) در ایران، مهاجرت سادات به ایران، حکومت علویان در طبرستان... قرن چهارم: ادامه حکومت علویان در طبرستان، نواحی شیعه نشینی، فعالیتهای علمی شیعه در عصر آل بویه. قرن پنجم: حکومت سلجوقیان و تشیع قرن ششم: تشیع اثنی عشری قرن هفتم: مغول ها و گسترش تشیع قرن هشتم و نهم: ادامه گسترش تشیع قرن دهم و یازدهم: صفویه ( اقتدار تشیع) قرن دوازدهم تا سقوط حکومت قاجاریه: ایران مرکز تشیع در جهان و در انتها به بررسی مهم ترین عوامل نفوذ در ایران و نیز به ذکر خدمات متقابل ایران و تشیع پرداخته شده است.

شیعه در نزد شیعیان بیش از یک مفهوم ندارد و آن اینکه شیعه کسانی هستند که تنها، خانواده وحی و رسالت را صالح حکومت دانسته و سایرین را برای احراز این مقام و منصب مهم الهی شایسته نمی دانند و دراین راستا قرآن در آیات روشن خود و پیامبر(ص) در سخنان گهربار خود ، دوستان علی ( ع) و دوستداران اولادش را شیعه نامیده است. این جمعیت ، در زمان حیات رسول اکرم(ص) و توسط شخص پیامبر(ص) به نام شیعه خواننده شدند و از همان اوایل چون پروانه ای برگرد شمع وجود مبارک حضرت علی ( ع) در پرواز بودند و از جان و دل به ایشان ایمان آورده بودند ، ازاین رو باید گفت که همه نویسندگان و نظریه پردازان که آگاهانه یا نا آگاهانه مسائلی چون سقیفه، جمل، حکمیت، عبدالله بن سبا ، خوارج، پیوند زناشویی و … را منشأ پیدایش تشیع می دانند به خطا رفته اند. تشیع دریایی است عمیق که غواصانی چون ابوذر و سلمان و مقداد دارد که روح تشنه و بی تاب خود را از آن سیراب نموده اند و حقیقتی است روشن ، که ایرانی روح خود را با ان سازگار دیده و گمگشته خود را در آن یافته است. همه کسانی که به چگونگی حضور اسلام در ایران انتقاد و اعتراض دارند، به سرگذشت اسلام در ایران توجه نداشته و فقط تاخت تاز اعراب را مد نظر داشته اند. در آغز ظهور اسلام ، ایران از نظر اجتماعی و حکومتی ، مذهبی و خانوادگی در چنان فسادی غوطه ور بود که شاید هیچ نظام نوین دیگری چون اسلام نمی توانست بندهای اسارت مردم ایرانی را پاره کند. نظام طبقاتی حاکم بر جامعه در تمام ابعاد زندگی انسانی رسوخ کرده بود و انسان ایرانی ، اختیار هیچ کدام از مسائل زندگی خودر ا نداشت. اما با ورود اسلام در زمان عمر به ایران و با توجه به زمینه های آشنایی قبلی که ایرانیان از زمان پیامبر(ص) در مدینه و یمن داشتند ، اوضاع ایران تغییر نمود و مردم با آغوش باز پذیرای اسلام شدند و آئینهای کهن خود را که آنها را به اسارت کشیده بودند پاره کردند و به دور انداختند و دینی را برای خود برگزیدند که آزادی را برایشان به ارمغان آورده بود و در این میان با مشاهده عدل و مساوات علی ( ع) در کوفه و رشادتهای امام حسین(ع)در کربلا، معنویت امام سجاد(ع) در مدینه و نهضت فرهنگی عقیدتی امام باقر(ع) و فرزندانشان، امام صادق ( ع) راهی را انتخاب کردند که از همان صدر اسلام مورد قبول و تایید پیامبر ( ص) بود. کاربردی تعالیم تشیع و همانندی آن با ایران باستان باعث گردید که این مذهب به سرعت در ایران رشد کندو به حدی برسد که قیامهای زیادی بر پایه تشیع و حتی به خونخواهی از امام حسین(ع) شکل گیرد و زمینه رسمی شدن مذهب تشیع را مهیا کند. این مذهب چون به امور دنیوی علاقه ای نداشت در دوره مغول رشد زیادی کرد و مغولان نه تنها شیعیان را سرکوب نمی کردند بلکه از نفوذ آنها در جهت ترویج محبوبیت خود در ایران استفاده کردند و در مدت کوتاهی زمین رسمی شدن تشیع در دوره صفویه میسر شد. گاهی نیز ایرانیان توانسته اند حکومت هایی بزرگ، بر مبانی و اصول اسلام و تشیع بر پا نموده که مقتدرانه و با تمام توان در دفاع از هویت تشیع کوشیده اند ، حکومت هایی چون آل بویه و صفویان که تلاشهای ارزنده ای در راه اعتلای فرهنگ تشیع انجام داده اند. اسلامی که ایرانی ازآن دفاع کرده و می کند، اسلام محمدی است ؛ خط سرخ حسینی و پرچم سبز علوی است. و نگارنده نیز تلاش نموده است تا با مراجعه به کتب معتبر تاریخی و مطالعه و جمع آوری مطالب معتبر این مسأله را اثبات کند که ایرانی آگاهانه و از سر صدق و وفا اسلام را پذیرفته و هر جا که لازم بببیند از بذل آنچه دارد دریغ نخواهد کرد. نگارنده در این راه از 71 کتاب معتبر اعم از منابع دست اول و مأخذ قابل اطمینان استفاده نموده است. امید به اینکه توانسته باشد مسئولیت خود را به نحو احسنت انجام داده باشد

موضوع این پایان نامه چگونگی پیدایش و گسترش تشیع در ایران است. هدف از نگارش این پژوهش یافتن عواملی است که باعث ورود تشیع به ایران شده است و بر رشد و گسترش آن در ایران مؤثر بوده است. بعضی از آن عوامل که در ابتدا موجب گسترش تشیع در ایران شد، می تواند اکنون نیز به عنوان عناصر مؤثر بر پویایی و تقویت بیشتر تشیع مورد توجه قرار گیرد. با این که دامنه و گسترده این بحث می توانست از زمان صدر اسلام تا هم اکنون باشد، اما از آنجا که ما درصدد یافتن عوامل اصلی تاثیرگذار بر پذیرش تشیع از جانب ایرانیان و به دنبال آن گسترش و افزایش شیعیان تا حد اکثریت یافتن در ایران بوده ایم و این امر تا دوران حکومت صفویه تحقق یافت؛ لذا قلمرو زمانی کار تا پایان حکومت صفویه بیان خدمات این حکومت به تشیع می باشد. منابعی که عمدتا در این نوشتار به کار رفته، آن دسته از منابع بود که یا به بحث تشیع و تشیع ایرانیان به طور مستقیم پرداخته و یا شواهد و مطالب تاریخی ای در آنها بوده که می توانسته به درک بهتر موضوع این پژوهش کمک رساند. در این پژوهش ابتدا این پرسش مورد بررسی قرارگرفت است که شیعه به چه معناست و به چه کسانی شیعه گفته می شود؟ پیروی کردن از علی ( ع) و اعتقاد داشتن به بررتری ایشان نسبت به سایرین در تمام امور از جمله امر خلافت و جانشینی پیامبر ( ص) و اعتقاد به جانشینی مطلق و بلافصل علی ( ع) از طریق نص و تصریح به این مطلب از جانب وحی و پیامبر ( ص) تشیع خوانده می شود و طبعا هر کس را که بر این اعتقاد پابرجا باشد شیعه گویند. سؤال دیگر این است که تشیع به چه زمانی باز می گردد؟ قرائن نشان می دهد که در زمان پیامبر ( ص) نیز این مسأله مطرح بوده و در سخنان پیامبر ( ص) دیده می شود و ایشان در مناسبت های مختلفی در مورد کسانی که پیرو علی ( ع) باشند و از فرمان او سرپیچی ننمایند تعبیر شیعه علی را به کار گرفته اند. ائمه ( ع) نیز این واژه را به همین معنا در کلام خود به کار برده اند. این که تشیع چگونه وارد ایران شد و گسترش پیدا کرد و چه شد که ایرانیان به تشیع گرایش و تمایل پیدا کردند، به جند عامل بستگی دارد. ایرانیان که از ظلم پادشاهان و بی عدالتی آنان خسته شده بودند، اسلام را با علاقه پذیرفتند. اما به تدریج که با رفتار خلفا و کارگزاران آنان ( که مذهب تسنن داشتند) برخورد داشته و طرز تفکر آنان را نسبت به نژاد غیر عرب بویژه ایرانیان دریافتند از آنان رویگردان شدند و به دنبال اسلام واقعی بودند تا آن که رفتار علی ( ع) و اصحاب و فرزندان او را دیدند و شنیدند و کم کم به آنان علاقمند شدند. مهاجرت علویان و مسلمانان ایرانی که در حکومت عربی زندگی می کرند به ایران نیز از عوامل گسترش تشیع در ایران بود. قیامهای شیعی که با هدف مبارزه با ظلم و ستم دستگاه خلافت رخ می داد و نیز وجود حکومتهای شیعی بر گسترش تشیع در ایران مؤثر بود. همچنین تلاش عالمان شیعی مذهب – به ویژه علمای شیعه ایرانی- در حفظ و تقویت تشیع در ایران تأثیر زیادی داشته است. از عوامل دیگر می توان ادبیات و اشعار اعتقادی شیعی را نام برد. البته روشن است که هر یک از عوامل یاد شده در حد خود بر پیدایش و رشد تشیع در ایران تأثیر داشته است. کلید واژه ها: شیعه، تشیع، ایران، علی ( ع)