جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با مطالعه برخی رویکردهای سیاسی شاعران سمبولیست اروپایی و بازخوانی نحوه تعامل «نیما» با جریان های روشنفکری زمانه خود، به دنبال آن خواهیم بود تا نشان دهیم که جهت گیری های سیاسی نیما و نوع رابطه او با ایدئولوژی ها و گفتمان های روشنفکری زمانه، قرابت فراوانی با رویکردهای کلی حاکم بر اندیشه و عمل سمبولیست های اروپایی دارد. به عبارت دیگر سمبولیست بودن نیما – البته نه به عنوان تنها مولفه - تاثیر فراوانی بر نوع موضع گیری ها و انتخاب های سیاسی او داشته است. در این میان، گفتمان های روشنفکری حاکم بر زمانه و نوع مواجهه نیما با این گفتمان ها نیز نقشی تعیین کننده در تقویت این جهت گیری ها ایفا کرده است.

شعر معاصر از آغاز پیدایش، پیام آور ارزش های تازه ای برای انسان بوده است که بررسی این ارزش ها، ما را به چشم اندازهای تازه انسان امروزی نزدیک تر می کند. آنچه که علاوه بر جنبه زیبایی شناختی شعر، خواننده امروز از شاعر و اثرش انتظار دارد توجه به مسائل والای انسانی است. با مطالعه شعر هر شاعر می توان دریافت که آیا شاعر از «من فردی» به «من اجتماعی» رسیده است یا خیر؟ و دیگر این که آیا شاعر هنوز در بند شهرت طلبی های خویش است و درد مردم را به فراموشی سپرده است؟ از آن جایی که یکی از مهم ترین ویژگی های شعر دوره معاصر، مردم گرایی و محتوای اجتماعی آن است، به همین دلیل، در این پژوهش به تحلیل و بررسی سنجشی و مقایسه ای پیام های جهانی دو شاعر معاصر نیما یوشیج – نماینده دوره مشروطه و پس از آن و قیصر امین پور نماینده شعر انقلاب و پس از آن- پرداخته می شود. این شاعران، در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی، عاطفی و شخصی اشعاری را سروده اند و به همین خاطر اشعار مشابهی در دیوان آن ها یافت می شود. بنابراین، ضمن بیان شباهت ها و تفاوت های شعری آنان از این دیدگاه، بسامد پیام های جهانی و فرامرزی آنان نیز مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و بالتبع به «من اجتماعی» رسیدن آنان در مبحث نتیجه گیری نشان داده خواهد شد.

در بازآفرینی، هنرمند با الهام گرفتن از اثری کهن و به مدد تخیل خویش، دست به آفرینش اثری مستقل، تازه و بدیع می‌ زند و بنا به سلایق، خواسته ‌ها و اهداف خویش، موضوعی را از ژانری به ژانر دیگر تبدیل می ‌کند؛ ولی این بازآفرینی ‌ها همیشه آشکار نیست. این مقاله با مقایسه تطبیقی میان دو اثر کاملا متفاوت ادبی، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که آیا شعر مهتاب نیما یوشیج، بازآفرینی حکایت تمثیلی شبتاب کلیله و دمنه است؟ بی ‌گمان یکی از آبشخورهای اندیشه نیما، توجه او به ادبیات گذشته ایران بوده است. او بسیاری از مضامین اولیه اشعارش را از آثار کهن ادب فارسی اخذ می ‌کرد؛ ولی همان اندیشه‌ های کهن، در بیرون آمدن از کارگاه اندیشه آفرینش‌ گر نیما، شمایل درونی و بیرونی کاملا تازه، ابتکاری، متفاوت و امروزی به خود می ‌گرفت. با توجه به همانندی‌ های فراوانی که از حیث شخصیت ‌ها، گفت و گوها، کردارهای اشخاص، حوادث، زمان، فضا و سایر ویژگی ‌ها بین شعر مهتاب نیما و حکایت تمثیلی شبتاب از کلیله و دمنه به چشم می ‌خورد، به این نتیجه می ‌رسیم که نیما یوشیج در سرودن شعر مهتاب، تحت تاثیر حکایت تمثیلی شبتاب از کلیله و دمنه بوده است. به عبارت دیگر می توان گفت شعر مهتاب نیما، بازآفرینی حکایت «شبتاب» است.

به کارگیری شعر روایی با هدف بیان دغدغه های انسانی و اجتماعی، یکی از وجوه مشترک میان نیما یوشیج و خلیل مطران در شعر معاصر فارسی و عربی است. مقدار زیادی از اشعار نیما، جنبه روایی دارد. خلیل مطران نیز جزو شاعرانی است که شعر روایی را وارد شعر معاصر عربی کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی و با تکیه بر روش ادبیات تطبیقی، میزان خلاقیت و هنرآفرینی دو شاعر را در شعر روایی بررسی و مقایسه کرده است. نتیجه به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که نیما با خلاقیتی شاعرانه، نمادهای افسانه ای را به گونه ای در تاروپود شعر روایی خود تنیده که جنبه هنری بدان بخشیده است، اما مطران با استفاده از مواد تاریخی، شعری روایی را در قالبی سنتی پدید آورده است. نوآوری نیما در خلق یک معنای تخیلی تازه و پیوند دادن آن با زندگی امروز است، اما خلاقیت مطران، محدود به ایجاد ارتباط میان یک روایت تاریخی با دنیای امروز است. در مجموع می توان گفت، میزان ابتکارات نیما در خلق مضمون های نو، به کمک شعر روایی، با توجه به گستردگی دامنه تخیل در آن، بسیار بیشتر از مطران است.

أدب کل شعب مرآة لظروف ذاک الشعب السیاسیة والاجتماعیة، وبما أن هذه الظروف فی إیران والعراق فی العصر الحاضر کانت متشابهة إلی حد ما، فالأفکار والمضامین الأدبیة فی هذین الأدبین جاءت متشابهة بعضها ببعض. «نیما یوشیج» و «بدر شاکر السیاب» کرائدی الشعر الحر فی إیران والعراق یعدان من الشعراء الذین تهمهم مشاکل مجتمعهم ویتناولونها فی أشعارهم تناولا أقرب إلی الواقع.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

نیما یوشیج دیدگاه ادبی خود را بر رویکردی انتقادی به شعر کلاسیک بنیان نهاد و آرای او به صورت گسترده و گاه تناقض آمیز بر پیروانش و نسلهای بعدی نوگرایان تاثیر گذاشت . اکنون پس از گذشت نیم قرن از مرگ نیما، با توجه به ظهور نظریه های جدید و گسترش امکانات متنوع نقد ادبی، بازنگری دیدگاههای او و پیروانش ضروری می نماید. این مقاله بر آن است تا رویکردهای انتقادی نیما را نسبت به شعر کلاسیک در الگوی وصفی ـ روایی شعر نو بررسی و نقد کند. بررسی این الگو که کانونی ترین بخش دیدگاه ادبی نیماست می تواند به رفع ابهامها و تناقضات درونی نظریه شعر نو کمک نماید و امکانات مغفول مانده شعر کلاسیک را فرا روی آن قرار دهد. مهمترین اشکالهایی که در احتجاجات نیما برای نقد شعر کلاسیک وجود دارد عبارت اند از: ذهنی تلقی کردن شعر کلاسیک به ویژه غزل فارسی، بی توجهی به وجه روایی غزل در شعر کلاسیک، توجه به ویژگیهای داستان مدرن در نقد شعر کلاسیک، وفاداری به رئالیسم در شعر، تقلیل دادن امکانات شعری کهن به کاربرد تزئینی عناصر بلاغی، بی توجهی به زمان ذهنی و درونی در روایت، و قرار دادن الگوی وصفی ـ روایی در تقابل قطعی با شعر کلاسیک.

«ققنوس» نیما را باید از مهم ترین آثار در سرآغاز سرایش شعر نو دانست. این شعر علاوه بر ویژگی های ادبی، از نظر روایت شناسی نیز تغییر عمده ای در شیوه شاعری نیما به شمار می رود. روایت شناسی اشعار نیما از این جهت حائز اهمیت است که با شروع سرایش شعر نو، نوع روایتگری در شعر فارسی دستخوش دگرگونی شده است. در تحقیق حاضر با تلفیق شیوه های روایت شناسی و نشانه شناسی، ابتدا نشانه ها و رمزگان در متن انتخابی، از نظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته و سپس بر مبنای نتایج حاصله، ویژگی های روایی آن تحلیل شده است. بر اساس این پژوهش، نه نیمای افسانه تا ققنوس را می توان رمانتیک کاملی دانست و نه نیمای ققنوس به بعد را سمبولیست کامل. روایت در اشعار نیما که در ققنوس شکل پخته تر و قابل قبول تری یافته است، در سروده های پایانی عمر او بسیار غنی تر و درونی تر شده است. از این به بعد، اشعار وی کوتاه تر شده و بسیاری توضیحات اضافه از آثار او حذف گردیده است.

اين پژوهش به ويژگيهاي شعر مدرن ميپردازد و تفاوت آن را با ادبيات كلاسيك بررسي ميكند. يكي از مهمترين عناصر ايجاد اين تفاوت، فرديت است. در اين جستار سعي شده است تفاوت نوع هستيشناسي شاعران گذشته و امروز در دو بينش كلگرا و جزءگرا مورد بررسي قرار گيرد و به طور مشخص بازتاب اين دو رويكرد در شعر فارسي تحليل شود. بازشناسي مدرنيسم، ادبيات مدرن، چگونگي ورود ديدگاههاي مدرن به جامعهي ايراني و ادبيات فارسي و جايگاه نگاه فردي در شعر امروز از اجزاي اين پژوهش است. در اين جستار به ورود انديشه هاي عينيگرا از ادبيات اروپايي به ادبيات فارسي پرداخته ميشود و تلاشهاي نيما به عنوان پدر شعر نو فارسي و تئوريهاي او در شكلدهي به نوع جديدي از هستيشناسي در شعر معاصر مورد واكاوي قرار ميگيرد. با روشنساختن تعريف فرديت، شعرهاي نيمايوشيج، سهراب سپهري و فروغ فرخزاد با يكديگر مقايسه و مشخص ميشود كه شعرهاي نيما در موضوع عشق فاقد فرديت مورد نظر است. اشعار سهراب به دليل آميختن عينيت با ذهنيت و گرايش به عرفان شرقي از داشتن عنصر فرديت بيبهره است و بالاخره فروغ فرخزاد با داشتن نگاهي مدرن توانسته است در اغلب موارد نشانههاي فرديت را در شعر خود به كار گيرد.