جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لایب نیتس یک فیلسوف - دانشمند و یونگ روانشناسی فیلسوف مسلک است . هدف نهایی نوشته پیش رو ، آشنایی با نگرش این دو اندیشمند در باب مقولات هنر و زیبایی است . اگرچه ایشان در زمینه های متفاوتی به تفکر درباره حقیقت پرداخته اند اما در مورد هستی شناسی باور به وجود امر فرا مادی و در مورد زیبایی شناسی و هنر تاکید بر جنبه ناخودآگاهانه این امور در نفس انسان ، محل همپوشانی اندیشه لایب نیتش و یونگ را شکل می دهند .امر فرا مادی مد نظر لایب نیتس جنبه وجودی و مذهبی دارد اما منظور یونگ از امر فرا مادی بیشتر یک واقعیت پیوسته روانی یعنی ناخودآگاه جمعی است . به باور ایشان معنای کامل هنر و زیبایی در امر فرا مادی حاضر است و از آنجا که شناخت انسان به مطلق امر فرا مادی دسترسی ندارد ، انسان تنهامی تواند در مسیر آشنایی بیشتر با آن گام بردارد . این سیر با سیر نفس به سوی غایتش که در اندیشه لایب نیتس روحانی شدن نفس و نزد یونگ همگرا شدن " من " خودآگاهی با " خود " ناخودآگاهی است ، تطابق دارد . به اعتقاد لایب نیتس حصول خرده ادراکات ناشی از امر زیبا که توسط نفس و به شکل ناخودآگاه صورت می پذیرد حس زیبایی شناسی را شکل می دهد . اینگونه ادراکات از آنجا که نشانی از کمال مطلق را در بر دارند لذت آفرین هستند و لذت مستمر و پایدار برای نفس همان کمال و سعادت است . از نظر لایب نیتس ، فعالیت خصوصیت ذاتی روحانیت است و از نفس انسان که به خدایی کوچک می ماند ، خلاقیت فوران می کند . این خلاقیت ذاتی نفس ، خلق صنایع گوناگون از جمله هنر را برای او ممکن می سازد . امر فرا مادی مد نظر یونگ یعنی ناخودآگاه جمعی نیز صیرورت و خلاقیت محض را در ذات خود دارد . او معتقد است این خلاقیت زمانی در مورد هنر بروز می یابد که لیبیدو (نیروی حیات) تمرکزش را از نیازهای اولیه به سمت کارهای خلاقانه تغییر جهت دهد و به امری فراتر یعنی امر فرا مادی توجه کند . به اعتقاد یونگ ، هنر حقیقی در ناخودآگاه هنرمند ریشه دارد و خلاقیت ذاتی ناخودآگاهی در قالب شکل دادن به نماد تجلی می یابد . نماد معنای واحدی را در برنمی گیرد و واجد معانی متعدد است ، بنابراین هنر حقیقی که سرشار از نماد پردازی است همواره به تفسیر نیاز دارد . البته این تفسیر هرگز تفسیر واحدی نیست و هر مفسری تنها وجهی از وجوه آن را منکشف می سازد و معنای کامل هرگز در دسترس شناخت من خودآگاه قرار نمی گیرد .

هنر و دین از درونی ‏ترین لایه‏ های مجرد روحی انسان سرچشمه می ‏گیرند. هنر دینی با دو ویژگی، داشتن وحدت در عین کثرت و رمزی و تمثیلی بودن، در صدد تبیین رابطه خالق با هستی است و اصولا کاربرد هنر جز در جنبه متعالی دینی دچار تسامح است. تفکیک بحث هنر و دین از بی ‏دقتی ناشی می‏ شود، همان گونه که جستجو برای یافتن فصل مشترک این دو مقوله ناشی از ساده انگاری است. این نوشتار ضمن ارائه تحلیلی از ارتباط عمیق میان دین و زیبایی شناختی حاکم بر جهان، به ادعای انطباق عام و نامحدود هنر و دین می‏ انجامد، چرا که اساسا هنر را در بطن دین باید تعریف و تأویل کرد و جز این ممکن نیست.

هدف کلی این پژوهش، تعیین ویژگی‌های تربیت زیبایی‌شناسانه‌ی دینی بر مبنای عرفان اسلامی پرداخته بوده است. با توجه به این هدف کلی، ابتدا به تعیین نسبت بین زیبایی‌شناسی و دین بر مبنای عرفان اسلامی پرداخته شده است. در ادامه، به تعیین اهداف و روش‌های تربیت زیبایی‌شناسانه‌ی دینی مبتنی بر عرفان اسلامی، به ترتیب به عنوان اهداف جزیی، اقدام شده است. تحقیق حاضر از نوع کیفی و در ردیف طرح‌های پیدایشی قرار گرفته است. داده‌های مورد نیاز با روش اسنادی جمع‌آوری گردیده است. اسناد مورد پژوهش در رابطه با زیبایی‌شناسی و زیبایی‌شناسی دینی، متون عرفانی-اسلامی بوده است و ضمن مراجعه به آیات قرآنی، تفسیرالمیزان نیز مورد استفاده قرار گرفته است. رویکرد مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله، رویکرد تفسیری-تجریدی و اعتمادسنجی این پژوهش، ساخت یک مسیر بررسی و تائید هیات داوران بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تربیت زیبایی‌شناسانه‌ی دینی مبتنی بر عرفان اسلامی، بر مبنای عشق و جذبه‌ی عشق الهی مبتنی بر سه اصل معرفت میثاقی، صعودگرایی و اصل حیرت می‌باشد که با کسب مقامات زیبای ابعاد زیبایی‌شناسانه‌ی دینی (ایمان، اخلاق و....) به عنوان مقامات زیبایی عشق الهی در مسیر جذبه‌ی عشق الهی قرار گرفته و به معرفتی شهودی از عشق و زیبایی‌های باری‌تعالی می‌رسد. این نوع تربیت بر خودعاملی فرد تاکید دارد، تربیتی که روش‌های آن به عنوان معاشقه با حق، جهت نیل به مقامات زیبا به عنوان اهداف تربیتی مطرح می‌باشد. ضمن آنکه، اهداف گاه به عنوان روش تربیتی و روش گاه به عنوان اهداف در یک سلسله مراتب مکمل یکدیگر مطرح می‌شوند.

هرچند فلسفه حیطه افکار محض است و معماری غایاتی عملی دارد، اما افکار ما بر ساخته‎های ما و مصنوعات ما بر افکارمان تاثیر می‎گذارند تا آن حد که از یکدیگر تفکیک ناپذیر می‎شوند. هدف از این پژوهش جستجوی انحای مختلف تاثیر فلسفه بر معماری و بررسی ضرورت چنین تاثیر و تاثرهایی برای معماری است. این هدف از طریق تحلیل تعاریف معماری و کشف معانی آن، همچنین بازشناسی اغراض زبانی متفاوت ما در به‎کار بردن کلمه معماری انجام یافته است. از این طریق، پژوهش برای معماری تاثیر متقابل مهمی بر فلسفه نیز یافته است.

این نوشتار در پی توضیح مبنای زیبایی شناختی نگرش یورگن هابرماس به «عقلانیت ارتباطی» است. مطابق مدعا تعریف امانئول کانت در مبحث نقد قوه حکم از امر زیبا، و توضیح وی از قضاوت ذوقی و زیبایی شناسانه، به فهم ابعاد ژرف تر رویکرد هابرماس به «عقلانیت ارتباطی» و مقوله کنش ارتباطی و زبانی می انجامد. هم چنان که توجه به پرسش های مطرح در مکتب انتقادی فرانکفورت و دیدگاه های تئودور آدورنو در توضیح جریان از خود بیگانه شدن انسان مدرن و جایگاه هنر مدرن نیز به فهم انگیزه انتقادی هابرماس از موقعیت آدمی در جهان امروز و دلایل توجه وی به عقلانیت ارتباطی مدد می رساند. گام دیگر نوشتار توضیح تفاوت های هابرماس با آدورنو، در توجه اولی به عقلانیت ارتباطی و توجه دومی به «هنر مدرن» است. توضیحی که به شناسایی مؤثرتر سرشت زبانی رویکرد هابرماس به حوزه عمومی می انجامد.

کانت در نقد قوه حکم که سومین کتاب اصلی وی است، تلاش دارد داوری زیباشناختی را به قوه حکم تأملی اختصاص داده و آن را از احکام معرفتی فاهمه در نقد اول و احکام اخلاقی عقل در نقد دوم متمایز سازد. با این حال از آنجا که نقد سوم می بایست شکاف بین دو نقد نخست را پر کرده و بنابراین ارتباط بین دو قلمرو فلسفه را امکان پذیر سازد، قوه حکم تأملی می بایست در مواضع متعدد، پیوند قوای فاهمه، خیال و عقل را خواه در تأملات زیباشناختی و یا غایت شناختی برقرار کند. این نوشتار درصدد است پس از تقریر اصول کلی حاکم بر قوه حکم زیباشناختی و بازی آزاد خیال و فاهمه جهت نیل به صورت محض و غایی اعیان، چگونگی پیوند این قوه با عقل در زیبایی هنری و دو قسم برجسته آن، یعنی هنر مکانیکی و هنر زیبا (نبوغ) را نشان دهد.

التفات از زیباترین صنایع بلاغی درحوزه علم معانی است که انواع متعدد آن به فراوانی درقرآن کریم به کار رفته و باعث زیبایی و حلاوت کلام وحی گردیده است، اکثر علمای بلاغت آن را تحت عنوان خروج کلام از مقتضای ظاهر و انتقال از یکی از صیغه‌های تکلّم، خطاب و غیبت به دیگری تعریف کرده‌اند.‌ بر این اساس برای آن شش وجه برشمرده‌اند، به نظر می‌رسد این شگرد ادبی منحصر به انتقال از ضمیری به ضمیر دیگر نباشد و گونه‌های دیگری نیز برای آن می‌توان پیدا کرد، در این پژوهش ضمن ارائه تقسیم بندی جدیدی از التفات، به پیگیری اغراض و نکته‌های لطیف آن از منظر زیبایی‌شناسی، در تفاسیر مختلف شیعه و سنّی پرداخته‌ شده‌است. پس در فصل اوّل؛ کلیّات و مفاهیم و در فصل دوّم و سوّم؛ التفات در ساختارهای اسمی و فعلی، التفات در ادوات والتفات در ساختار نحوی و لغوی، با تحلیل معانی ثانویه‌ی هر مورد بیان شده‌است

یکی از رایج‌ترین شیوه‌های بیان در قرآن کریم، اسلوب استفهام است. این اسلوب در بیان عواطف و حالات درونی انسان و رساندن معنای بسیار با لفظی اندک و دعوت مخاطب به راه صحیح با لطیف‌ترین حالت، از سایر اسالیب انشا قوی‌تر می‌باشد. در سراسر قرآن حدود 1260 مورد استفهام آمده است و در اغلب این موارد استفهام در معنای حقیقی خود به کار رفته است، اما دسته‌ای از این استفهام‌ها در معنای دیگری آورده شده‌اند کهاندیشمندان مسلمان به ویژه مفسران در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام‌های قرآن بوده‌اند.از این رو این پژوهش سعی دارد استفهامات سه جزء دوم قرآن از دیدگاه مفسران شیعی را مورد بررسی قرار دهد. بدین گونه که در ابتدا به معرفی تفاسیر مهم علمای شیعه و ذکر ویژگی‌های آنها پرداخته و سپس اغراض بلاغی و زیبایی‌های استفهام را در سه جزء دوم قرآن کریم از دیدگاه مفسران شیعه مطرح می‌نماید.نتیجه این که این استفهام ها اغلب در معنای یکسانی نیامده است وبیشتردر معانی انکار،تقریع،توبیخ وتعجب به کار رفته است .همچنین مفسران با هم در برداشت خودازمعانی استفهام اتفاق نظر ندارند و این امر به ذوق ادبی ایشان مربوط است.

زیبایی و فخامت در سخن دو منشأ دارد که یکی به آهنگ و طنین واژه‌ها و دیگری به نیروی لذّت‌زای تداعی آن‌ها مربوط می‌شود که به میزان زیادی ماحصلِ به کارگیری صناعات بدیعی است. در این راستا، عبدالواسع جَبَلی از شاعران مشهور پارسی‌گوی در قرن ششم هجری می‌باشد که برای زیباسازی و افزودن حسن‌تأثیر کلام شعری خود به کاربرد این دسته از علوم بلاغی (بدیع) توجّه فراوان داشته است. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی محسنات بدیعی به کار رفته در دیوان شعری عبدالواسع جَبَلی را از دیدگاه زیبایی‌شناختی و میزان کاربرد و بسآمد هر یک مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که شاعر از انواع صناعات بدیعی به ویژه آرایه‌های لفظی برای زیبایی‌آفرینی سخن منظوم خود استفاده کرده است. گفتنی است که از میان آرایه‌های لفظی به واج‌آرایی و از میان صنایع معنوی به روش تناسب بیشتر نظر داشته است. هم‌چنین، پیرایه‌های معنوی موجود در دیوان اشعار وی از نظر زیبایی‌شناختی یکسان نبوده و در برخی از موارد، در صنعت‌هایی چون مراعات‌نظیر، تضاد و حسن تعلیل، زیبایی‌آفرینی آن‌ها نسبی بوده است.

متناقض‌نمایی در علم بلاغت، بیانی ظاهراً متناقض با خود یا مهمل است که میان دو امر متضاد را جمع کرده باشد؛ اما در اصل دارای حقیقتی باشد که از راه تأویل بتوان به آن دست یافت. یکی از ویژگی‌های ادبی شعر شاملو «پارادوکس» است که شاعر به وسیله‌ی آن توانسته تأثیر کلام خود را دو چندان کند. این ویژگی سبکی شاملو، در دفاتر مختلف شعری وی جلوه‌های متفاوتی دارد. با توجه به اهمیت متناقض‌نمایی و تضاد در آثار احمد شاملو، در این پژوهش برآنیم تا پس از بیان کلیات،اهداف و پیشینه‌ی پژوهشی این موضوع، در فصل دوم مختصری درباره‌ی تعریف و زیبایی‌شناسی آرایه‌ی تضاد و متناقض‌نمایی و احوال و آثار شاملو، سپس در فصل سوم به تجزیه و تحلیل اشعار شاملو بپردازیم. تضاد در شعر شاملو، در سه سطح دیده می-شود: 1- تقابل در سطح کلمه 2- تقابل در سطح کلام 3- تقابل در سطح موضوع. از میان این سه، تضاد در سطح کلام از ارزش زیبایی‌شناختی بیشتری برخوردار است. متناقض‌نمایی در اشعار شاملو بر دو نوع است: کلامی و محتوایی. که هر کدام به شاخه‌های دیگری قابل تقسیم است. متناقض‌نماهای کلامی بر دو گونه هستند: 1- عبارات متناقض‌نما 2- تصاویر متناقض‌نما (اکسی مورون). متناقض‌نماهای محتوایی نیز به پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: 1- تناقض فکری 2- تناقض در سبک 3- تناقض در نوع ادبی 4- تناقض در فرم 5- تناقض ساختاری. از میان انواع تناقض در شعر شاملو سهم تناقض فکری از همه بیشتر است. متناقض‌نمایی چه در کلام و چه در محتوا، به یک اندازه در زیبایی شعر شاملو تأثیر‌گذار است. در واقع شاملو از هر دو حوزه به بهترین نحوه در شعر خود سود جسته است؛ اما در آن دسته از اشعاری که شاملو به بیان مسائل اجتماعی می-پردازد، تناقض محتوایی بیشتر دیده می‌شود و بالعکس در تغزلات وی تناقض کلامی بسامد بالاتری دارد.