جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ماشینی : در این کتاب رویکردی جدید و متمایز به بحث علم و دین از ترکیب سنت مسیحی ارتدوکس شرقی با اندیشه پدیدارشناختی پدید می آید. نویسنده با توسعه ایده‌های پاتریتیک یونانی، ایمان را با احساس حضور الهی و معرفت جهان به عنوان دو حالت ارتباطی که شرایط انسانی را تشکیل می‌دهند، می‌داند. تقابل مدرن بین علم و الهیات (که از نظر تاریخی با انشعاب کلیسا بین شرق و غرب و رهبانیت و مسیحیت در جهان مشابهت دارد) به عنوان انشعاب بین دو غرض از ذهنیت کلی انسان تلقی می شود. انسان به عنوان مرکز آشتی آنها، موضوع اصلی گفتگوی علم و الهیات است. استدلال می شود که آشتی علم و الهیات صرفاً یک تمرین آکادمیک نیست. مستلزم یک تغییر وجودی، تغییر ذهن (metanoia) است که بدون دخالت کلیسایی امکان پذیر نیست. آنگاه شخصی که میانجی علم و الهیات را انجام می دهد تا سطح «کهانت کیهانی» ارتقا می یابد، در حالی که وساطت ویژگی های «عشای کیهانی» را به دست می آورد که در آن همه شکاف ها و تنش ها در خلقت و انسانیت برطرف می شود. از طریق این تغییر وجودی همراه با تحلیل پدیدارشناختی است که می توان نظریه های علمی را در معرض «دیدگاه» خاصی قرار داد که از طریق آن هدف غایی پنهان (تلوس) پژوهش علمی (به عنوان تبیین وضعیت انسانی) خویشاوندی خود را با تلوهای نجات دهنده نشان می دهد. توسط ایمان مسیحی حمایت می شود. بنابراین تقابل بین الهیات و علم به طور فراخوشری غلبه می‌شود.

اصل حرکت جوهری نظریۀ فلسفی بنیان برانداز و حتمی ای بوده است که در عین این که مخالفت های بسیاری برانگیخته است، سرانجام، در جمع فیلسوفان مسلمان - و به ویژه شیعی - دو سه سدۀ اخیر عموماً مقبول افتاده است. نظریۀ نسبیت انیشتین نیز نظریۀ علمی بنیان برافکن و مهمی بوده است که باز، به رغم مخالفت های فراوانی که در میان فیزیک دانان پدید آورده است، بالاخره در عالَم فیزیک ریاضی تثبیت شده است.نویسندة محترم مقالۀ بسیار کوتاهِ زیر در طی دو سه صفحه، طرحی به نظر بلندپروازانه درانداخته است؛ یعنی هم به تعمیم حرکت جوهری صدرایی دست یازیده و هم این صورت تعمیم یافته را دست مایۀ نقد نسبیت انیشتین ساخته است. در همین جا، هم از نویسندۀ مقاله خواستار بسط و تفصیل آن برای نشر در شماره های آیندۀ نقدونظر هستیم و هم از محققان و متفکران مطلع از حرکت جوهری ملاصدرا و یا نسبیت انیشتین می خواهیم که نقد این مقاله را وجهۀ همت خود قرار دهند و حاصل نقد را برای انتشار در اختیار مجلۀ نقدونظر بگذارند، به نظر هم تعمیم حرکت جوهری رأی تأمل برانگیزی است و هم نقد نظریة نسبیت.

یکی از مبانی بنیادین استیون هاوکینگ در حوزه­ی معرفت شناسی نظریه­ی «رئالیسم مدل محور» است. هاوکینگ با تأثر از اصل عدم قطعیت در فیزیک جدید و همچنین نگرش­های ایده­آلیستی حاکم بر آن به نوعی «رئالسیم» و «واقع­گرایی» وابسته به مدل معتقد شده است که آن را وجه جمعی بین رئالیسم و ایده آلیسم می‌داند. طبق این مبنا هرگز شناخت جهان بدون مدل امکان­پذیر نبوده، و هر کسی از دریچه‌ی یک مدل به جهان می­نگرد. این مدل­ها هیچ­کدام به تنهایی تمام جهان را پوشش نداده، و هیچ­کدام واقعی­تر از دیگری نیستند. از آنجا که این مسئله زیربنای تفکرات خداناباورانه­ی هاوکینگ را تشکیل می­دهد نقد و ارزیابی آن ضروری است. تحقیق پیش رو ضمن توصیف این دیدگاه، و استخراج عوامل گرایش هاوکینگ به آن، دیدگاه فوق را به بوته نقد گذارده است. به نظر می­رسد مبنای «رئالیسم مدل محور» در حقیقت همان «ایده­آلیسم» است که با نقاب «رئالیسم» طرح شده، علاوه بر این­که دچار دور بوده، و با سایر مبانی هاوکینگ نیز ناسازگار است.

بررسی هویّت مکان در فیزیک نظری همواره مورد توجه و مناقشه بوده است. نیوتن بر مبنای مکانیک کلاسیک به مکان مطلق معتقد بود؛ امّا لایب­نیتس در همان زمان مکان را امری نسبی و ناشی از موقعیت اشیاء نسبت به یکدیگر می­دانست. این بحث تا آنجا ادامه یافت که نظریاتی بینابینی نیز شکل گرفت. نظریۀ نسبیّت خاص، دیدگاهی نسبی­گرا دارد اما نسبیّت عام تا حدودی مطلق‌انگار جلوه می­کند؛ از این‌رو به نظر می‌رسد که رویکرد نسبیّت به هویّت مکان با نوعی دوگانگی همراه است. از سوی دیگر مکانیک کوانتومی نیز با طرح نظریۀ اربیتال و تعریف فضا بر مبنای احتمال حضور ذرّات، نگرشی نسبی­گرا دارد؛ لکن آنجا که موقعیت هر ذرّه را میان دیواره‌های پتانسیلی ناشی از توابع انرژی محدود می­کند، به سمت هویّتی مطلق­گرا سوق می­یابد. بدین ترتیب می­توان نگرش کوانتومی نسبت به مکان را نیز درگیر با نوعی دوگانگی قلمداد کرد.

در قالب پی دی اف

فلسفة زمان در قرن بیستم، در یک تقسیم‎‌بندی کلی، شاهد تقابل میان دو گروه از نظریه‏پردازان بوده است. نظریه‌پردازان A که به مدل پویای واقعیت باور دارند و نظریه‏پردازان B که به مدل ایستای واقعیت معتقدند. در گذر زمان مخصوصا پس از انتشار مقالة پرنفوذ پاتنم با عنوان «زمان و هندسة فیزیکی» در سال 1967، بحث از یکی از مشهورترین نظریات علمی قرن بیستم (نظریة نسبیت خاص) وارد مجادلات میان فلاسفة زمان شد. برخی فلاسفه استدلال کردند که این نظریه با مدل پویای واقعیت ناسازگار است. در واکنش، برخی طرفداران مدل پویای واقعیت تلاش کردند با اِعمال تغییراتی متافیزیکی در مدل پویا آن را با نظریة نسبیت خاص سازگار کنند. با این حال، مهمترین پیامد این راهکار کنار گذاشتن «واقعیت مطلق» است. از نظر منتقدین، سازگار کردن مدل پویا با نظریة نسبیت خاص هرچند امکان‎پذیر است، اما به هزینة از دست رفتن انگارة شهودی واقعیت و پذیرش انگاره‎ای غیرشهودی از آن است. در این مقاله تلاش می‎شود پس از بررسی این موضوع: چرا سازگار کردن مدل پویای واقعیت با نسبیت خاص مستلزم نسبی شدن مفهوم واقعیت است؟ استدلال شود که نسبی شدن واقعیت صرفاً غیرشهودی نیست، بلکه علاوه بر آن، واجد هزینه‎ای ناموجه و نیز متضمن نوعی ناسازگاری است.

هاوکینگ، فیزیکدان و کیهان‌شناس معاصر، در شماری از آثار خود کوشیده است تا با استفاده از پاره­ای نظرات کیهان­شناختی و ارائه نظریاتی جدید در این عرصه، بر خودبسندگی جهان و بی­نیازی آن از ­خدای جهان آفرین استدلال کند. مقاله حاضر بنای آن دارد که مدعا و استدلالات او را در این زمینه به بحث بنشیند. سرانجام تحقیق این است که گمانه­ها و مستندات هاوکینگ نه از ارزش و اعتبار علمی برخوردار است و نه بر فرض صحت و اعتبار، بر مطلوب وی دلالت می‌کند.