جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«... و پیش از آن که در نظم شعر کند و به دعوی شاعری میان در بندد اول مختصر در علم عروض و قوافی برخواند ... و آن‌گاه سرمایه‌ای نیک از گفته‌های مطبوع و مصنوع استادان این صنعت و پاکیزه‌گویان این فن به دست آرد و از قصاید و مقطعات درست ترکیب عذب الفاظ لطیف معانی از دواوین مشهور و اشعار مستحسن در فنون مختلف و انواع متفرغ طرفی تمام یاد گیرد و همت بر مطالعه و مذاکره آن گمارد تا آن معانی در دل او رسوخ یابد و آن الفاظ در ذهن او قرار گیرد و آن عبارات ملکه زبان او شود و مجموع آن ماده طبع و مایه خاطر او گردد». بی شک حافظ و شاعرانی که سایه سترگی و اثربخشی کلامشان هنوز از پس دیوار قرون آرامش‌بخش و سکرآور است بر این کلام یاد شده از شمس قیس پایبند بودند و در این میان حافظه نیرومند و حضور ذهن بی‌مانند حافظ سبب می‌شود که اندوخته‌های حاصل از علم و شعر و کلام پیشینیان را در خاطر بسپارد و سرانجام در حادثه ذهنی که منجر به سرایش ابیات می‌شود تأثیر فراوان آن را جاری سازد. در میان تأثیرات فراوانی که حافظ از پیشینیان خود گرفته است شاعرانی چون سلمان و سعدی در حوزه غزل‌سرایی نقش بیشتری داشتند اما در پژوهش‌های ادبی کمتر به تأثیر شبکه معنایی و زنجیره واژگانی مثنوی‌های عطار بر غزل حافظ توجه شده است. از یک سو مرد بی‌پروای آگاهی که زبان بر هر نگفتنی می‌گشاید و عطار پیرنگ این شخصیت را در قالب دیوانه ترسیم می‌کند با دگردیسی لطیف در پیکره شخصیت رند با همان کارکرد در کلام حافظ متولد می‌شود و از سوی دیگر در معنا و ظاهر شیخ صنعان در سخن او جلوه‌گری می‌کند. جایگاه هدهد و پرندگان دیگر نیز از دیگر جنبه‌هایی است که تصویرگر این تأثیر هستند. در این مجموعه برآنیم که در تک تک رویکردهای معنایی و کلامی به زنجیره تأثیر مثنوی-های عطار بر غزلیات حافظ اشاره کنیم.

علوم بلاغی،مجموعه دانش هایی است که اسلوب نگارشی را که در یک اثر ادبی جایگاه ویژه ای دارند به ما می شناساند.علم بیان یکی از زیر شاخه های علوم بلاغی ست کهبا کاوش عناصر خیال انگیز به کار رفته در شعر،به درک بهتر آن کمک می کند.تشبیه و استعاره به عنوان دو عنصر مهم در مخیل بودن کلام شاعر ، دست مایه یپژوهش حاضر هستند..در این مجال سعی بر آن بوده تا200 غزل اول از دیوان دو شاعر گرانقدر پارسی گوی،عطار نیشابوری و سیف فرغانی مورد بررسی قرار گیرد و ضمن یافتن و دسته بندی تشبیهات و استعارات موجود در غزلیات آن دو،نوع نگاه هر یک از آنان،در تشبیه و استعاره،بر اساس فراوانی و مواد این آرایه ها،تجزیه و تحلیل شود.این پژوهش در 4 فصل تدوین شده است:فصل اول: شامل کلیات طرح (مباحث اولیه و اساسی طرح، زندگی نامه، آثار و سبک دو شاعر و...).فصل دوم: تشبیه (ارکان تشبیه، انواع تشبیه، مواد و عناصر تشبیهات عطار و سیف).فصل سوم: استعاره (ارکان استعاره، انواع استعاره، مواد و عناصر استعارات عطار و سیف).فصل چهارم: نتیجه گیری (جداول، آمارها، نمودارها و تحلیل ها).واژگان کلیدی: عطار نیشابوری، سیف فرغانی، غزل، تشبیه ، استعاره

ادبیات کلاسیک فارسی، سرشار از اشعار و داستان‌های عامیانه است و این آثار منابع مهمی برای مطالعه و تحقیق درزمینه‌ی آداب‌ورسوم و فرهنگ مردم گذشته می‌باشد. سه نمونه از زیباترینِ این آثار اشعار مولوی، شهریار و نیما یوشیج می‌باشد. این آثار زیبا، مجموعه‌ای از عناصر فرهنگ مردم، بخصوص افسانه‌های مختلف در مورد مکان‌ها و موجودات و درختان شگفت‌انگیز و اسرارآمیز را در خود جای داده است. نگارنده به دلیل نقش مهم و موثر این اثر، در به تصویر کشیدن فرهنگ مردمان گذشته، بر آن شد تا ارکان فرهنگ مردم را در این سه اثر موردبررسی قرار دهد. این ارکان عبارت‌اند از: 1ـ زندگی مادی شامل مسکن، بناها، خوراک، پوشاک، ابزار و وسایل، سنگ‌ها و فلزات، بوهای خوش، تفریحات و شکنجه‌ها. 2ـ زندگی معنوی شامل دین‌داری، جامعه‌شناسی و اخلاق، هنرشناسی، علوم، باورها و اصطلاحات جغرافیایی، طب عامیانه، آداب‌ورسوم و ادبیات عامیانه از قبیل افسانه‌ها، حکایات، ضرب‌المثل‌ها، معماها، دعاها، نفرین‌ها و دشنام‌ها. این پایان‌نامه در چهارفصل تنظیم شده است: فصل اول کلیات پژوهش، فصل دوم درباره‌ی مبانی نظری پژوهش چون تعریف فولکلور، جایگاه و کارکردهای آن، فصل سوم به بحث اصلی تحقیق؛ یعنی بررسی فرهنگ عامیانه در اشعار مولوی، شهریار و نیما یوشیج پرداخته است و درنهایت در فصل چهارم نتایج حاصله بیان شده است.

قرب و وصال الهی جزء مهمترین مباحث عرفان و تصوف اسلامی به شمار می آیند. قرب در لغت به معنای نزدیکی و وصل به معنای رسیدن و اتصال به محبوب است.عطار معتقد است که تنها راه وصال به مبدا وجود ،انقطاع از ماسوی الله و ترک تعلقات و فراموش کردن خود است.نائل شدن به وصال حق تعالی به تمهیداتی در جهت تعالی روح آدمی نیازمند است. عرفا برای سالکان این راه مقدمات و شرایطی مطرح کرده اند. سالک در مسیر سلوک خود برای قرب حق تعالی ، باید نفس را از هواهای نفسانی پاک کند. بدین منظور کسب مقامات عرفانی باعث صاف شدن درون سالک    می گردد  و در نتیجه او آمادگی و شایستگی کامل پیدا می کند تا به وصال الهی نائل شود. درون مایه اصلی تفکر عطار در بیشتر اشعارش، بحث در باره ارتباط انسان با خداوند و چگونگی قرب بنده برای وصال به پروردگار می باشد. این ارتباط پس از به فنا رسیدن سالک  منجر به ادراک حقیقت وحدت وجود می شود. از آنجا که عطار، عارف مسلک بوده و علاقه ای به طرح مباحث فلسفی و عقل گرا نداشته، این ارتباط انسان با خداوند را با ذوق و مشرب عرفانی و از راه محبت و عشق و نه از راه فلسفی بیان می کند که منجر به اتحاد عاشق و معشوق و یا وحدت شهود می شود. این پژوهش رویکردی است که عمدتاً با بیان مضامین عرفانی همراه است و در پی تبیین نگاه عطار به مباحث وصال است.حاصل این جستجو آن است که عطار مفهوم حقیقی وصال الهی را در رسیدن به مقام فناء فی الله می داند.او معتقد است که فنا در نهایت به وحدت می انجامد و وحدت را در فناء فی الله می جوید.برای رسیدن به وحدت سالک در ابتدا از هستی ظاهری خود جدا می شود سپس در معشوق چنان غرق می شود که خودی از او باقی نمی ماند.با گذشتن از این مرحله عارف در وحدتی عاشقانه محبوب ازلی خود را در می یابد.

مسأله ی فرجام شناسی و معاد اندیشی از مباحث مهم و عمیق اعتقادی است که در آثار بزرگ ادبی نیز موضوعی قابل توجه و درخور است و سبب ایجاد آثار و جستارهای مختلف در قالب ها و رویکردهای گوناگون شده است. بر همین اساس در این پژوهش پیش رو به بررسی غزلیات حافظ و سلمان ساوجی از شعرای بزرگ و نامی قرن هشتم که غزلیات قابل توجهی دارند و در آنها می توان موضوعات شعری مختلفی یافت، پرداخته شده است. در این تحقیق با روش مطالعه و فیش برداری، بازتاب تفکر فرجام‌شناسی در تمامی غزلیات هر دو شاعر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و در پایان ابیات مربوط به فرجام‌شناسی استخراج شده و در یک تقسیم بندی پنجگانه گنجانده شده و ذیل هر بیت توضیحات مربوطه آورده شده است. حافظ و سلمان ساوجی، اعتقاد راسخ و راستین به فرجام و جهان و زندگی پس از مرگ دارند و به شیوه‌ها و انگیزه‌های مختلف از آن سخن به میان آورده‌اند.