جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله «معنای زندگی» تلاش بر آن است که پرسش اصلی معنای زندگی به درستی تحلیل شود و رویکردهای مختلف به این مساله بر اساس مبانی و پیش فرض های متفاوت توضیح داده شود. مقصود از «زندگی» در این مقاله فرآیندی آگاهانه و مختارانه است که با مرگ به پایان می رسد و «کل زندگی» به عنوان یک واحد به هم پیوسته مورد نظر است. در پرداختن به زندگی ما نمی توانیم صرفا به سطوح ابتدایی و لایه های اولیه زندگی اکتفا کرده و در «زندگی هر روزی»، تکراری و معطوف به برآوردن غرایز متوقف شویم. طلب معنا مستلزم نوعی فراتر رفتن از این مرحله است. در تحلیل مقصود از «معنا» در عبارت «معنای زندگی» نیز معنا به یکی از دو صورت قابل تفسیر است: 1. «معنا به معنای هدف زندگی» که در این صورت معنای زندگی به معنای هدف زندگی خواهد بود؛ 2. «معنا به معنای ارزش» که در این صورت معنای زندگی به معنای ارزش زندگی خواهد بود. ما برآنیم که اگر هدف زندگی (غایت محتوای زندگی) هدفی در خور و دارای ارزش ذاتی کافی باشد، به همه حلقه های معطوف به آن هدف ارزش بخشیده و آن ها را معنادار می سازد. تفکیک شیوه کلامی پرداختن به این سوال از شیوه فلسفی پرداختن به آن، تفکیک نظریه های دینی از غیردینی در باب معنای زندگی، تحلیل و تفکیک دیدگاه عینیت گرا از ذهنیت گرا در خصوص معنای زندگی و نیز ارتباط معناداری زندگی با وجود خدا، جاودانگی نفس و اخلاقی بودن نظام عالم و... از جمله مباحث اصلی این مقاله هستند.

علم المرح یا حکمت شادان به آلمانی:Die fröhliche Wissenschaft به انگلیسی: : The Gay Science کتابی‌ست از فریدریش نیچه که در سال ۱۸۸۲ منتشر شد. این اثر جزء خصوصی ترین نوشته‌های نیچه محسوب می‌شود زیرا آن را پس از بهبودی از بیماری تالیف و به دوشیزه‌ای به نام سالومه تقدیم کرده است. نام آن به توجه نیچه بر زندگی شاعران و رامشگران جنوب فرانسه دلالت دارد که بر اساس عشق و جوانمردی و شادی زندگی می‌کردند. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.

کتاب این است انسان، آخرین اثر فریدریش ویلهلم نیچه به شمار می آید. در این کتاب نیچه به بازگویی شرح زندگی و دلیل نگارش آثار قبلی خود می پردازد. اینک انسان تاکنون سه بار با نامهای «انسان مصلوب» (ترجمه رویا منجم)، «اینک آن انسان» (ترجمه بهروز صفدری) و «این است انسان» (ترجمه سعید فیروزآبادی) به فارسی برگردانده شده است. نیچه در سال ۱۸۸۸، یعنی یک سال پیش از روان پریشی نهایی، به نگارش آثار و طرح های فراوانی پرداخت. کتاب این است انسان (Behold The Man) نیز در همان سال نگاشته شد و بعدها پتر گاست، شاگرد و دوست صمیمی نیچه، این اثر را برای چاپ و انتشار آماده ساخت. این کتاب به نوعی کارنامه فریدریش ویلهلم نیچه (Friedrich Wilhelm Nietzsche) از زبان و قلم خودش است. او در این کتاب به تشریح نگاه خود به آثارش پرداخته است. در بخشی از کتاب این است انسان می خوانیم: هرگز هنر آزردن دیگران را درنیافتم (این نکته مرهون پدر بی همتای من است)، حتی زمانی که این کار به نظرم بسیار ارزشمند بود. هرچند به نظر بسیار غیر مسیحی می رسد، من حتی خود را یک بار نیز نیازرده ام. اگر زندگی مرا زیر و زبر کنند تا فقط همین یک بار را بیابند، هیچ ردّی از آن نخواهند یافت که حتی کسی بدخواه من بوده باشد و اما شاید بسیار ردّی از نیک خواهی دیگران بیابند... حتی تجربه های من با افرادی که هرکس از آنان تجربه ی بدی دارد، بی هیچ استثنایی، همه نشانه هایی از نیک خواهی است. من هر خرسی را رام می کنم، حتی دلقک ها را هم وادار به رعایت ادب می کنم.

در این مقاله کوشیده­ایم تا نشان دهیم سوبژکتویسم، از درون اخلاق سر برآورده؛ غایتش نجات آدمی از تقدیر خدایان و رساندنش به خودبنیادی است. سوبژکتویسم به مثابه جنگ علیه خدایان، توسط سقراط از طریق بیرون راندن دیونوسیوس و غلبه­ آپولون آغاز می­شود. افلاطون با معادله­ سقراطی فضیلت مساوی معرفت است و اعلان اینکه شناسایی تنها به باشنده تعلق می­گیرد، سوبژکتویسم را تکامل می­بخشد؛ اما ناگزیر از تکیه به خدایی واحد و متعالی می­شود. با تعالی خدا از وجود در نوافلاطونیان، سوبژکتویسم به اوج می­رسد؛ اما به دلیل بیگانگی با بدن، ناگزیر از تجسد خدای­اش می­گردد، تا بدن را تحت شناخت نجات دهد. وحدت خدا، سوژه و تن ممکن نبود مگر بر صلیب! پس خدا به آسمان بازگشت، بقای سوژه تحت ایمان به خدا تضمین شد و تن نفی گشت. با دکارت جای خدا و سوژه عوض می­شود؛ عنصر عقلانی تن تحت عنوان امتداد نجات می­یابد، اما سوژه­ی دکارتی میان اسارت در خود، یا ضرورت در طبیعت معلق می­گردد؛ کانت طبیعت را تحت قوانین فاهمه درآورده و با تقویم سوژه از درون اختیارش به سوژه نجات بخشیده و با طرح غایت­مندی در جهان، آزادی سوژه در طبیعت مکانیکی را ممکن می­کند. هر چند در کانت سوبژکتویسم به اوج خود می­رسد اما تن، به منزله­ امر سرکوب شده تحت عنوان نومن از همان آغاز مفقود می­شود و فلسفه­ نیچه به عنوان صدای این تن سرکوب شده با تحویل بردن نقد اول و دوم به نقد سوم، سوبژکتویسم مبتنی بر نفی تن را به پرسپکتویسم مبتنی بر تن تبدیل می­کند.

تعادل تراژیک در فلسفه هنر نیچه عبارت از جمع و تعادل بین امر دیونیزوسی و آپولونی است. امر دیونیزوسی نیرو و میل به یگانگی با امر خاستگاهی و آری­گویی به آن و امر آپولونی همین آری­گویی در قالب زندگی ا­ست. حرکت به سمت یکی شدن با اراده خاستگاهی به نحو دیونیزوسی در شعر حافظ و سنت عرفانی همان حالت سکر عارفانه است که با نماد می و ساقی معین می­شود. به نحو سنتی در عرفان حرکت به سمت یکی شدن با امر خاستگاهی و فنای در آن همواره ارزش مطلق است، اما امر تراژیک با این متفاوت است. امر تراژیک ضمن حفظ این میل، امر خاستگاهی را در تجلیات آن یعنی در طبیعت و زندگی و فردیت نیز جویا می­شود. تعادل تراژیک را باید آری­گویی به تمام ابعاد هستی دانست که این امر در شعر حافظ معادل «رضا» و حاصل «رندی» است. حافظ بر خلاف سنت عرفانی که یکسره سُکری یا صحوی یعنی در جهت فنای در خدا یا زهدِ ریایی یا آمیزه­ای بیروح از آنها قرار داشت راه حلی برای ماندن در عرصه­ تراژیک هستی ارائه داد تا نه در فنا، بلکه در رضا بر اساس «رندی»، از سرمستی حضور وجود بهره گیرد.

کتاب نیچه و فلسفه نوشته ژیل دلوز و ترجمه لیلا کوچک منش به بحث در خصوص تفکر فلسفی نیچه می پردازد، در این کتاب مباحثی چون تبارشناسی، هستی، خواست قدرت، نهیلیسم، دیالکتیک، اخلاق، کینه توزی، علیه هگل باوری و... مطرح می شود.