جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده یکی از مهمترین مباحث دانش معرفت شناسی بحث صدق و کذب است . صدق به معنی مطابقت داشتنقضیه با واقع و کذب به معنی عدم مطابقت آن با واقع است . امکان شناخت و رسیدن به واقعاز دغدغه های اصلی انسان به شمار می رود . برای دور شدن از جهل مرکب وگام برداشتن در فضای نورانی شناخت نیازمند به فهم واقعیت هستیم . یعنی هرگاه واقعیت برای ما پوشیده باشد قطعا دسترسی به صدق و کذب نخواهیم داشت وحرکت منطقی برای کشف مجهولات تحقق پیدا نمی کند. پژوهشهای زیادی در این زمینه صورت گرفته است اما بدلیل عمیق بودن بحث نمی توان منبع مستقلی را معرفی کرد . معیارهای متعددی برای صدق و کذب قضایا ارائه شده است .که برخی انسان را بیشتر از حقیقت دور می کند . قضایا انواعی دارند ونفس الامردر هر قضیه ای فرق می کند و ملاک صدق با همان سنجیده می شود .ملاک صدق به نظر حکمای اسلام ، مطابقت داشتن یک قضیه با واقع است .انسان قادر است به حقیقت و واقعیت آنطور که هست دسترسی پیدا کند . معرفت و ادراک در علم حصولی نیاز به اثبات میان ذهن با واقعدارد . انسان در علم حضوری به حقیقت اشیاء دسترسی پیدا می کند.این نوشته به مقایسه نحوه مطابقت قضایا با واقع از نظر سه فیلسوف بزرگ اسلام پرداخته است . از نظرابن سینا حقیقت شیء نزد درک کننده تمثل پیدا می کند و این تطابق یک تطابق ماهوی است . سهروردی قائل به مشاهده حقیقت است . برای رسیدن به واقع باید از خود و تزکیه نفس شروع کرد .ملاصدرا معرفت حقیقی را علم و یقین مطابق با واقع می داند . یقین مذکور به معنی یقین ثابت و دائمی است . ایشان حقیقی ترین بدیهیات را استحاله اجتماع نقیضین و ارتفاع آنمی داند .

این اثر در دو جلد, با شماره صفحه های پیاپی, در ۵۵۱ صفحه, برای تدریس در پایه پنجم و ششم سطح یک حوزه, نگارش یافته است. اخلاق۵و۶, تحریر کتاب جامع السعادات, نوشته مولی محمدمهدی نراقی است. کتاب جامع السعادات, در سلسله مأخذ دانش اخلاق جای دارد که بیانگر پذیرش محتوا و سبک ویژه آن نزد عالمان و صاحب نظران است. مؤلف در آغاز درباره نفس انسان, قوا و غرایز او سخن می گوید و هر یک از فضیلتها و رذیلتهای اخلاقی را به یکی از قوای نفس و یا غریزه ای نسبت می دهد و آن گاه به شناساندن یکایک فضیلتها و رذیلتها می پردازد و با آیات و روایات موضوع را روشن و تأیید می کند و در پایان, راه درمان هر رذیلتی را به شیوه ای حکیمانه ارائه می دهد. افزون بر اینها, در لابه لا با پند و اندرزها و نصیحتهای اثرگذار, خواننده را به تهذیب اخلاق و اصلاح رفتار فرامی خواند. وی, بر میانه روی در علم و عمل و گرایشهای فکری پای می فشارد و از یک سونگری پرهیز می دهد, خواه به پیروی کورکورانه از حکما, یا مقدسین, یا گزینش افراطی به ظواهر و یا به عکس, و خواه به سبب تعصب در عرفان و حکمت اشراق, یا علم اصول و فقه.۱۴ مولی احمد نراقی در فرازی آن چه را که بر سالک لازم است یادآور می شود و آن گاه به شناساندن جامع السعادات می پردازد: (…و به حکم عقل و نص مستفیض نقل, بر هر یک از افراد سالکین منهج رشاد و طالبین طریق ارشاد, لازم است که اولاً, از آیینه گیتی نمای دل, زنگ رذائل, زایل و بعد از آن ادهم همت به صوب تجمّل به خلل فضایل مایل سازد; چه بدونِ تخلیه, تجلیه میسر نشود و انعکاس نقش حبیب در نفس خبیث صورت نبندد. شست وشویی کن و آن گه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده و خود ظاهر و روشن و ثابت و مبین است که رفع صفات ناپسند و کسب ملکات ارجمند, موقوف بر شناختن آنها و اصول و اسباب هریک و کیفیت معالجات مقرّره است و متکفل بیان تفاصیل این مطالب علمی است که تعبیر از آن به علم اخلاق و حکمت خلقیه می نماید. و بهترین نسخ کتب از حیث نظم و ترتیب, و حسن ترکیب و تعبیر لایق و تحقیق رائق و اشتمال بر آیات و اخبار وارده در شریعت, و احتوای بر مقالات ارباب عرفان و اساتید حکمت, که در این فن شریف تألیف و تصنیف شده, کتاب موسوم به جامع السعادات است که از تألیفات عالم عامل و عارف واصل و حکیم کامل و فقیه فاضل, والد ماجد بزرگوار این ذرّه بی مقدار است.)۱۵ امام خمینی, معلم بزرگ اخلاق, جوینده راه کمال را سفارش می کند که به مطالعه آثار نراقیان بپردازد: (هان ای عزیز! تو اگر با اخبار و احادیث سروکار داری, به کتب شریفه اخبار, خصوصاً کتاب شریف کافی مراجعه کن و اگر با بیان علمی و اصطلاحات علما سر و کار داری به کتب اخلاقیه از قبیل طهاره الاعراق و کتب مرحوم فیض و مجلسی و نراقیان مراجعه کن و اگر خود را از استفاده مستغنی می دانی… جهل خود را که ام الامراض است, معالجه کن.)۱۶ و در جای دیگر سفارش می کند: (…کتاب شرح مغنیه مولانا مجلسی اول, که یکی از کتابهای نفیس و جلیل القدر است و فارسی, مطالعه نما. و اگر نفهمیدی از اهلش سؤال کن که در آن کنترلهایی از معرفت است و همین طور کتب عزیزه شیخان نراقیان.)۱۷ سنت عالمانه تلخیص و تحریر آثار عالمان بنام و استادان فن, از دیرباز در حوزه تمدن اسلامی رواج داشته است. بخش مهم و درخور توجه میراث مکتوب تمدن اسلامی را آثاری با عنوانهایی چون: تلخیص, ملخص, خلاصه, مختصر, مختار, منتخب, انتخاب, لباب, لبّ, مهذب, تهذیب, تحریر, گلچین, گزیده, چکیده تشکیل می دهند. نکته درخور توجه و درنگ این است که پدیدآورندگان این گونه آثار, خود, از ستارگان آسمان دانش و ادب بوده اند. از باب نمونه: شیخ طوسی (م:۴۶۰هـ.ق) (الشافی) سید مرتضی را خلاصه می کند. علامه حلی (م: ۷۲۶هـ.ق) کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی را خلاصه می کند, با عنوان: منهاج الصلاح فی مختصر المصباح. و رساله (الباب الحادی عشر) را به عنوان تکمله بر آن می افزاید: گاه بزرگان, به خلاصه کردن آثار خود پرداخته اند, از باب نمونه: محقق حلی اثر خود: شرایع الاسلام را خلاصه کرد و آن را المختصر النافع نام گذارد. شهید ثانی, به خلاصه کردن پاره ای از آثار خود پرداخت. افزون بر خلاصه کردن, فن دیگری از بازسازی رواج داشته به نام (تحریر) اما این فن, در عبارتهای کتاب, دست برده می شده و پاره ای از جستارها و فصلها و بابها, مقدم داشته می شده و پاره ای مؤخر. و گاه بر متن افزوده می شده است; مانند: تحریر مجسطی بطلمیوس, تحریر اصول اقلیدس, تحریر اُکرَمانا لاؤوس, همه از فیلسوف نامور شیعه خواجه نصیرالدین طوسی و تحریر التحریر, از سید ابوالقاسم موسوی خوانساری نجفی که تحریری است از کتاب تحریر اصول اقلیدس خواجه نصیر. با نگاهی به ذریعه علامه تهرانی, زیر عنوانهای یاد شده, صدها نمونه از این آثار را می توان دید. ابن خلدون, یکی از هدفهای هفتگانه تألیف را, تحریر و تلخیص دیگر آثار می داند: (دیگر از مواردی که سزاست در آن تألیف کرد, این است که مسائل دانشی, نامنظم باشد و هر مبحثی در باب خود واقع نشده باشد, آن وقت دانشمندِ آگاه, به ترتیب و تهذیب آن می پردازد و هر مسئله را در جایگاه و باب و فصل خود قرار می دهد, چنانکه این وضع در (المدونه) به روایت سحنون از ابن قاسم و (العتیبه) به روایت عتبی از اصحاب مالک مشاهده می شد. چه بسیاری از مسائل فقه در کتب مزبور در باب خود نیامده بود. از این روی, ابن ابوزید, به تهذیب (المدونه) همت گماشت, ولی (العتیبه) هم چنان نامهذب باقی مانده است و در هر باب آن, مسائلی از باب دیگر می توان یافت, ولی جویندگان دانش با بودن (المدونه) و تهذیب ابن ابوزید و هم تهذیبی که برادعی پس از وی نوشته است, دیگر از العتیبه (بی نیاز شده اند). (تلخیص و مختصر کردن کتب متقدمان و آن, هنگامی است که مشاهده شود کتابی در زمره امهات فنون به شمار می رود و از مآخذ اساسی آنهاست, ولی بسیار مطول و دامنه دار است, آن وقت دانشمندی بر آن می شود که این کتاب را به طور ایجاز و اختصار تلخیص کند و مباحث مکرر آن را بیندازد و در عین حال, برحذر باشد که مطالب ضروری آن حذف نشود, تا مبادا به مقصد مؤلف خلل راه یابد.)۱۸ در تحریر جامع السعادات و آن را به درسنامه بدل کردن (اخلاق۵و۶) کارهای زیر انجام گرفته است: ـ حذف نکته ها و جستارهای غیر ضرور, مانند: بحثهای فلسفی و یا آمیخته به اصطلاحهای فلسفی و عرفانی که در سطحی بالاتر از مخاطبهای این مجموعه شش جلدی و متناسب با دوره های تخصصی است. ـ حذف آن چه در دیگر بخشهای این مجموعه آمده, یا بحثهایی که در دیگر دانشها, بررسی می شوند و مطالبی که چندان کارساز نیستند و یا از سنخ پاره ای از داستانهایند که در احیاء العلوم آمده است. ـ بسنده کردن به چند نمونه از روایات, در جایی که روایات همانند بسیار بوده است. ـ از میان برداشتن و اصلاح اشتباه های چاپی. ـ اعراب گذاری. ـ نشان دادن مأخذ روایات نقل قولها. ـ عنوان گذاری ـ جا به جایی بخشی از برای نظم و نسق دادن و ترتیب منطقی بحثها. ـ سامان دادن عنوانهای اصلی و فرعی بابها, فصلها و باب بندی مناسب. بدین ترتیب این مجموعه, به گونه روش مند, چشم نواز, به مدرسان, دانش پژوهان و علاقه مندان مقوله ها و بحثهای اخلاقی عرضه شده است. به امید این که در رفتار و کردار از حوزویان اثر روشن و ماندگار خود را بگذارد.

کتاب وافی مهمترین اثر حدیثی فیض و از جوامع احادیث امامیه است. در واقع می توان گفت که وافی یکی از بزرگترین، مهمترین و جامع ترین آثار حدیثی شیعه از دوره صفویان است که در آن اخبار و احادیث مربوط به: اصول، فروع، سنن و احکام اسلامی منقول در کتب اربعه متقدم امامیه یعنی: الکافی، من لایحضره الفقیه، التهذیب و الاستبصار گرد آمده است. او پس از گردآوری همه احادیث کتاب های چهارگانه پیشین، احادیث مکرر را حذف نموده، آن گاه آیه هایی از قرآن کریم در مورد هر یک از اصول و فروع دین آورده است و هر جا که آیه یا حدیثی نیاز به توضیح و تاویل داشته، به شرح آن پرداخته و دشواری های متنی و لغوی آن را نیز حل کرده است. اهمیت این کتاب از آن جا آشکار می شود که علاوه بر ویژگی های یاد شده، خواننده را از مراجعه دوباره یا هر باره به کتاب های چهارگانه پیشین بی نیاز می سازد. مولف خود بيان مي كند كه اين كتاب را الوافي ناميدم چون مشتمل بر تمامي مطالب مهم مي باشد و از مطالب مبهم پرده برمي دارد. سمّیته بالوافی لوفائه بالمهمّات و کشف المبهمات. مرحوم فیض در مقدمه کتاب وافی انگیزه خود از تألیف این کتاب را مشاهده کاستی های موجود در کتب اربعه بیان ‌کرده است. این کاستی ها عبارت‌اند از: 1.

صدق و کذب یکی از مفاهیم اصلی علم معانی می‌باشد که صدق دلالت بر درستی و صحّت جمله خبری می‌نماید و کذب بر عدم صحّت عبارت خبری اشاره می‌نماید. صدق و کذب دو مفهوم بلاغی در زبان شعری است که در آن شاعر با بهره‌گیری از عناصر تصویرپردازی شعری، کلام را با تغییر در ساختار آن، به شکلی واقعی و ملموس جلوه می‌دهد؛ این هنر بیانی بوسیله حسن تعلیل، ایهام، استعاره، تشبیه، مبالغه و غلوّ، و مدح غیرحقیقی، تکرار، و دیگر عناصر بیانی شکل می‌گیرد. نظریه‌پردازان این عرصه ابوهلال عسکری، جرجانی، قدامه بن جعفر، ارسطو، ریچادرز، کروچه می‌باشد که هریک در باب تأیید و تصدیق صدق یا کذب در کلام و آفرینش زیبایی‌های معنایی آن رویکردهای مختلفی داشته‌اند. در همین راستا از ادبیات دوره عبّاسی همواره به‌عنوان یکی از شکوفاترین دوران تاریخ یاد می‌شود. این عصر سرشار از شاعران و نویسندگان زبردستی است که با کلام خویش گوش‌ها را نوازش می‌دادند، در این بین ابوتمام و بحتری و ابونواس از جمله‌ی آن شاعران شهیر هستند که این دو مفهوم صدق و کذب بیش از بقیه شاعران دوره‌ی عباسی در شعرشان جلوه‌نمایی می‌کند، هر سه شاعر به معنای تامّ کلمه، اصطلاح «أحسَنُ الشِعرِ أکذَبُهُ» و «أحسن الشعر أصدقه» را در شعرشان تجلّی داده‌اند؛ تا جائیکه ابوتمام در دیوان خود چنین می‌گوید که «صِدْقُ المقَالَه ِ أَکْذِب». با این حال بسامد کاربرد تشبیه و مبالغه در شعر ابوتمام، و حسن تعلیل و غلوّ در شعر بحتری، و استعاره و ایهام در شعر ابونواس از بیشترین فراوانی برخوردار است و آمیختگی کذب در شعر بوسیله‌ی هنر تخیل و تصویرپردازی، شعر را از حالت رسمی و خشک درآورده و به‌سوی سیر در عالم عاطفه و خیال رهنمون می‌سازد؛ البته با این شرط که زیاد معنای اصلی کلام تحت‌الشعاع آن قرار نگیرد؛ همین امر در دیوان شعر هر سه شاعر با بسامد متفاوت حضور داشته است. محقق در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به پردازش داده‌ها پرداخته است.

یکی از روش های عقلایی رایج در میان ملل و نحل تقیه است. این شیوه که به معنی خودداری از افتادن به دام خطر و مهلکه می باشد در اسلام نیز با عمل عمار یاسر و تأیید پیامبر اسلام سپری برای حفظ جان افراد مسلمان در مواقع خطر قرار گرفت و به گفته ائمه معصومین جزء دین و آیین اسلام واقع شد. البته برخی از مغرضین و یا نا آگاهان به شرایط و موقعیت های اجتماعی، آن را نوعی کذب و نفاق دانسته اند، که در این نوشته فرق میان تقیه و نفاق و کذب کاملا توضیح داده شده و فصل ممیز میان آن ها بیان گردیده است. هم چنین اختلاف میان علمای شیعه و سنی در رابطه با موارد جواز تقیه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. علمای اهل سنت اصولا تقیه را در جلوگیری از خطر نفس جایز می دانند. نقش تقیه در احکام تکلیفی، حقوقی، کیفری- وضعی و این که آیا تقیه فقط کیفر اخروی را از مکلف سلب می کند یا تمام آثار اعمال صحیح نیز بر اجرای آن مترتب است از دیگر مباحثی است که در این نوشته مورد بررسی قرار کرفته است. نتیجه آن که، تقیه سپری است که عقل در مقام خطرهای مهلک آن را سد راه قرار می دهد و شرع نیز که عقل کل است آن را امضا نموده وظیفه دانسته است.

پرسش از صدق، به عنوان پرسش اصلی، راهنمايی برای ورود به انديشه هاي ويتگنشتاين است. او می كوشد تا نشان دهد كه زبان شناسی، معرفت شناسی، و هستی شناسی با يكديگر سازگارند. اگرچه از ديدگاه او نمی توان به پرسشی وجود شناختی پاسخی معرفت شناختی داد. و يا به عكس، گزاره ای وجود شناختی نمی تواند پاسخی برای يك پرسش معرفت شناختی باشد، اما، نبايد نتايج حاصل از حوزه های گوناگون با يكديگر متناقض باشند. ويتگنشتاين اوليه به نظريه "مطابقت" در صدق معتقد است و ملاك آن را تجربه می داند. از ديدگاه او چون قضايای منطقی مطابقی ندارند، كاربرد نظريه ياد شده درباره آن ها قابل تصور نيست. او بر اين باور است كه منطقی بودن اين قضايا به معنای سازوار بودن آنها با يكديگر است كه وصفی ضروری برای آنان به شمار می رود. ويتگنشتاين دوم توجه خو د را از امور واقعی به كاربرد معطوف می كند. در اين جا نظريه مطابقت فرو می پاشد. صدق در چارچوب سيستم های مفهومی خاص اشكال زندگی كاربرد و معنا دارد.

نفاق و دورویی یکی از رذایل اخلاقی است که در قرآن و سنت از آن به عنوان صفتی ناپسند یاد شده است. با تأمل در آیات و روایاتی که در آن ها از نفاق و آثار آن سخن گفته شده؛ این نتیجه به دست می آید که نفاق آثار زیانباری در زمینه اعتقادی، اخلاقی، رفتاری و سیاسی بر انسان، بر جای می گذارد و علاوه بر تاثیراتِ فردیِ آن، تأثیراتی منفی نیز بر پیکره جامعه وارد ساخته و باعث انحطاط و نابودی آن می شود، پس همچنان که خداوند در قرآن کریم آثار زیانباری را به نفاق و دورویی نسبت می دهد؛ و با توجه به عواقب خطرناکی که این پدیده ( مانند هر رذیله اخلاقیِ دیگر) در زندگی انسان به بار می آورد، بررسی آثارِ آن لازم و ضروری است. لذا بازشناخت این آثار، راهکاری است در جهت آگاهی و هشدار به عواقب زیانبار این رذیله اخلاقی و انگیزه ای است در جهتِ پرورش روحیه ی ایمان و تقوا در انسان.