جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی مرجعیّت علمی، از مسائل دراز دامن میان مسلمانان – به ویژه مسلمانان أهل سنّت – پس از رسول خدا: بوده؛ به گونه‌ای که ذهن بسیاری از مفسّران، محدّثان، متکلّمان و مورّخان را به خود معطوف داشته است. مراد از «أهل بیت» - در این رساله- عبارت است از خاندان رسول خدا:، یعنی امام علی، فاطمه‌ی زهرا، امام حسن، امام حسین و نُه فرزند معصومش:. این دیدگاه دارای پشتوانه‌ی قرآنی و روایی است.مراد از «مرجعیّت علمی أهل بیت: نزد غیر شیعه»- در این پژوهش - عبارت است از صلاحیّت أهل بیت: به عنوان افرادی أعلم و صاحب نظر، برای مورد رجوع قرار گرفتن در موضوعات علمی- همچون سنّت نبوی:، تفسیر قرآن، قضاوت، فقه و...- نزد مسلمانان أهل سنّت؛ به گونه‌ای که برخی از دانشمندان ایشان، به این صلاحیّت و برتری‌های علمی، اعتراف کرده‌اند. بدیهی است، مراد از «غیر شیعه»، عموم أهل سنّت است؛ نه صرفاً دیدگاه‌های کلامی یا فقهی یا مذهبی یا آرای یکان – یکان از افراد آنان.درباره «حجیّت سنّت أهل بیت:» به آیاتی از قرآن و سنّت رسول خدا: می‌توان استناد کرد که برخی از آنها عبارت است از: آیات «تطهیر»، «مباهله» «أولی الأمر» و أحادیث «ثقلین»، «سفینه» و «أمان از اختلاف»؛ همچنان که درباره «أدلّه مرجعیّت علمی أهل‌بیت:» نیز این گونه است. برخی از این آیات و روایات عبارت است از: آیات «علم‌الکتاب»، «أهل الذکر»، «أذن واعیه»، « لکل قوم‌ها» و ذیل حدیث «ثقلین».افزون بر مبانی و أدلّه نقلی نزد أهل سنّت – که بر گرفته از قرآن و سنّت است – شواهد و مستندات تاریخی نیز بیانگر صلاحیّت مرجعیّت علمی أهل‌بیت: می‌باشد؛ هر چند که درباره گستره مرجعیّت علمی أهل بیت:، دیدگاهی یکسان میان مسلمانان وجود ندارد.میان باورمندی و اعتقاد به صلاحیّت أهل‌بیت: در مرجعیّت علمی، با التزام و تمکین در برابر این باور، تفاوت وجود دارد و بررسی درباره چگونگی‌های این تمکین و موانع آن را در پژوهش‌هایی ویژه باید جستجو کرد.

چکیدهقرآن کریم کتاب هدایت برای همه‌ی انسان‌ها است " هُدىً لِلنَّاس‏"(بقره / 185) و زبان قرآن باید به صورتی باشد که فهم آن میسر همگان واقع گردد از این روی قرآن از شیوه های مختلفی برای تبیین معارف بهره گرفته است، از جمله آن ها استفاده از مثل‌هایی می باشند که مُمَثل را برای مخاطب مجسم نموده و به تصویر می‌کشدتا از این طریق انسان را به تذکر، تفکر و تعقل وا داشته و تأثیر عمیق تریاز معارف عالی را مقدَّر سازد. پژوهش حاضر که از نوع بنیادی می‌باشد به‌ منظور پی بردن به شیو? دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در دو مقطع زمانی متفاوت بررسی تطبیقیکارکردهایامثال در سوره‌های مکی و مدنی را با روش توصیفی- تحلیلیبه دست انجام رسانده‌است. جامعه‌ی تحقیق متنی و شامل قرآن و متونی است که به موضوع امثال قرآنی پرداخته است که به صورت هدفمند و با توجّه به سوالات تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌هایحاصل از پژوهشحاضر این است که 14 سوره از 86 سوره مکی دارای 38 آیه می‌باشد که در مجموع 44 واژه "مَثَل" و مشتقاتش را در بر دارند و این 44 واژه در 36 مورد و در معانی: "تمثیل"، "مثال و نمونه"، "وصف"، " عبرت"و"الگو" به‌کار رفته‌اند هم‌چنین 11 سوره از 28سوره مدنی دارای 26 آیه می‌باشد که در مجموع 36 واژه “مَثَل” و مشتقاتش را در بر دارد که این 36 واژه با 26 مورد استعمال در معانی: "تمثیل"، "نمونه و مثال "، "وصف یا صفت" به‌کار رفته‌اند. هم‌چنین با بررسی های صورت گرفته در مجموع آیاتی که واژه “مَثَل” در آن‌ها به‌کار رفته، مشخص گردید که هرگاه "مثل" به همراه مشتقات "ضرب" یا "صرف" به کار رود به‌کار رود به معنای "مثال و نمونه" و هرگاه به همراه کاف تشبیه به کار رود به معنای "تمثیل" می‌باشد. مقایسه امثال مکی و مدنی نیز حکایت از آن داشت که شباهت آن‌ها در برخی معانی واژه "مثل" است که در معانی "تمثیل"، "نمونه و مثال" و "وصف و صفت" به کار رفته اند و از جهت محتوا نیز از محور‌های خداشناسی، راهنماشناسی، خداشناسی، هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، راهنماشناسی و معادشناسی در هر دو عهد مکی و مدنی سخن گفته‌اند. اما تفاوت امثال مکی و مدنی در این است که در سوره‌های مکی واژه "مثل" به معنای "عبرت پذیری" و "الگو" به کار رفته است در حالی که سوره های مدنی فاقد این کاربرد معنایی برای واژه "مثل " می‌باشند؛ وبه لحاظ محتوایی "مثل" با محور راهنماشناسی و معادشناسی در معنای تمثیل در سوره های مدنی آمده است درصورتی ‌که محور معادشناسی در سوره های مکی در معنای نمونه و مثال قرار می‌گیرد و دیگر آن‌که محور‌های قرار گرفته برای واژه "مثل" در معنای "نمونه و مثال " در سوره‌های مکی به دو دسته کلی مثال‌هایی که خداوند زده‌است و مثال هاییکه مشرکان زده اند و قرآن آن را نقل نموده است، تقسیم می‌شوند هم چنین در سوره های مکی واژه "مثل" در معنای "وصف و صفت" به دو محور انسان شناسی و راهنماشناسی تقسیم گردید که این محور در سوره‌های مکی برای واژه "مثل" در معنای "وصف یا صفت" انجام نپذیرفت و میزان استعمال واژه مثل در آیات سوره‌های مکی بیش از سوره‌های مدنی بوده و آن‌چه که در امثال مکی مورد توجه قرار می‌گیرد پرداختن بیشتر به مبانی توحید و نفی شرک و بیان جامعیت قرآن و اثبات نبوت و در امثال مدنی پرداختن به مباحثی پیرامون ماهیت منفاقان و یهودیان، مومنانو رذایل و فضایل اخلاقی می‌باشد. کلمات کلیدی: آیات، مکی، مدنی، مَثَل، شباهت‌ها و تفاوت‌ها. ?

لازم به ذکر است که بهترین معّرف برای شناساندن این نکته که اهل بیت (علیهم السلام) جانشینان به حق بعد از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله) می باشند قرآن است، لذا آیات زیادی بر ولایت و امامت آن بزرگواران دلالت دارد. از جمله آن آیات که از آن ها به عنوان آیات غدیر نام می بریم، آیات 67و 3 از سوره مائده و آیات 2-1 سوره معارج است که در این رساله، تفسیراین آیات در تفاسیر و منابع اهل سنت مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد و ضمن بررسی آراء و نظریات مفسران اهل سنت به واکاوی و تحلیل فی‌الجمله آن نیز پرداخته‌ایم؛ گرچه آیات مذکور همانند سایر آیات قرآنی شایسته تفسیر و بررسی‌های تفسیری است، اما آنچه در بادی امر برجسته می‌نماید این است که مفسران اهل سنت بیش از پرداختن به تفسیر و به دست دهی مفاد تفسیری آیات، تکیه ویژه بر شأن نزول آیات مذکور داشته و شأن نزول های مختلفی را برای هر یک از آیات، جداگانه مطرح نموده‌اند. بسیاری از روایات مذکور به اذعان محققان اهل سنّت، ضعیف بوده و وجهی برای استناد و استدلال به آن وجود ندارد؛ برخی از آن ها در حالی به عنوان شأن نزول و روایت مختار مفسرین معرفی می‌گردد که روایات متناظر با آن در مدلول خود دلالتی آشکارتر داشته و با قرائن درون متنی همچون سیاق و همچنین قرائن برون متنی و شواهد تاریخی تقویت می‌گردد. از دیگر نکات برجسته در تفاسیر اهل سنّت درباره آیات مذکور ترتیب و تقدّم و تأخّر این آیات و واقعه غدیر است. گاهی مفسّران، آراء و نظراتی قریب به آراء و نظرات مفسران شیعی داشته و برخی نیز با شمردن روایات و شواهد مربوط به دلالت آیات بر واقعه غدیر در کنار سایر روایات مفسّران اهل سنّت دیگر، در نقض و ابرام نکته‌ای مطرح ننموده و موضوع را مسکوت گذارده و از آن به سادگی می‌گذرند. در مجموع آن چه در رساله پیش روی عرضه گردیده پس از استقصاء اهمّ تفاسیر و منابع اهل سنت، بررسی تک تک آراء تفسیری آنان و نیز موارد شأن نزول آن، واکاوی و تحلیل غیر جانبدارانه‌ای است در حدّ بضاعت مزجات که در این حد نیز دلالت‌های آشکار و قرائن روشنی به حقیقت و حقّانیّت موضوع و قرائت شیعی به دست داده می‌شود.

«حوار مع الشيخ صالح بن عبدالله الدرويش حول الصحبة و الصحابة» نوشته آيت الله جعفر سبحانى در دو مجلد به نقد دو كتاب از يك عالم حنبلى پرداخته است. نويسنده در مقدمه جلد اول با اشاره به مقدمه كتاب «تأملات فى نهج البلاغه» كه در آن علما را به گفتگو دعوت كرده است؛ گشايش اين شيوه را آرزوى ديرين خود دانسته و مناقشاتش درباره كتاب مذكور را ارائه مى نمايد. در اين جلد از كتاب به بحث «صحابه» اختصاص دارد و به شبهات پيرامون اين مبحث مهم پرداخته شده است. در فصل اول اين مجلد به شيوه طرح مباحث اشاره شده است. فصل دوم به صحابه اختصاص دارد. در ادامه بحث را شبيه بحث قرآنى جلد اول طرح و مشى برخى از صحابه را در تاريخ مورد بررسى قرار مى دهد. در فصل پايانى اين مجلد به آيات قرآن كريم كه در غزوات بدر، احد، خندق و... نازل شده است مورد استناد نويسنده سنى قرار گرفته اشاره و آنها را مورد مناقشه قرار مى دهد.

معاد یکی از اصول مهم ادیان آسمانی به شمار می‌آید. این موضوع با مسئله انسان‌شناسی و نفس شناسی ارتباطی وثیق دارد و متناظر با اختلاف در انسان-شناسی آراء مختلفی در باب معاد وجود دارد.پژوهش حاضر مسئله وضعیت نفوس انسانی پس از مفارقت از بدن و طبقات آن‌ها در قیامت را از منظر فلسفه مشاء، اشراق، متعالیه و آیات و روایات مورد فحص و بررسی قرار داده است؛ زیرا با تبیین اصناف و طبقات انسان‌ها در آخرت و فرجام هر کدام، علاوه بر تعمیق بخشیدن به نگرش فرجام شناختی و انسان‌شناسی می‌توان بر میزان تطابق نگرش‌های فلسفی با آیات و روایات در این رابطه (مسئله معاد و ویژگی‌های آن) دست‌یافت.فلاسفه اسلامی و همچنین آیات و روایات، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از انسان‌ها در روز قیامت بر اساس میزان علم و عمل آن‌ها در دنیا، ارائه داده و عاقبت هر قسم را به‌صورت مجزا مشخص کرده‌اند.از نظر حکمت مشاء این نفوس به‌طور خلاصه در پنج دسته نفوس ساده، عارفان، جاحدان، معرضان و مهملان جای می‌گیرند. شیخ اشراق نیز آن‌ها را به ساده و غیرساده و نیز پاک و ناپاک و تمام یا ناقص تقسیم می‌کند. ملاصدرا برای اهل بهشت سه گروه (مقربان، اصحاب یمین و نفوس ساده) و برای اهل عذاب چهار گروه را ذکر می‌کند. در آیات و روایات نیز از گروه‌های مقربان، اصحاب یمین و اصحاب شمال یاد شده است.به‌طور کلی به جز درمورد فرجام نفوس متوسطین در علم و عمل، در بقیه موارد می‌توان به تطبیق کامل بین سه نظام فلسفی (مشاء، اشراق، متعالیه) و نیز آیات و روایات دست‌یافت.

قرآن کتاب رحمت و هدایتگر انسانها در تمامی عرصه های زندگی است. با توجه بهنقش هدایتگری قرآن،هر سوره دربردارنده هدف و غایتی است که این مهم از طریق چینش حکیمانه آیات انجام می شودو حتی گزینش یکایک واژگان نیز بر اساس نظام حکمت می باشد . بنابراین چنین نگرشی – بر اساس علم تناسب - بر آیات قرآن، سبب عمق بخشیدن بر تأملات قرآنیمی شود.علم تناسب میان دانشمندان مسئله ای مورد اختلاف است و پژوهش حاضر بر اساسقول موافقان تنظیم یافته است زیرا تألیفات در این زمینه، هم بستگی زنجیر وار میان صدر، میانه و ذیل آیات را بهتر و زیباتر نمایان می سازد که این خود نوعی از اعجاز بیانی قرآن را به نمایش می گذارد. تناسباسماء خداوند در پایان آیات با محتوای آیات سوره نور، موضوع مسئله مورد پژوهش را تشکیل می دهد که در این نگارش 24 آیه از آیات(سوره نور) مختوم به صفات الهی می باشد و غالباً این تناسبات بر اساس قائده تعلیل، وعد وتبشیر، وعید وهشدار و یا ترکیبی از این موارد می باشد و گاه با صدر یا میانه آیه مربوطهو گاه با آیات قبل مرتبط بوده اند. همچنین ذکر این نکته نیز لازم است که در برخی موارد نیز دیده شده است که گاهی میان اسماء مختوم در پایان آیه با دیگر واژگان موجود در آیه، نوعی همخوانی و هماهنگی وجود دارد که این امر می تواند بر تناسب زنجیروار درون آیه تأکید ویژه ای داشته باشد .

این تحقیق در مورد ارتباط اسماء الهی مذکور در انتهای آیات با محتوای آیات در سه سوره حج، مومنون و نور است. با اینکه اغلب اسماء الهی معنایی نزدیک به هم و مشترک دارند اما این دلیل باعث نشده است که در این تحقیق ترادف معنایی پذیرفته شود. اسماء الهی از طریق معنا با محتوای آیات در ارتباط هستند، که در بیشتر موارد سیاق شاهد بر این ارتباط معنایی است. زیرا سیاق در این زمینه اهمیت بالایی دارد، و بر اساس سیاق کلام است که می توان به مقصود گوینده پی برد. اسماء و صفات الهی با محتوای خود آیه، یا با مضمون آیه قبل یا با محتوای آیه بعد و به ندرت هم با محتوای چند آیه ارتباط دارند و این ارتباط اغلب به صورت تاکید، تعلیل یا تفسیر مطرح شده است. ارتباط اسماء الهی با محتوای خود آیه در سوره های حج، مومنون، نور به صورت پیوند با صدر، میانه، ذیل یا با محتوای کلی آیه وجود دارد و در ارتباط با آیه قبل یا آیه بعد نیز موارد مذکور، صدق می کند.

اسماء و صفات الهی به کار رفته در آیات و سور قرآنی از جهات گوناگون قابل تأمّل است. این اوصاف از یک سو در نگاه کلامی، برخی را به بحث در کیفیّت صفات الهی و تقسیم آنها به صفات ثبوتی و سلبی، ذات و فعل و... برانگیخته است. از سوی دیگر می‌تواند از نگاهی نو و بدیع این موضوع مورد توجه قرار گیرد که آن تناسب مفهومی و ادبی و بلاغی اسماء و صفات الهی به کار رفته در آیات و سور با محتوای آیات و همچنین با محتوای سور است. یافتن این تناسب و ارتباط نظام‌مند بین مفاهیم آیات و سور با اسماء و صفات الهی به کار رفته در آنها، خود مستلزم درک عمیق معنایی این اسماء و صفات و همچنین درک محتوای آیات است تا از این رهگذر بتوان به جزئیّات تناسب در برخی جهات بلاغی و صنایع بدیعی در آیات پی برد.این بررسی بیانگر آن است که اوصافی از قبیل «علیم، خبیر، سمیع، بصیر، رئوف و رحیم» در آیات از یک سو با محتوای آیات و از سوی دیگر با الفاظ و کلمات و آهنگ آیات تناسب دارد به گونه‌ای که بهترین واژه‌ها از جهت تناسب و سنخیت گزینش شده و به کار رفته است که این خود از جهت اعجاز بیانی حائز اهمیّت است.

یکی از مسائل مهمی که در بحث خداشناسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است مسأله علم خداوند به جزئيات عالم هستي (ماديات) قبل از آفرینش و در مقام ذات و همینطور بعد از خلقت و در مقام فعل می باشد. در این پژوهش به بررسي علم خداوند به جزئيات از ديدگاه حكمت متعاليه و آیات و روایات پرداخته شده است.در ابتدا،مبادی تصوري و تصديقي مسأله علم مانند ماهيت و اقسام علم بیان شد و معلوم گردید که ماهیت و حقیقت علم از نگاه فیلسوفان حكمت متعاليه،از سنخ وجود است و از مقولات ماهوی نیست و از آنجا كه نظريه حكمت متعاليه تكامل يافته و مبتنی بر حكمت مشاء و اشراق است، لذا در ادامه به تبيين ديدگاه ابن‌سينا و شيخ اشراق پرداخته شد.از نگاه ابن سینا،علم الهی به جزئیات به وسیله صور مرتسمه و به نحو کلی است و از نظر شيخ اشراق، علم خداوند به موجودات مادی به وجود عینی آنها تعلق می گیرد. پس از بررسي و ارزيابي اين دو ديدگاه توسط صدرالمتألهين، ديدگاه وي كه علم اجمالي خداوند در عين كشف تفصيلي در مقام ذات است مطرح گرديد، ايشان اين نظريه را به دو طريق تبيين و اثبات مي‌كند: يكي شيوه‌ي فلاسفه است كه در آن از قاعده‌ي «بسيط الحقيقه كل الاشياء» استفاده كرده است و ديگري طريقه عرفاست، كه علم پيشين الهي را در مقام ذات به نحو تفصيلي تبيين و مبرهن مي‌سازد.سپس رأي نهايي صدرالمتألهين در ارتباط با علم خداوند به موجودات در مقام فعل بيان گردید.در محتوای آیات قرآن و روایات ائمه علیهم السلام تصریح به علم خداوند به جزئيات قبل و بعد از آفرینش شده ولی تبیینی که مبتنی بر اصولی مانند اصول فلاسفه باشد،دیده نشد اما در ارتباط با ویژگیهای علم الهی،وجوه مشترک زیادی همچون ذاتی بودن،حضوری بودن، اکتسابی نبودن،مطلق و نامتناهی بودن،عدم شباهت میان علم خدا و موجودات و... میان نظرات فیلسوفان حكمت متعاليه و محتوای آیات و روایات وجود دارد. کلید واژه ها:علم خداوند، جزئيات، علم حضوری، قاعده «بسيط الحقيقه كل الاشياء»، حکمت متعالیه، علم الهی در آیات، علم الهی در روایات.

علت عبارت است از آنچه که وجودش، سبب پیدایش و نبودش، موجب نیستی چیزی می‌گردد. فاعل به معنای تأثیرگذار در شی دیگر است. هر یک از این دو واژه، دارای تقسیمات مختلفی هستند. در این پایان نامه به دو نظریه اشاره می‌شود: نظریه علیت و نظریه فاعلیت. نظریه علیت، علم الهی را سبب تام در تحقق موجودات می‌داند. مطابق این نظریه قدرت، اراده و مشیت الهی تابع علم و از جمله صفات ذاتی خواهند شد. علم پیشین الهی در این مکتب، با اختلافاتی رو به روست؛ به طوری که مکتب مشاء، علم حصولی پیشین خداوند را سبب تحقق عالم هستی می‌داند؛ در حالی که مکتب اشراق، وجود چنین علمی را انکار کرده، علم اجمالی خداوند به ذات فعّالش را سبب این امر معرفی می‌کند. مکتب حکمت متعالیه نیز رأی هر دو گروه را اشتباه دانسته، وجود مرتبه موجودات به وحدت جمعی و علم خداوند به آن را سبب تحقق اشیاء قلمداد می‌کند. اختلاف در تلقی از علم خداوند به دیدگاه آنها از فاعلیت خداوند نیز سرایت نمود؛ به نحوی که مشائیون، خداوند را فاعل بالعنایه، اشراقیون وی را فاعل بالرضا و پیروان مکتب حکمت متعالیه او را فاعل بالتجلی شمرده اند. نظریه علیت لوازم و آثاری همچون: نظام احسن بودن این جهان، وجود رابطه سنخیت میان تمام علت ها و معلول ها، فراگیر بودن تلقی صدور معلول از علت، پذیرش قاعده الواحد و وجود داشتن رابطه ضرورت علّی میان تمام علت ها و معلول ها را در پی دارد. این لوازم ذکر شده با اشکالات عدیده ایرو به رو هستند، به همین جهت نمی‌توان به نظریه مذکور پایبند گشت.نظریه فاعلیت نیز علاوه بر علم، بر دخیل بودن اموری همچون: مشیت و اراده الهی پافشاری می‌کند. مطابق این نظریه، اراده و مشیت از جمله صفات فعل هستند. انکار قاعده الواحد، عمومیت نداشتن تلقی صدور معلول از علت و کلیت نداشتن رابطه سنخیت میان علت و معلول از جمله لوازم نظریه فاعلیت است. مهمترین اشکال رو به روی این نظریه، راه یابی امکان به ذات خداوند است که می‌توان به آن پاسخ گفت.بهترین نظریه ای که بتواند چگونگی رابطه خداوند و موجودات دیگر را توجیه کند، همین نظریه فاعلیت است؛ زیرا با آیات و روایات هماهنگی و تناسب بیشتری دارد.