جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله پیش رو در پی پاسخ به این پرسش است که باورهای بنیادین در ساختار شخصیت سالم از دیدگاه قرآن چیست؟» پیش از پرداختن به پرسش اصلی، نخست چند ویژگی اساسی انسان شناسی قرآنی که مبنای مطالعات و پژوهش های شخصیت سالم قرآنی است بیان گردیده، سپس مفهوم سلامت و مرض در لغت و قرآن بررسی شده است. آنگاه با تبیین نقش نگرش ها در سلامت شخصیّت، مجموعه باورهای انسان سالم قرآنی مورد بحث قرار گرفته است. در این منظومه، باور به وجود خدای واحد، اسما و صفات او محور همه معرفت ها است و پنج باور قرآنی دیگر گرد این محور، اساس شخصیّت سالم را پی ریزی می کنند. این باورها عبارت اند از: باور به هدف مندی جهان آفرینش، باور به سنّت های حاکم بر هستی، باور به مفهوم حیات و حیات طیّبه، باور به جهان آخرت، باور به نقش انسان در تعیین سرنوشت.

هدف پژوهش عبارت بود از بررسی نقش عامل­های شخصیتی در پیش ­بینی ابعاد مختلف دینداری. نمونه­ پژوهش حاضر از 436 نفر از دانشجویان دانشگاه ­های پیام‌نور تهران که به پرسشنامه ­های جمعیت‌شناختی، پرسشنامه شخصیتی پنج عاملی نئوـ نسخه کوتاه و پرسشنامه دینداری پاسخ دادند، تشکیل شد. نتایج به دست آمده نشان داد که همبستگی معناداری بین ابعاد مختلف دینداری و عوامل شخصیتی وجود دارد؛ «برون گرایی» تنها عامل شخصیتی است که ارتباط معناداری با ابعاد دینداری در نمونه­ پژوهشی حاضر ندارد. عامل شخصیتی «گشودگی به تجربه» مهم‌ترین پیش­بینی کنندۀ ابعاد دینداری است و پس از آن عامل شخصیتی «وجدانی بودن» و «توافق» در پیش ­بینی ابعاد دینداری سهم دارند. براساس این یافته‌ها می‌توان گفت که عوامل شخصیتی می ­توانند پیش­ بینی‌کنندۀ ابعاد مختلف دینداری باشند و در این میان بیشترین سهم را گشودگی به تجربه دارد و پس از آن دو عامل شخصیتی وجدانی بودن و توافق تببین‌کنندۀ اصلی ابعاد مختلف دینداری می‌باشند.

هدف پژوهش، بررسی نقش ابعاد اصلی شخصیت در نوع ارتباط با خدا بود. به این منظور 345 دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی با استفاده از نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و پرسشنامه‌های شخصیتی NEO فرم کوتاه (مک‌کری و کاستا، 1985) و ارتباط با خدا (مظاهری و همکاران، 1390) را تکمیل نمودند. نتایج تحلیل داده‌ها با آزمون همبستگی و رگرسیون نشان داد روان‌آزرده‌خویی پیش‌بینی‌کننده ارتباط نامطلوب با خدا، و ویژگی‌های برون‌گرایی، توافق‌جویی و وظیفه‌شناسی پیش‌بینی‌کننده ارتباط متناسب با خدا می‌باشند؛ افراد دارای این ویژگی‌های شخصیتی، رابطه مطلوب و مثبتی با خداوند برقرار نموده‌اند؛ به‌گونه‌ای که در این ارتباط، محبت، ترس و امید به خدا (رابطه مطلوب) منجر به احترام و اعتماد به خداوند شد؛ اما افراد روان‌آزرده‌خو تصویر ذهنی منفی نسبت به خود و خدا پیدا کرده و ارتباط خود با خدا را براساس مؤلفه‌های خدایی که دور و سخت‌گیر است، ساخته‌اند.

یکی از راه های ژرفا بخشیدن به داستان و تقویت تاثیر آن بر مخاطب، پردازش درست و قوتمند شخصیت است. فردوسی سخن سرایی داستان شناس است که در عصر برون گرایی و کلی نگری شاعران خراسان، خود و خواننده را با جزئیات روحی قهرمانانش همراه و درگیر می سازد این پژوهش به تحلیل روانشناسانه شخصیت کاووس در شاهنامه می پردازد. فردوسی با استفاده از هر دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم؛ یعنی با بهره گرفتن از توصیف، گفت و گو، اظهار نظر شخصی، معرفی توسط خود شخصیت و یا از طریق دیگر قهرمانان مرتبط با داستان، هر شخصیت را به خواننده می شناساند. کردار و رفتار شخصیت نیز از دیگر راه های رسیدن به ویژگی های او است. کاووس در روایت اپیزودیک شاهنامه، با یک شخصیت همه جانبه اصلی نسبتا پویا و خاکستری به خواننده معرفی می شود. از نظر روانشناسی و بر مبنای نظریه آیزنک، کاووس برون گرای ناپایدار صفراوی مزاج است؛ با تاثیر «نهاد» در ساختار شخصیتی اش. کاووس بعضی ویژگی های روان رنجورخویان و روان پریش خویان را نیز دارد. او به صورتی قابل تامل، به دلیل عملکرد منفی، نقش وراثت و محیط را در شکل گیری شخصیتش خنثی می کند.

ادیان و مکتب‌های مختلف از زوایای گوناگون به موضوع انسان رشد یافته پرداخته‌اند از این رو با ذکر ویژگی های متفاوت برای او کوشیده‌اند نمونه‌ای از انسان کامل ارائه دهند. تا دیگران با پیروی از او بتوانند با شکوفا ساختن استعدادهای خود راه‌های کمال را بپیمایند . در روان شناسی نیز موضوع انسان و کارکرد آرمانی آن مورد توجه قرار گرفته است نظریه پردازانی که بیشتر به موضوع کارکرد آرمانی می پردازند تحت عنوان نظریه پرداز خودشکوفایی و کمال طبقه‌بندی می‌شوند .اسلام نیز در کتاب آسمانی اش قرآن کریم برای انسان رشدیافته جایگاه ویژه‌ای قائل است تا جایی که خداوند در قرآن او را خلیفه و جانشین خود می‌داند و الگوی دیگران معرفی می کند. از آنجا که نگاه قرآن کریم نگاهی است از سوی خالق به مخلوق و نگاه روان شناسی نگاهی است در سطح توانایی های بشری ، الزاماً نمیتوان بین مفاهیم قرآنی و یافته‌های بشری رابطه برقرار نمود امّا این پژوهش در شکل رساله کارشناسی ارشد بر آن است تا ضمن تحلیل و بررسی نگاه ویژه قرآنی در رابطه با شخصیت انسانهای کامل و رشدیافته از طریق تطبیق بین مباحث قرآنی و روان‌شناسی ( تا حد امکان )، به بیان مبانی روان شناختی شاخصه‌های شخصیتی افراد رشدیافته از منظر قرآن بپردازد.در این پژوهش بعد از بررسی چالش‌های اساسی درباره طبیعت بشر از منظر روان‌شناسی و قرآن به موضوع انسان سالم و رشدیافته پرداخته شده است . ابتدا از منظر روان‌شناسان مختلف که در حوزه انسان سالم و انسان رشد یافته نظریاتی داشته‌اند سخن به میان آمده و سپس از منظر قرآن کریم به این موضوع پرداخته شده است . رشدیافتگی در قرآن کریم از طریق شبکه معنا شناسی کشف و ویژگی‌های انسان رشدیافته استخراج و از طریق تحلیل محتوا شاخصه‌های آنها دسته‌بندی گردیده است . بعد از توصیف قرآنی، تبیین روان‌شناختی ویژگی های انسان رشدیافته با توجه به ابعاد شخصیت یعنی سه حوزه شناختی ، انگیزشی و رفتاری انجام پذیرفته و همچنین از منظر صفات در شخصیت با توجه به تقسیم بندی کتل در سه حوزه پویشی ، توانشی و خلقی ، دسته‌بندی ویژگی‌ها انجام شده است . در پایان به ویژگی های اختصاصی الگوی قرآن در بیان و ارائه شخصیت رشد یافته در مقایسه با نظریه‌های روان شناسان کمال پرداخته شده است.