جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صدق و کذب یکی از مفاهیم اصلی علم معانی می‌باشد که صدق دلالت بر درستی و صحّت جمله خبری می‌نماید و کذب بر عدم صحّت عبارت خبری اشاره می‌نماید. صدق و کذب دو مفهوم بلاغی در زبان شعری است که در آن شاعر با بهره‌گیری از عناصر تصویرپردازی شعری، کلام را با تغییر در ساختار آن، به شکلی واقعی و ملموس جلوه می‌دهد؛ این هنر بیانی بوسیله حسن تعلیل، ایهام، استعاره، تشبیه، مبالغه و غلوّ، و مدح غیرحقیقی، تکرار، و دیگر عناصر بیانی شکل می‌گیرد. نظریه‌پردازان این عرصه ابوهلال عسکری، جرجانی، قدامه بن جعفر، ارسطو، ریچادرز، کروچه می‌باشد که هریک در باب تأیید و تصدیق صدق یا کذب در کلام و آفرینش زیبایی‌های معنایی آن رویکردهای مختلفی داشته‌اند. در همین راستا از ادبیات دوره عبّاسی همواره به‌عنوان یکی از شکوفاترین دوران تاریخ یاد می‌شود. این عصر سرشار از شاعران و نویسندگان زبردستی است که با کلام خویش گوش‌ها را نوازش می‌دادند، در این بین ابوتمام و بحتری و ابونواس از جمله‌ی آن شاعران شهیر هستند که این دو مفهوم صدق و کذب بیش از بقیه شاعران دوره‌ی عباسی در شعرشان جلوه‌نمایی می‌کند، هر سه شاعر به معنای تامّ کلمه، اصطلاح «أحسَنُ الشِعرِ أکذَبُهُ» و «أحسن الشعر أصدقه» را در شعرشان تجلّی داده‌اند؛ تا جائیکه ابوتمام در دیوان خود چنین می‌گوید که «صِدْقُ المقَالَه ِ أَکْذِب». با این حال بسامد کاربرد تشبیه و مبالغه در شعر ابوتمام، و حسن تعلیل و غلوّ در شعر بحتری، و استعاره و ایهام در شعر ابونواس از بیشترین فراوانی برخوردار است و آمیختگی کذب در شعر بوسیله‌ی هنر تخیل و تصویرپردازی، شعر را از حالت رسمی و خشک درآورده و به‌سوی سیر در عالم عاطفه و خیال رهنمون می‌سازد؛ البته با این شرط که زیاد معنای اصلی کلام تحت‌الشعاع آن قرار نگیرد؛ همین امر در دیوان شعر هر سه شاعر با بسامد متفاوت حضور داشته است. محقق در پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به پردازش داده‌ها پرداخته است.