جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلام و لعن از مظاهر تولی و تبری است و کاربرد تقریبا مساوی سلام و لعن در قرآن کریم، بیانگر اهمیت یکسان این قسم از فروع دین است. برای دست یابی به جایگاه والای قرب الهی و اجتناب از آنچه منجر به دوری از رحمت خداوند می گردد، بررسی آیات سلام و لعن و عوامل زمینه ساز آن دو، ضروری است.ایمان، صبر و عمل صالح ازجمله عوامل سلام و کفر، نفاق، ارتداد، کتمان، ظلم، کذب، آزار پیامبر اکرم(ص) و ... از عوامل لعن در قرآن کریم محسوب می شوند.خداوند در قرآن کریم به اهل بهشت و برخی از انبیاء (ع) سلام کرده است که سلام خداوند و فرشتگان به پیامبر اکرم(ص) و موظف نمودن مومنان به این امر، نشان از عنایت ویژه پروردگار به آن حضرت است. قوم یهود، فرعون، عاد، ثمود، مدین، نوح، شیطان و ... نیز از مشمولین لعن در قرآن کریم به شمار می روند. برکت، امنیت و ... از آثار سلام و سخت شدن دل ها، مسخ و ... از آثار لعن است.از آنجا که در آیاتی از قرآن کریم، خداوند، برخی از انبیاء و فرشتگان از مصادر مشترک سلام و لعن معرفی شده اند. مومنان نیز باید به حبّ دوستان خداوند و دشمنی با دشمنان خداوند توجه ویژه داشته باشند.

این پژوهش به بررسی چگونگی رفتار اصحاب شاخص حاضر در غزوات با محوریت اطاعت پذیری آنان از رسول خدا (ص) پرداخته است. کثرت جنگ های دوران اقامت پیامبر اکرم (ص) در مدینه و گزارش های تاریخی مربوط به آن، زمینه ی مناسبی جهت بررسی میزان همراهی و دسته بندی اصحاب فراهم ساخته است.این تحقیق با رویکرد توصیفی و دسته بندی اطلاعات و با قصد بسامد سنجی و یافتن زمینه ای جهت همبستگی میان سه متغیر پایگاه قبیله ای، سن و وضعیت اقتصادی و میزان همراهی اصحاب در غزوات، انجام گرفته است. براین اساس با بهره گیری از بن مایه های سنخ شناختی قرآن و الهام از برخی الگوهای سنخ شناسی جدید، به بررسی فراوانی اصحاب در یکی از پنج سنخ همراه کامل، همراه حداکثری، نیمه همراه، همراه حداقلی و غیرهمراه پرداخته شده است.با توجه به نتایج به دست آمده، بالاترین میزان فراوانی اصحاب با 49.2 درصد، مربوط به سنخ همراهان حداکثری است. سنخ همراه کامل 27.4 درصد ؛ نیمه همراه 9.7 درصد؛ همراه حداقلی، 8 درصد و غیرهمراه، 5.7 درصد از مجموع صحابه ی مورد بررسی در این پژوهش را تشکیل داده اند.فراوانی قحطانیان در دو گونه ی همراه کامل و همراه حداکثری 65.5 درصد و عدنانیان 34.5 درصد است. در سنخ اول، ‌بالاترین میزان فراوانی با 47 درصد، مربوط به جوانان است. پس از آن میان سالان با 29.4 درصد در مرتبه ی دوم و سپس سال مندان با 11.8در مرتبه ی سوم قرار گرفته اند. همچنین رابطه ی معناداری میان میزان همراهی و وضعیت اقتصادی اصحاب حاضر در غزوات وجود دارد؛ حدود 53 درصد از همراهان کامل، دارای وضعیت متوسط اقتصادی هستند و حدود 85.7 درصد از غیرهمراهان از وضعیت بالای اقتصادی برخوردارند.

"فرهنگ "هویت یک ملت است که بخش عمده آن ، عقاید و اخلاقیات فرد یا جا معه است. درطول تاریخ بسته به سیر صعودی یا نزولی فرهنگ، بشر در مسیر تکامل و یا انحطاط و زوال بوده است. سقوط وزوال یک جامعه ریشه درنگرش ها وذهنیت های حاکم برآن جامعه داردکه رفتارها را به سمتی هدایت می کند. پس انحطاط فرهنگی یعنی مجموعه اندوخته های بشر، به پستی وفرو مایگی گراید. این پژوهش به بررسی پیامدهای انحطاط فرهنگیدراجتماع ازمنظر قرآن پرداخته است. مطابق آموزه های قرآنی،کفر و جهل و نفاق عوامل اصلی انحطاط فرهنگی است که آثار و پیامدهای بسیاری را به دنبال دارد. وجود مستکبرین درجامعه و بهره کشی از مردم واستبداد وخودرأیی آنها،انحراف وخرافه گرایی واختلاف و تفرقه ازمهمترین پیامدهای کفراست جهل،عامل شرک ، بدعت و بی بندوباری ، فساد اخلاقی ، حق گریزی و پذیرش ولایت غیرخداست. نفاق و ظاهر سازی از عوامل مهم انحطاط فرهنگی است و ایجاد فساد وخیانت و ریاکاری و نجواکردن ازآثار سوء آن است.

ائمه معصومین«علیهم السلام» پیوند نا گسستنی با قرآن دارند و تنها مفسرین آگاه به همه معانی قرآن بعد از پیامبر اکرم(ص) هستند . از این روگفتارهای قرآنی ایشان از منابع مهم علم تفسیر به شمار می رود.امامموسی کاظم(ع)در طول 35سال امامت ، با وجود همه محدودیت ها به نشر تعالیم اسلام پرداختند.در کتب مهم حدیثی و تفاسیر رواییحدود دویست و هفتاد گفتار قرآنی از ایشان نقل شده است.بررسی های انجام شدهدر این پژوهش نشان می دهد که انواع گفتارهای قرآنی امام کاظم(ع) به لحاظ محتوایی عبارت است از:روایات تفسیری،روایات تأویلی،روایات جری و تطبیقی،استشهادات وروایات مربوط به علوم قرآنی. که بخش اعظم آن ، روایات تفسیری و استشهادات است.رویکرد ها و روش های امام کاظم (ع) در تفسیر آیات عبارت است از:روش تفسیر قرآن به قرآن ،روش تفسیر قرآن به سنت،روش تفسیر قرآنبه لغت وروش تفسیر عقلی.

یکی از کار آمدترین روش ها ی تربیتی روش تربیت از راه عبرت آموزی است. به دلیل ارزش والای این روش وتأثیر آن در تربیت انسان های مومن وخردمند، قرآن کریم از این روش استفاده کرده است.همچنین در سنت معصومین از جمله در سخنان امام علی در نهج البلاغه به طور گسترده به کار رفته است."عبرت" بروزن فِعلَه از ریشه "عبر"به معنای نفوذ درچیزی است.و حالتی است که انسان را از شناخت محسوس به نا محسوس و از امور مشهود به نا مشهود می رساند و با واژه های "آیه"،"تذکر"،"مثل"،"نکال" و"موعظه" قریب المعنا می باشد.تاریخ و سنن گذشتگان، شگفتی های خلقت،خصوصیات دنیا و مرگ منابعی است که در صورت توجه به آن ها، می توان به عبرت رسید.تنها انسان هایی می تواننداز منابع فوق عبرت گیرندکه اولاًاز عقل و خرد استفاده کنند و زمینه هایی چون ایمان، تقوا، یقین، خشیت،انابه و صبر و شکر و عبادت را در وجود خود تقویت کنند. وثانیاً صفاتی همچون کفرورزی، استکبار،تعصب نابه جا،تقلید کورکورانه و دنیاگرایی، طول امل و پیروی از هوا و هوس و ارتکاب گناهان را در وجود خود از بین ببرند. زیرا مداومت بر گناه موجب زنگار دل و بروز غفلت میگرددوغفلت بزرگترین مانع برسرراه عبرت آموزی است.انسان عبرت آموخته می تواند از آثار آن در زندگی دنیا بهره مند شده و در آخرت نیز در جوار رحمت پروردگار به سلامت و سعادت برسد. پیامدهای عبرت عبارتند از: هدایت،اعتقاد به معاد، دوستی و ولایت خدا،تقوا،تسلیم وشکروبصیرت.

یکی از روش های ویژه قرآن داورى قاطع نسبت به اقوال و آرایى است که از دیگران نقل مى کند. بدین معنا که سخن حق را تایید و سخن کذب و باطل را رد و ابطال می نماید. این پژوهش به منظور الگوقرار دادن قرآن در داوری صحیح نسبت به سخنان دیگران، به بررسی داوری قرآن نسبت به اقوال مسلمانان پرداخته است.ابتدا سخنان مومنان بررسی شده است که خود شامل مومنان حقیقی و افراد ضعیف الایمان هستند. اظهار ایمان، اعلام اطاعت حقیقی، دعا، اذعان به خیر بودن قرآن، تصدیق وعده های الهی و سخن نیکو در برابر جاهلان نمونه هایی از گفتارهای نقل شده از مومنان حقیقی است که قرآن با شیوه های "سکوت و رد نکردن آن"، "ذکر صفات پسندیده مومنان"، "مدح و تقدیر ازآنها"، "جزای دنیوی و اخروی" این اقوال را تایید می نماید. سخنان نادرست درباره جهاد، اظهار تمایل به دشمنان و تکذیب وعده های الهی از مهم ترین اقوال ضعیف الایمان ها است که در قرآن با عنوان "الذین فی قلوبهم مرض" از آنان یاد شده است. قرآن با توجه به ضعف ایمان آنها به "تبیین مسائل"، "روشن ساختن حقایق دینی" و "تاکید بر اصول اعتقادی" می پردازد. نفی ایمان از دیگران، تهمت به دیگر مسلمانان و ادعاهای بی عمل، از سخنان نادرست مومنان است که قرآن ضمن مردود شناختن آن، به مومنان سفارش می کند که از مسیر اصلاح خارج نگردند. از آنجا که از نظر آموزه های اسلامی هر کسی که شهادتین را بر زبان جاری سازد، مسلمان نامیده می شود، سخنان منافقان نیز بررسی شده است. گرچه اسلام آنها ظاهری بود، امّا احکام دنیوی اسلام شامل آنها نیز می شد. منافقان گاه ادعای ایمان، اصلاح گری و نیکوکاری دارند؛ زمانی نسبت به خدا و رسول(ص) سخنان نادرستی از آنها نقل شده است وگاه به تحقیر مومنان می پردازند که قرآن با شیوه های "افشاگری صریح"، "تاکید بر کذب و باطل بودن سخن"، "مذمت و توبیخ " و "تهدید به عذاب"، سخنانشان را رد نموده است.واژگان کلیدی: قول، داوری، مومنان حقیقی، ضعیف الایمان، منافقان

پیوستگی و نظم کلمات و انسجام معانی قرآن از موضوعاتی است که در دامن اعجاز قرآن رشد یافته است. یکی از ابعاد تناسب، پیوستگی میان مجموعه‌ای از سور است. سور حامدات با «الحمدلله» آغاز می شود و شامل سوره های فاتحه الکتاب، أنعام، کهف، سبأ و فاطر است. این پژوهش با توجه به معیارهای درون متنی و برون متنی، تفسیر و ارتباط آیات یک سوره، به بیان گونه هایی از تناسب در سور حامدات پرداخته است. محور مشترک تمامی این سور بیان اصول اعتقادی سه گانه توحید، معاد و نبوت با تکیه بر توحید ربوبی است. هر یک از سور حامدات از زاویه ای خاص به اثبات ربوبیت خداوند می پردازد و این دلیل ظهور متفاوت اصول سه گانه در این سور است. در یک نگاه کلی اصل معاد و نبوت نیز بیانگر ربوبیت تکوینی و تشریعی الهی است. آیات آغازین این سوره ها و فراوانی نام «الله» و «رب» در آن گواه دیگری بر تأکید این سور بر ربوبیت خداوند است. سوره فاتحه الکتاب جامع تمامی مطالب سور حامدات و سایر سور تفصیل این سوره به شمار می آیند. تناسب معنایی فضائل و خواص این سور و مکی بودن آنها از دیگر وجوه اشتراک سور حامدات است.

شناخت اسامی و اوصاف روز قیامت از مهم‌ترین راه‌های شناسایی این روز عظیم است. توجه به پیوستگی این اسامی و اوصاف چهره‌ای روشن از قیامت ارائه می دهد و مضامین نهفته در این اسامی و اوصاف را جهت هدایت و بهره‌گیری از این معارف در زندگی دنیا، آشکار می کند. تعداد اسامی قیامت که به طور صریح در قرآن از آن‌ها یاد شده بیست و یک نام است. برخی از این اسامی مانند القارعۀ ناظر بر حوادث قیامت است. برخی دیگر مانند یوم الحسرۀ حاکی از حالات مواجهه‌ی انسان با پدیده‌های قیامت است. شماری از اسامی مانند الحاقۀ ناظر بر برخی از اسماء و صفات خداوند سبحان است. قرآن از طریق هر یک از اسامی روز قیامت، بُعدی از ابعاد این روز عظیم را برای مخاطب خویش ترسیم می‌کند از کنار هم گذاردن این اسامی تصویر کاملی از روز قیامت به دست می‌آید. اوصاف روز قیامت، حوادث واقع در روز قیامت، احوال گوناگون انسان‌ها و سرانجام کار نیکوکاران و تبه‌کاران در آن روز را بیان می‌کند. اوصاف قیامت، به شرح و بسط حقایق و رویدادهایی می‌پردازد که اسامی به آن اشاره دارد. به این ترتیب عناوین و اوصاف قیامت هم‌چون یک مجموعه‌ی به هم پیوسته هستند که با یکدیگر تناسب و ارتباط دارد. پیوستگی میان آیات مشتمل بر اسامی و اوصاف روز قیامت با آیات پیشین و پسین خود بُعد دیگری از پیوستگی است که این تحقیق بدان پرداخته است. اغلب این آیات به اثبات معاد می پردازد. پر بسامدترین برهان مطرح شده، برهان قدرت است. برهان حقیقت و برهان حکمت نیز بسیار مورد تاکید است.

«ملکوت» از آموزه‌های مشترک و دارای حیطه‌ی معنایی وسیعی در قرآن و اناجیل است . در قرآن کریم ، «ملکوت» به معنای اولیه‌ی «مُلک عظیم» و معنای خاص «باطن» و بخش تدبیرکننده‌ و الهی نظام هستی است که مراتبی هماهنگ با مراتب نزول امر الهی دارد . در اناجیل ، «ملکوت» به معنای اولیه‌ی «امر ملوکانه‌» و «قلمرو حکومت الهی» و دارای دو جنبه‌ی اساسی حال و آینده است. ملکوت آینده با ظهور پسر انسان در آخرالزمان مرتبط است که با ماموریت عیسی و در شخص او آغاز شده و امروز از نظر روحانی وجود دارد . این رساله به مقایسه‌ی معنا و ویژگی‌های ملکوت و نیز عوامل و آثار دستیابی به آن پرداخته است . در خصوص مقایسه‌ی این اصطلاح شایان ذکر است که «ملکوت» در قرآن و اناجیل قابل دستیابی در حیات دنیوی و اخروی است . در قرآن از این امر با تعبیر «نظر» و «رویت» و در اناجیل با تعابیر «ورود»، «جستجو»، «مالکیت» و «دیدن» ملکوت یاد شده است . دستیابی به آن در قرآن با شهود قلبی و در اناجیل از طریق جسم میسر است .هر چند در تفاسیر عرفانی اناجیل که ملکوت را «وحدت با خداوند» می‌دانند این دستیابی از طریق شهود ممکن می‌شود. «ایمان» ، «عمل صالح» ، «احسان» و «تزکیه‌ی نفس» از عوامل مشترک دستیابی به ملکوت در هر دو حوزه استاما «فقر» و «رنج» از عوامل مختص اناجیل و «توحید» و «هدایت تکوینی» ، مختص حوزه‌ی قرآنی است. از آثار دستیابی به ملکوت ، «حیات جاوید» ، «شناخت خدا» و «نجات» را می‌توان نام برد که در قرآن و اناجیل مذکور است؛ در این میان «یقین» ، «ترفیع درجات تکوینی» و «توحید» از آثاری است که تنها در قرآن و «برقراری عدالت جهانی» و «بهره‌مندی از رابطه‌ی پدری» تنها در اناجیل آمده است. در قرآن ملکوت حقیقتی است ثابت ، ماوراء‌طبیعی و عاری از مکان و زمان و تنها برای خداست اما در اناجیل وابسته به زمان و شخص عیسی است .

چکیدهفهم نادرست پیروان ادیان از مفاهیم و توصیه‌های دینی-اخلاقی مذهب خود، سبب تشدید دشمنی‌ها و رفتارهای غیر اخلاقی در بین آنان می‌شود. در این پژوهش با بررسی مفهوم دشمن از طریق تعاریف، مصادیق و ویژگی‌های دشمن در دو کتاب قرآن و تنخ سعی بر آن است که ابتدا از این مفهوم در دو کتاب نامبرده، تعریف دقیقی ارائه شود. سپس با مقایسه این ویژگی‌ها و مصادیق، اشتراکات و افتراقات قرآن و تنخ در این زمینه مشخص شود. در این راستا با قرار دادن مصادیق دشمن در دو گروه عام و خاص و تقسیم بندی آنان به دشمن داخلی و خارجی، آشکار و نهان، بی‌دین و دین‌دار و... این مفاهیم و مقایسه آن‌ها تبیین می‌شود. نحوه مواجهه با دشمن در این دو کتاب با سیر مشخصی از رفتار ملایم تا رفتار قاطع می‌باشد و شباهت‌ها و تفاوت‌های این شیوه‌ها در قرآن و تنخ مطرح شده است. در این دو کتاب مفهوم ارائه شده از دشمن شباهت‌های بسیاری دارد و اختلافات (یهودیان و مسلمانان) در این مفهوم، در اثر برداشت‌های نادرست افراد از متون مقدس پدید می‌آید. در این رابطه یهود با در نظر گرفتن نژاد برتر، ماهیت متفاوت و فهم ممتاز از کتاب مقدس برای خود، شکاف عمیقی بین خود و پیروان ادیان دیگر پدید آورده است.واژگان کلیدی: قرآن، تنخ، تورات، کتاب مقدس، دشمن، مواجهه با دشمن.