جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش آن است تا با برخی ویژگیهای اخلاقی قناعت در ابعاد گوناگون لفظی، مرزهای مشترک آن با واژه های دیگر آشنا شویم. طرح ضرورتهای فردی و اجتماعی قناعت، تبیین آثار و پیامدهای مثبت آن و نیز عواقب عدم تقیه و بکارگیری آن مورد بحث قرار گرفته است و بالاخره راههای عملی التزام به آن و زمینه های توجه و تامل بیشتر مسلمانان را به این فضیلت بزرگ اخلاقی جلب می نماید. این پژوهش با ارائه ی شواهدی مستند از قرآن کریم و روایات اسلامی دال بر جامعیت دستورات اخلاقی اسلام توانسته است رهنمودهایی ارزشمند برای جامعه قرن بیست و یکم از نظرگاه اخلاق فردی و اجتماعی در پی داشته باشد.

قناعت و میانه روی در حد ضرورت زندگی مصرف گران است و از هر چیزی اندازه نگه داشتن که انسان را از حرص به جمع مال باز می دارد 0 قناعت حالتی است که از توجه بهحضرت حق و عبرت گرفتن از زندگی حریصان و قارون ها و مرگ وبرزخ و قیامت و حساب و کتاب و بهشت و جهنم ، درس عبرت گرفتن از پاکان و اهل قناعت و متذکر بودن این معنی که عمر کوتاه و زودگذر و مال از دست رفتنی است ، بدست می آید 0 اگر کسی به معنای ملکوتی و آسمانی این واقعیات توجه ننماید در درجه اول دچار حرص سپس بخل و آنگاه غفلت از حق می گردد و با دست خویش وسایل هلاکت خود را فراهم می نماید0 کسی که در همه امور خود را مقید به حلال الهی کند و با کمال جدّیت از حرام بپرهیزد او را قانع و گرنه حریص می خوانند 0 اگر در فیوضات مادی بر روی اهل قناعت باز شود ، باز هم میانه روی در زندگی را از دست نمی دهند و از اسراف و افراط پرهیز کرده و مازاد بر نیاز زندگی خود را در راه خدا، در امور خیر و کمک به بندگان الهی صرف می کنند0 کسی که در تمام شئونات زندگی اعم از مادی و معنوی ، اجنماعی و خانوادگی به حق خود قانع باشد از بندگان شایسته خداست 0 ارزش قناعت این صفت والای ملکوتی زمانی معلوم می شود که ما به اثرات زیان بار حرص و زیاده خواهی آگاهی داشته باشیم 0 انسان حریص در گرداب دنیا فرو می رود دلش پریشان و خاطرش آشفته می گردد چون همواره برای رسیدن به نقطه ای غیر قابل شکست تلاش می کند و هرگز به حدی که در آنجا توقف کند منتهی نمی شود 0 و این همان چیزی است که در دنیای امروز شاهد آن هستیم ، اینکه ثروت برخی افراد در فاصله ای کوتاه چندین برابر می شودهوس و حرص سیری ناپذیری را در دیگران به وجود می آورد که چرا آنان به چنین شرایطی که آن را حق خود می دانند نرسیده اند و یا نرسند و چون همه چیز را حق خود می داند و می خواهد به آن برسد ،حقوق دیگران را زیر پا گذاشته و از ظلم و ستم و زور به دیگران ابایی ندارد0بنابر این اگر کسی اساس زندگی خود را بر پایه میانه روی استوار سازد ،نیازمندیش به اموال و دارایی ها اندک می شود 0 و بی نیازی جز این نیست ، پیامبر اکرم (?) می فرمایند: إنَّما الغنی غنی النفس» 0( محجه البیضاء ،ج16 ،ص51) این نکته بسیار مهم را باید بدانیم که قناعت در فرهنگ اسلام هیچ تضادی با فعالیت و کار وکوشش و حرکت در امور دنیایی ندارد ، انسان قانع بدون اینکه دنیا را معبود و بت خود قرار دهد و آن را هدف ببیند به دنبال همه نوع فعالیت مشروع است و این را نیز به یاد دارد که خداوند روزی بندگان خود را تضمین کرده است و از اینجاست که از برکت قناعت ، لحظه ای از یاد خدا و قیامت و حقوق مردم غافل نیست و از حرص و زیاده خواهی نجات می یابد0 اگر کسی در همه امور به حلال خدا قناعت کند آراسته به ورع و تقوا و حفظ نفس و تزکیه باطن و000 می شود واز گناهان دیگر که هر یک به تنهایی ممکن است زندگی را به باد دهد ، در امان می ماند با توجه به اثرات قناعت در زندگی که انسان را از حرص ، بخل ، تکبر، نخوت ، غضب ، ربا ، دزدی و000 در امان کرده و در شئون اجتماعی و خانوادگی از ظلم وستم بر دیگران و غضب و خشم و سلطه جویی و فرعون منشی مصون نموده و عاقبت خوشی در دنیا و آخرت پیدا خواهد کرد ،اهمیت مسئله قناعت در اسلام روشن می گردد0 « تِلکَ الدّارُ الاخِرَهُ تَجعَلُها لِلدِّینَ لا یُریدُونَ عُلُوّاً فِی الارض و لا فِساداً و العاقِبَه للمُتَّقین» ( ما این دار آخرت ( بهشت ابدی) را برای آنان که در زمین اراده علو و فساد و سرکشی ندارند مخصوص می داریم و حسن عاقبت خاص پرهیزکار است )0 قصص/83

این پایان نامه دارای سه بخش است: بخش اول، بررسی لغوی قناعت و طمع: تعریف قناعت در لغت و قرآن و روایات و اخلاق، تعریف طمع در لغت و آیات و روایات و احادیث و اخلاق؛ بخش دوم، بررسی قناعت: مبانی قناعت در نهاد انسان، فوائد و آثار قناعت، زیانهای عدم قناعت، نقش قناعت در زندگی؛ بخش سوم، بررسی طمع: علل و انگیزه های طمع، مفاسد و زیانهای طمع، درمان بیماری طمع.

قرآن کریم، به عنوان والاترین جلوه ­گاه فرهنگ اسلامی، حیات طیبه را ثمره­ ی قناعت معرفی می کند و حرکت در مسیر قناعت­ پیشگی را راه رسیدن به عزت نفس می­ داند. اشتمال حجم عمده ­ای از احادیث دینی بر موضوع قناعت و درک عمیق سعدی به عنوان شاعر اخلاق­ گرای ادب فارسی از این مهم، موجب شده که وی یک فصل از بوستان و یک باب از گلستان خود را به این موضوع اختصاص دهد. تحلیل کارکرد قناعت در این دو شاهکار سعدی، که به شدت متأثر از قرآن کریم و سیره­ ی عملی بزرگان دین است، نشان می­ دهد که دامنه­ ی فراگیری تبعات ارزشمند قناعت، به طور مستقیم بر سلامت نفس و سعادت انسان اثرگذار است. پژوهش حاضر اهمیت قناعت در قرآن کریم و بوستان و گلستان سعدی را در قالب مطالعات میان­ رشته­ ای مورد بحث قرار داده است. روش تحقیق، بنیادی- استنادی و مبتنی بر داده­ های دینی و تربیتی بوده و هدف نوشتار حاضر آن است که ضمنِ الهام گرفتن از کتاب وحی الهی در زمینه ­ی گسترش فرهنگ اسلامی، با تبیین برخی حکایت ­های عبرت ­آموز بوستان و گلستان، و تأکید بر ارزش­ های اخلاقی قناعت­ ورزی، تأثیر فرهنگ دینی بر دیدگاه سعدی را در زمینه ­ی اهمیت قناعت­ پیشگی مورد بحث قرار دهد. یافته ­های پژوهش نشان می ­دهد که سعدی در خلق این دو شاهکار به شدت متأثر از فرهنگ اسلامی بوده و با اثرپذیری مستقیم از آیات و روایات، به بزرگ­داشت فضیلتِ قناعت در آثار خود پرداخته است.