جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر همانگونه که از عنوان آن هم پیداست، یک کتاب تاریخی درباره سفر امام رضا ع از مدینه به خراسان(مرو) میباشد که مسیرهای رفت امام رضا ع را به طور جزئی و دقیق ذکر می کند، در بخش دیگری از کتاب حدیث سلسله الذهب ذکر می شود، در بخش آخر کتاب بحث مناظرات امام رضا ع آورده شده است.

این تحقیق(پژوهش) به شرح و بررسی حدیث مبارک سلسلة الذهب می پردازد؛ که از زبان مبارک حضرت ثامن الحجج(ع) در نیشابور روایت شده است. ابعاد گسترده ی اصول دینی از دو بعد، توحید(لا اله الا الله) و امامت(انا من شروطها) مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. فصل اول توضیح و شرح واژه های حدیث و بررسی نظریات صاحب نظران گذشته در خصوص حدیث را در بر می گیرد. فصل دوم و سوم به چگونگی شرایط ورود به حصن الهی که همسان توحید با تأکید بر تفسیر معانی(لا اله الا الله) و امام شناسی به شرح ویژگی های انسان کامل، شرایط خلیفه الهی و صفات امام می پردازد. در فصل چهارم اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی زمان امامت امام رضا(ع) هنگام حکومت بنی عباس مورد بررسی قرار گرفته و به بیان چگونگی مسئله ولایتعهدی می پردازد. در یک نگاه کلی هدف عمده و اصلی این پژوهش شرح و بیان اهمیت حدیث شریف سلسلة الذهب می باشد. واژه های کلیدی : حدیث : ( تهانوی) در ( کشف اصطلاحات الفنون) می گوید : ( حدیث در لغت ضد قدیم است و استعمال می شود در کلام کم و زیاد، و در اصطلاح چنانکه مرحوم شیخ بهایی در کتاب نفیس(وجیزه) نوشته است عبارتست از ( کلامی که از قول یا فعل و یا تقریر معصوم حکایت می کند.) سلسلة الذهب : وقتی جمله ای از کسی نقل می شود، گاه چندین نفر در بازگو کردن آن نقش دارند و آن را از قول کسان دیگر روایت می کنند. این افراد را در اصطلاح علم حدیث، ( سلسله سند حدیث) می گویند. مثلا در همین حدیث، که امام رضا(ع) این سخن را از قول پدران خود نقل می فرماید، این افراد سلسله سند این حدیث نامیده می شوند. از آنجا که همه این افراد، امامان عزیز ما شیعیان هستند، این حدیث در تاریخ به عنوان حدیثی که همه سلسله سند آن طلایی و زرین هستند معروف شده است و آن را ( سلسلة الذهب، یعنی رشته طلایی) نام داده اند. توحید : توحید یگانه گردانیدن، یکتا قرار دادن، حکم به واحد شیء، یکی دانستن چیزی و حکم به یکتایی آن. حصن : دژ، قلعه، پناهگاه، جای محکم و بلند. امام : پیشوا، پیشرو ( نزد شیعه اثنی عشری) هر یک از دوازده پیشوا که نخستین آنان علی بن ابیطالب ( ع) و آخرین آنان مهدی ( عج) است امامت : یعنی پیشوایی و زمامداری کلی در تمام امور دینی و دنیوی.

یکی از فرقه های فعال صوفیه در ایران، فرقه «ذهبیه» است. از مشایخ این فرقه می توان به جنید بغدادی، سری سقطی، احمد غزالی و نجم الدین کبری اشاره کرد. گرچه اقوالی درباره مؤسس آن بیان شده، اما به نظر می رسد مؤسس آن سیدعبدالله برزش آبادی باشد. پیروان این فرقه، خود را منتسب به ائمه اطهار علیهم السلام دانسته و معتقدند: سند ولایت جزئیه قمریه این سلسله توسط معروف کرخی به امام رضا علیه السلام می رسد، در حالی که در شریعت اسلامی نامی از ولایت قمریه برده نشده است. علاوه بر اینکه ارتباط معروف کرخی با امام رضا علیه السلام و اسلام آوردن وی به دست آن حضرت، از نظر تاریخی و برخی جهات دیگر مورد تأمل است. ازجمله آسیب های مهم این فرقه، سلسله مشایخ و اقطاب ذهبیه است که گرفتار چند بریدگی و کودتای درون فرقه ای می باشند. این مقاله با روش توصیفی و با هدف معرفی این فرقه، با بررسی و نگاه انتقادی به فرقه ذهبیه تدوین یافته است و تلاش شده دیدگاه صاحب نظران و منتقدان مورد توجه قرار گیرد.

در تاریخ اسلام تقریبا همه سلاسل صوفیه بجز یکی که نقشبندیه باشد خود را به مقام ولایت کلیه حضرت علی (ع) منتسب می‌دانند و معتقدند که این رشته ها به واسطه ائمه اطهار به مصدر ولایت علی (ع) می‌رسد. با توجه به اینکه اصرار در این انتساب به خصوص در ایامی که تشیع قدرت و ظهور ظاهری نداشته، مثل دوره سلجوقیان، جهتی جز اظهارات ارادت معنوی و اخذ طریقت از آن حضرت ندارد. این مطلب حتی اگر مورد انکار یا چون و چرای بعضی مورخان هم باشد از نظر ماهوی قابل تامین و توجه است و مقدمه ای است اولا برای بحث در معنای حقیقی تصوف و ارتباط و بلکه اتحاد آن با حقیقت تشیع. ارتباطی که پس از اواخر دوره صفویه به فراموشی سپرده شد. با اینکه خود ظهور سلسله صفویه که در واقع از سلاسل صوفیه است شاهد صدقی است براینکه به محض آنکه تصوف قدرت یافته تشیع را نیز ترویح کرده است. و ثانیا یافتن معنای حقیقی تشیع که در طی تاریخ مغلوب جهات فقهی و کلامی خود گردیده است. در این گفتار هم تصوف علوی توصیف ماهوی می‌شود و هم از جهت تاریخی شواهد صدق این نظر ذکر می‌گردد.

ذهبیه نام یکی از فرق صوفیه است که پیروان این فرقه آن را به «معروف کرخی» منتسب می کنند و مدعی هستند که معروف کرخی از امام رضا (ع) خرقه گرفته است. سوال اساسی آن است که این نام به چه سبب بر این فرقه نهاده شده است؟ آیا پیدایش این فرقه از خرقه دادن امام رضا(ع) به معروف کرخی است؟ و معنی خرقه دادن امام، انتقال امامت و ولایت است؟ در این مقاله اقوال مختلف درباره وجوه تسمیه این فرقه مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش، دو مطلب مهم و اساسی را بررسی می نماید؛ یکی: علت نامگذاری این فرقه و تناسب این اسم با آنچه گفته شده و دیگری: زمان اطلاق این اسم. در این زمینه اقوال زیادی وجود دارد که به هشت قول مشهور، همراه با نقد و بررسی پرداخته شده است. از جمله این اقوال: خرقه گرفتن معروف کرخی از امام رضا (ع)، شیعه بودن اقطاب ذهبیه، حدیث سلسلة الذهب، خروج عبدالله برزش آبادی و داشتن علم کیمیاگری در میان بعضی اقطاب است.

حدیث «سلسله الذهب» ـ منقول از امام رضا علیه السلام در جریان ورود تاریخی آن حضرت به نیشابور ـ در منابع شیعی با دلالت «حصن» نقل شده و از جایگاه و اعتبار ویژه ای نیز برخوردار است. اما این حدیث در منابع اهل سنت، گاه با دلالت «حصن» و گاه با دلالت «ایمان» نقل شده است که این امر، حاصل نگاه اهل سنت به حدیث «سلسله الذهب» است. این مقاله می کوشد با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به اسانید وطریق های حدیث «سلسله الذهب» در منابع اهل سنت و نیز دو نگاه متفاوت آنان به این حدیث، چهره واقع بینانه ای از نگاه اهل سنت به این حدیث شریف را ترسیم نماید. همچنین با نقد نگاهی که حدیث را منحصر در اباصلت هروی می داند، دو فرضیه تواتر حدیث سلسله الذهب و مستفیض بودن آن با دلالت حصن نزد اهل سنت ـ با تکیه بر منابع آنها و نقل بدون واسطه ـ اثبات می شود.

در حديث معروف «سلسله الذهب» كه امام رضا آن را برای مردم نيشـابور بيـان فرمـود، اگرچـه توحيد به مثابه پناهگاهی برای در امان ماندن انسان از عذاب الهی معرفی شده است، امـا بـرای آن، شروطی وجود دارد. شرط لازم برای ورود به چنين جايگاهی، پـذيرش ولايـت اسـت كـه بـدون آن، اين امكان برای انسان فراهم نمی شود تا در حصن توحيد داخل شود. اين نوشتار درصدد است با رويكرد عرفانی ـ كلامی، با نگاهی بـه رابطـه توحيـد و ولايـت و جايگاه ولايت به عنوان دژ وپناهگاهی مسـتحكم بـرای درامـان مانـدن از عـذاب الهـی، بـه درك عميقی از اين روايت نائل آيد و بيان كند كه چگونه اعتقاد به ولايت، شرط لازم برای وصول بـه مقام توحيد است.