جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبران و امامان همواره در طول تاریخ با هدایت تشریعی و ارائۀ طریق، گنجینه‌های عقول بشری را شکوفا کرده‌اند و آنان را به سوی سعادت و کمال رهنمون ساخته‌اند. یکی از اهداف آنان در این مسیر تشکیل مدینۀ فاضله یا جامعۀ آرمانی است که افراد جامعه در آن، فارغ از هرگونه ظلم و بی‌عدالتی، به سوی کمال حقیقی و معرفت الهی پیش روند، امّا امام علاوه بر هدایت تشریعی با هدایت تکوینی و باطنی خود نیز دلهای مستعد را هدایت و ایصال به مطلوب می‌کند و این شأن از شئون امام در پیشبرد مردم به سوی آن حیات طیّبه، نقشی مهم و اساسی را ایفا می‌کند. در این مقاله به این پرسش اصلی پرداخته می‌شود که «نقش هدایت به أمر امام در شکل‌گیری جامعۀ آرمانی چیست؟» بر اساس تحقیق به عمل آمده برای رسیدن به چنین جامعه‌ای، زمینه‌سازی، هدایت و تربیتی دایمی لازم است که از عهدۀ بشر عادی برنیامده، بلکه باید پیشوا و رهبری که از همۀ کمالات انسانی و فضایل اخلاقی برخوردار است، این وظیفه را به عهده گرفته تا بتواند فطرت تشنۀ بشری را سیراب سازد. امام شخصیّت یگانه‌ای است که به عنوان فردی معصوم و منصوب پروردگار و وابسته به علم الهی با دارا بودن تمام این صفات می‌تواند به تربیت و هدایت مردم پردازد و آنان را ایصال به مطلوب نماید. به همین دلیل شأن هدایت به أمر امام نقشی اساسی را در تحقّق این آرزوی دیرینۀ بشر ایفا می‌کند. روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی ـ توصیفی و شیوۀ جمع‌آوری اطّلاعات، کتابخانه‌ای می‌باشد.

کتاب حیاة الأنبیاء (ع) بعد وفاتهم بقلم الحافظ أبی بکر احمد بن الحسین البیهقی به رشته تحریر در آمده است. از دیدگاه دین مرگ پایان زندگی نیست. بلکه آغاز مهمترین حوادث و رویدادهاست. بر این اساس بررسی عالم برزخ و اثبات آن از نظر عقل و برهان و آیات و روایات در خور دقت و تأمل است. در نظر شیعه و سنی انبیاء و اولیاء الله دارای حیات طیبه برزخیه هستند. در این نوع زندگی آنان توان تأثیرگزاری بر جهان ماده را دارند. مؤلف اثر حاضر درصدد است تا مجموعه ‏ای از احادیث در اثبات زنده بودن پیامبران (ع) بعد از مرگ را بیان دارد. مسئله حیات انبیاء، پیامد دیدگاهی فلسفی در باب روح بوده كه اشاعره آن را از اعراض می‏ دانسته‏ اند و اعراض هم چون در دو زمان مختلف باقی نیستند پس روح و از جمله روح انبیاء بعد از مرگ باقی نبوده و رسالت آنها از بین رفته است. بیهقی فقط با استناد به احادیث و بدون اشاره به مسائل فلسفی و عقلی در صدد دفع این شبهه است. به نظر او انبیاء بعد از مرگ در قبر زندگی می‏ كنند و از جمله نماز می‏ خوانند و احادیث مورد استناد وی از جمله حدیث معراج، حدیثی از سعید بن مسیب، حدیث إسراء و... می ‏باشد. محقق كتاب، علاوه بر شرح زندگانی مؤلف جنبه ‏های مختلف مسئله مذكور را از قبیل اینكه حیات مذكور از نوع حیات برزخی است یا حقیقی و نیز دلایل قرآنی و روایی كه بیهقی به آن استناد نكرده آورده است. این کتاب شامل مقدمه، مطالبی راجع به زندگینامه مؤلف اثر حاضر و ده مبحث می باشد. بعضی از مباحث این اثر بدین ترتیبند: استدلال نمودن مصنف به احادیث أنس تصریح کننده است به حیاة انبیاء و اقامه صلاة آنان در قبورشان، استدلال مصنف به اثری از سعید بن المسیب از حیاة انبیاء در قبورشان، مصنف استدلال به احادیثی از أنس نموده که متضمن رؤیت حضرت رسول الله (ص)، حضرت موسی (ع) را در حال اقامه نماز در قبرش بوده است، مصنف استدلال به حدیثی از أبی هریره نموده که متضمن بر ملاقات حضرت رسول الله (ص) با جمعی از انبیاء (ع) در شب إسراء و إمامت حضرت (ص) بر ایشان (ع). و ..... مؤلف بعد از بررسی موضوع حیاة انبیاء (ع) در قبورشان و با آوردن اسانید صحیحه حیاة انبیاء (ع) در قبورشان بعد از وفاتشان را به اثبات رسانیده است و حتی اقامه صلاة بعضی از انبیاء (ع) در قبورشان را اذعان نموده است.

هدف از خلقت انسان، رسیدن به مقام انسان کامل از طریق حیات طیبه است. حیات طیبه، سبک زندگی ویژه‌ای را می‌طلبد که پرداختن به کیفیت زندگی ائمه اطهار(ع) آن سبک را به دست می‌دهد. دیدگاه امام سجاد(ع) به سبک زندگی دینی در روایات، ادعیه و مناجات ایشان قابل بررسی و برداشت است. از دید ایشان، سبک زندگی دینی، شامل ابعاد اعتقادی و رفتاری است. بُعد اعتقادی، شامل برخی جنبه‌ها مانند نگرش به پروردگار، نگرش به نبوت، امامت و رهبری دینی، قرآن، انسان و برخی موضوعات دیگر است و . بعد رفتاری نیز شامل جنبه‌هایی مانند نحوه‌ی تعامل با پروردگار، خود، خانواده و نیز جامعه است. رفتارهای انسان در مقابل سایرین، جهان هستی و همچنین همه‌ی اموری که مربوط به خود فرد است با توجه به وجود پروردگار و احکام او و نیز رضایت‌مندی او تعریف می‌گردد و این خود، سبکی از زندگی را به وجو می آورد.

زندگی بشری در دوره کنونی در سطحی از رشد واقع شده که معنا جویی در پرتو معنویت خواهی به عنوان یکی از عمیق ترین و اصیل ترین نیازها برای او مطرح است و این معرفت، در گذر از گذار خدایی علم، شکاکیت دینی و مشاهده عوارض دوری از دین و معنا برای بشر غربی حاصل شده است.زندگی معنادار سلوک حیات انسانی برمبنای آرمان رشد است، از این رهگذر سه مولفه انسان ، هدف و حیات ، ارکان مسئله معنا را تشکیل می دهد. در پی کشف دیدگاه قرآن پیرامون معنا داری زندگی با استفاده از روش تحلیل موضوعی و استمداد از معنا شناسی لایه ای روشن می شود که انسان در کمال یابی سیری ناپذیر، به عنوان تحقق بخشی به هدف خداوند و با ایمان به معاد، استعدادهای خود را در مسیر عبودیت بارور می سازد تا سعه وجودی خود را بالا برده و از این طریق بهره خود رااز حیات تعالی بخشد و از راه تعالی حیات به تعالی معنا برسد، هر چه پیمانه حیات فزونی یابد، مرگ کمتری را در بر می گیرد و معنای زندگی عمیق تر جلوه می کند. از نظر قرآن اولین سطح حیات، حیات دنیاست و فرآیند انتقال از این سطح به حیات طیبه که همان زندگی گوارا و قرین با رضایت است در پرتو پایبندی به عهد فطری ،پایداری در راه حق، شکیبایی در ترجیح ما عندالله به متاع نقد حیات دنیا و در نهایت ایمان به همراه نیکو کرداری حاصل می شود و از این طریق تلخکامیِ ناشی از حسِ خسران با زنده شدن به حیات طیبه گوارا می شود. این مهم در پرتو توجه به حقیقت حیات و معنای زندگی صورت عیان می کند، وحدیث علوی نیز موید آن است : «طوبی لمن علم من أین و فی أین وإلی أین»(گوارایی و رضامندی باد بر آن کس که بداند از کجا آمده، در کجا و بهر چه قرار یافته و به کجا می رود) . همچنین قرآن از دو مولفه برای تعالی یافتن حیات یاد می کند که یکی رزق گرفتن از جانب ذات ربوبی و دیگری لبیک گفتن به ندای منادیان ایمان و استجابت دعوت حیات بخشان است.

قناعت و میانه روی در حد ضرورت زندگی مصرف گران است و از هر چیزی اندازه نگه داشتن که انسان را از حرص به جمع مال باز می دارد 0 قناعت حالتی است که از توجه بهحضرت حق و عبرت گرفتن از زندگی حریصان و قارون ها و مرگ وبرزخ و قیامت و حساب و کتاب و بهشت و جهنم ، درس عبرت گرفتن از پاکان و اهل قناعت و متذکر بودن این معنی که عمر کوتاه و زودگذر و مال از دست رفتنی است ، بدست می آید 0 اگر کسی به معنای ملکوتی و آسمانی این واقعیات توجه ننماید در درجه اول دچار حرص سپس بخل و آنگاه غفلت از حق می گردد و با دست خویش وسایل هلاکت خود را فراهم می نماید0 کسی که در همه امور خود را مقید به حلال الهی کند و با کمال جدّیت از حرام بپرهیزد او را قانع و گرنه حریص می خوانند 0 اگر در فیوضات مادی بر روی اهل قناعت باز شود ، باز هم میانه روی در زندگی را از دست نمی دهند و از اسراف و افراط پرهیز کرده و مازاد بر نیاز زندگی خود را در راه خدا، در امور خیر و کمک به بندگان الهی صرف می کنند0 کسی که در تمام شئونات زندگی اعم از مادی و معنوی ، اجنماعی و خانوادگی به حق خود قانع باشد از بندگان شایسته خداست 0 ارزش قناعت این صفت والای ملکوتی زمانی معلوم می شود که ما به اثرات زیان بار حرص و زیاده خواهی آگاهی داشته باشیم 0 انسان حریص در گرداب دنیا فرو می رود دلش پریشان و خاطرش آشفته می گردد چون همواره برای رسیدن به نقطه ای غیر قابل شکست تلاش می کند و هرگز به حدی که در آنجا توقف کند منتهی نمی شود 0 و این همان چیزی است که در دنیای امروز شاهد آن هستیم ، اینکه ثروت برخی افراد در فاصله ای کوتاه چندین برابر می شودهوس و حرص سیری ناپذیری را در دیگران به وجود می آورد که چرا آنان به چنین شرایطی که آن را حق خود می دانند نرسیده اند و یا نرسند و چون همه چیز را حق خود می داند و می خواهد به آن برسد ،حقوق دیگران را زیر پا گذاشته و از ظلم و ستم و زور به دیگران ابایی ندارد0بنابر این اگر کسی اساس زندگی خود را بر پایه میانه روی استوار سازد ،نیازمندیش به اموال و دارایی ها اندک می شود 0 و بی نیازی جز این نیست ، پیامبر اکرم (?) می فرمایند: إنَّما الغنی غنی النفس» 0( محجه البیضاء ،ج16 ،ص51) این نکته بسیار مهم را باید بدانیم که قناعت در فرهنگ اسلام هیچ تضادی با فعالیت و کار وکوشش و حرکت در امور دنیایی ندارد ، انسان قانع بدون اینکه دنیا را معبود و بت خود قرار دهد و آن را هدف ببیند به دنبال همه نوع فعالیت مشروع است و این را نیز به یاد دارد که خداوند روزی بندگان خود را تضمین کرده است و از اینجاست که از برکت قناعت ، لحظه ای از یاد خدا و قیامت و حقوق مردم غافل نیست و از حرص و زیاده خواهی نجات می یابد0 اگر کسی در همه امور به حلال خدا قناعت کند آراسته به ورع و تقوا و حفظ نفس و تزکیه باطن و000 می شود واز گناهان دیگر که هر یک به تنهایی ممکن است زندگی را به باد دهد ، در امان می ماند با توجه به اثرات قناعت در زندگی که انسان را از حرص ، بخل ، تکبر، نخوت ، غضب ، ربا ، دزدی و000 در امان کرده و در شئون اجتماعی و خانوادگی از ظلم وستم بر دیگران و غضب و خشم و سلطه جویی و فرعون منشی مصون نموده و عاقبت خوشی در دنیا و آخرت پیدا خواهد کرد ،اهمیت مسئله قناعت در اسلام روشن می گردد0 « تِلکَ الدّارُ الاخِرَهُ تَجعَلُها لِلدِّینَ لا یُریدُونَ عُلُوّاً فِی الارض و لا فِساداً و العاقِبَه للمُتَّقین» ( ما این دار آخرت ( بهشت ابدی) را برای آنان که در زمین اراده علو و فساد و سرکشی ندارند مخصوص می داریم و حسن عاقبت خاص پرهیزکار است )0 قصص/83