جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تئودیسه و عدل الاهی به مقایسه دیدگاه‌های گوتفرید، ویلهلم لایب نیتس فیلسوف و ریاضیدان آلمانی و استاد شهید مرتضی مطهری در باب عدل الاهی و مسئله شرور می‌پردازد. این مقایسه از این جهت میان دو اندیشمند صورت گرفته که هر دو اندیشمند در سنت دینی خود صاحب اثر و دیدگاه خاصی می‌باشند. در این اثر نویسنده به بررسی وجوه تشابه، افتراق و نحوه نگرش لایب نیتس و استاد مطهری در مسئله شر می‌پردازد تا سهم هر یک را در کاروان اندیشه بشری و در تبیین، توجیه و حل این مشکل باز نماید. این اثر شامل پنج فصل می‌باشد.

بحث از مسئلۀ جبر و اختیار یکی از مهم‌ترین مسائل تاریخ تفکر بشریت و همواره محل مواجهۀ طیف گسترده‌ای از آرای اندیشمندان بوده است. سؤال اصلی این خواهد بود که آیا اعتقاد به اصل هماهنگی پیشین، بنیاد نوعی نفی اختیار و حاکمیت ضرورت نیست؟ چگونه ارادۀ ازلی الهی با اختیار آدمی سازگار است؟ لایب‌نیتس به‌عنوان یکی از فلاسفۀ بزرگ قبل از کانت، در صدد است که با تمایز میان ضرورت مطلق و ضرورت شرطی و نظریۀ جهان‌های ممکن، به تثبیت اختیار انسان بپردازد. علامه طباطبایی هم اختیار را امری فطری دانسته و بیان کرده است که قاعدۀ «ضرورت سابق الشی ما لم یجب لم یوجد» هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد. در این پژوهش ضمن بیان مبانی لایب‌نیتس و علامه طباطبایی، دیدگاه لایب‌نیتس نقد می‌شود. آنچه در اینجا مهم بوده، بیان دیدگاه این دو اندیشمند و تطبیق، تحلیل و بررسی آن است.

خودانگیختگی، مفهوم اصلی در مبحث آزادی در نظام فلسفی کانت و لایب‎نیتس است. لایب‎نیتس این مفهوم را شرط ضروری آزادی و اختیار می‌داند و عموماً آن را در جایگاه نفی و ردّ هر نوع ضرورتی تعریف می‎کند. طبق نظر لایب‎نیتس هر جوهری صرفاً علّت حالات خودش است؛ بنابراین هر تغییری که در آن رخ دهد به گونه‎ای خودانگیخته حادث می‎شود. مفسّران فلسفۀ لایب‎نیتس، دو نوع خودانگیختگی را در فلسفۀ او مشخّص کرده‌اند: خودانگیختگی مونادی و خودانگیختگی عامل. کانت از سنّت لایب‎نیتسی این دیدگاه را پذیرفت که خودانگیختگی نه‎ تنها اصل درونی عمل است، بلکه ذهن را جوهر اندیشنده می‎شناساند، اما با معرّفی دو نوع خودانگیختگی مطلق و نسبی، این مفهوم را تبیین می‎کند. فاهمه وقتی به متعلّق تجربه‎ای که باید در مقولات آورده شود، ارجاع می‎کند به صورت نسبی خودانگیخته است. عقل در قانون‎گذاری، پیروی و ترویج قانون اخلاقی مطلقاً خودانگیخته است، اما همین عقل وقتی در تأثیر اصول ناهمگون و تجربی طبیعت حسّی باشد، به شکل نسبی خودانگیخته است. قوّۀ حکم نیز وقتی بتواند تنها به متعلّق تجربۀ واقعی ارجاع شود، به صورت نسبی خودانگیخته است.

لایب ‌نیتس فیلسوفی عقل‌گراست که فلسفه ‌ا‌ش نظام‌مند ، منسجم ولی متفاوت با سایر عقل‌گرایان است . اکثر عقل‌گرایان ، مخالف دیدگاه ارسطو هستند. در این مقاله اختلاف منظر آنها با ارسطو و دیدگا‌ه مدرسی بر سر موضوع « جوهر » مد نظر قرار گرفته و به این سئوال ‌ها پاسخ داده شده است که چرا لایب‌نیتس، بر خلاف سایر عقل‌گرایان، مخالفتی با ارسطو ندارد ؟ چگونه مُنادولوژی لایب‌نیتس علیه دکارت و تعریف او از جوهر دو گانه نفس و ماده مطرح شده است؟ تفاوت مُناد و جوهر ارسطویی در تفکر لایب ‌نیتس چیست؟ لایب‌ نیتس مُناد ها را « اتم‌های حقیقی طبیعت ‌» می‌داند. مُنادها عناصر اصلی و بنیادی عالم‌، موجودات مجرد و بسیط‌‌ ، شبیه خداوند یعنی خالق خویش ‌اند . هر مُناد جوهری کوشاست. در این صورت آیا خدا هم مُناد است ؟ در مقاله چگونگی نسبت میان مُناد و جوهر و خدا تبیین شده است .

شماره نخست فصلنامه نقد کتاب«حکمت» در بخش‌های «مقاله آغازین»، «نقد شفاهی»، «نقد کتاب»، «معرفی کتاب»، «نقد پژوهشی» و «تازه‌های نشر» پیش روی خوانندگان قرار گرفته است. نیکنام حسینی پور، مدیرعامل موسسه خانه کتاب در «سر سخن» نخستین شماره فصلنامه نقد کتاب «حکمت»نوشته است:«نهال «فصلنامه نقد کتاب» سال ۱۳۷۶ به همت مؤسسۀ خانه کتاب و جمعی از فرهیختگان و فرهنگدوستان نشانده شد و با تلاش عالمان، منتقدان و ادیبان بالید و دیری است که ثمرات آنگاه به شمایل ماهنامه و گاه به شمایل فصلنامه، در دسترس شیفتگان کتاب قرار گرفته است. خانه کتاب مفتخر است که با یاری اهل ادب و فضیلت، بیش از بیست سال این درخت مبارک را از گزند و آسیب زمانه دور داشته و مجموع های ارزشمند از تحقیقات ماندگار در حوزۀ کتاب را در حافظۀ تاریخ ایران و جهان ضبط نموده و میراثی گرانبها برای نسل آینده بر جای گذاشته است. «فصلنامه نقد کتاب» در طول عمر خود به دنبال دگرگونی های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی مدیریتی شاهد فراز و فرود فراوان بوده و بارها در روش، محتوا، زمان انتشار و یا عنوان آن تغییراتی ایجاد شده اما بنای مسئولان فرهنگی به‌ویژه مدیران خانه‌ کتاب، هرگز بر عدم انتشار این نشریه نبوده چرا که از اهداف بنیان‌گذاری آن اطلاع رسانی و نقد و معرفی کتاب و کمک به ارتباط خلاق میان پدیدآورندگان، ناشران و سایر فعّالان عرصۀ نشر و فرهنگ کشور است که خود از سنگ بناهای فعالیت خانۀ کتاب است. نشریات خانه کتاب نیز به دلایل گوناگون همچون دیگر نشریات گاه در معرض تغییر تحول بوده است. وقفه‌های کوتاهِ چند ماهه در انتشار فصلنامه، تغییراتی که در نام نشریه رخ داده، همگامی آن با موضوعات دیگر، تغییر سردبیران گرانقدر، تحول در خط مشی نشریه و چاپ آن به شکل ماهنامه یا فصلنامه، به ضرورت و در موقعیت‌های خاص پیش آمده اما انتشار آن هیچ‌گاه متوقف نشده است.» در بخش «سخن سردبیر» به قلم مالک شجاعی جشوقانی این شماره از فصلنامه نقد کتاب «حکمت» آمده است: «نگاهی به آمارها نشان از رشد کمی قابل اعتنا در انتشار عناوین کتب تألیفی و ترجمه‌ای دارد. آنچه به‌عنوان یک تامّل جدی قابل طرح است، طرح این پرسش است که آیا به موازات رشد کمی کتب فلسفی، این آثار رشد کیفی هم داشته اند یا خیر؟ و آیا به لحاظ فکری و اندیشه‌ای چه حوزه‌ها و مکاتبی از فلسفه و چه رویکردهایی حضور پر رنگ‌تر در ایران معاصر داشته‌اند و چرا؟ درونمایه محتوایی کتب فلسفی در ایران معاصر را شاید بتوان ذیل رویکردهای پنجگانه «معرفت‌شناسانه/گزاره ای»، «رویکرد تاریخی/ اروپامحور»، «رویکرد تئولوژیک/کلامی»، «رویکرد ایدئولوژیک/سیاسی» و «رویکرد سنت گرایانه» طبقه‌بندی و تحلیل کرد. شماره جدید فصلنامه به دلایل و عللی و ازجمله به دلیل مسائل مالی با تاخیری یک ساله و با تغییراتی ساختاری منتشر می‌شود. مهم‌ترین تغییر هم ادغام فصلنامه نقد کتاب اخلاق و علوم تربیتی در فصلنامه نقد کتاب فلسفه و کلام و عرفان می باشد. در این شماره تلاش کردیم تا با دعوت از اخلاق‌پژوهان و اساتید فلسفه اخلاق بخشی از مطالب مجله را به این حوزه اختصاص دهیم که با استقبال چندانی مواجه نشد. ما از همراهی اساتید نومید نیستیم و بار دیگر دعوت خود برای دریافت مقالات در این حوزه را تکرار می‌کنیم و مشتاق دریافت نقد و نظر مخاطبان دانشور فصلنامه هستیم.» نشست نقد و بررسی کتاب«دیالکتیک هگل اثر گادامر» با حضور پگاه مصلح، محمد مهدی اردبیلی، آیدین کیخایی و مالک شجاعی در بخش «نقد شفاهی» این شماره از فصلنامه آمده است. مقاله‌های «راه من به سوی فلسفه میان فرهنگی»، «تقدیری از نقد ریمون پانیکار به فلسفه دین تطبیقی»، «امکان فلسفه در وضعیت میانه»، «ققنوس فلسفه؛ تحلیلی بر کتاب سودای تفکیک»، « پیوند گنگ نظریه سرمایه «بوردیو» با گزارش تحلیلی"شیعیان متقدم"»، «خوانش هایدگر از اصل بنیاد لایب نیتس به مثابه بنیاد مدرنیته»، «ضیافت افلاطون به نزد لئواشتراوس» و «کلام و جامعه» در بخش «نقد کتاب» منتشر شده اند. در بخش «معرفی کتاب» سید حسین حسینی و مینا قاجارگر به معرفی کتاب‌های «نقد سکولار و نقد آزاد» و «برای کودکانمان باغبان باشیم یا نجار؟ نگاهی فلسفی روان شناختی به مسئله فرزند پروری» می‌پردازند. «چگونه نقد کتاب بنویسیم» انتخاب و ترجمه سعید مسلمی در بخش «نقد پژوهی» این شماره از فصلنامه نقد کتاب«حکمت» آمده است.

در قالب پی دی اف

«اصل پراگماتیکی» مبنای پراگماتیسم پیرس است. او در تأسیس این اصل تحت تأثیر دکارت و اصطلاح «وضوح» او، و کانت و معنای «پراگما» از سوی اوست. پیرس ابتدا وضوح را از منظر دکارت و لایب‌نیتس معنا می‌کند، اما آنها را کافی ندانسته و مورد انتقاد قرار می‌دهد. پس از آن، اصل پراگماتیکی خود را ارائه می‌دهد و آن‌را به‌عنوان عالی‌ترین مرحلة وضوح معرفی می‌کند. او در نامگذاری این اصل واژة «پراگما» (‌نه پراکتیک) را برمی‌گزیند، چون مطابق نظر کانت «تجربه» در‌معنای پراگما دخالت تام دارد. این اصل، اصلی منطقی است که در نظریة تحقیق پیرس مطرح می‌شود و به آثار عملی محسوسی توجه دارد که درپی هر عقیده‌ای ایجاد می‌شود. پیرس در نظریة تحقیق از عقیده سخن می‌گوید آنگاه که انسان را آماده عمل می‌کند. او وظیفه فکر را ایجاد عادت، و هویت عادت را هدایت به‌سوی عمل می‌داند. بدین‌ترتیب، وی میان عقیده، عمل، عادت و آثار محسوس و عملی عقیده ارتباط برقرار می‌کند. این اصل هم‌چنین اصلی معنا شناختی است که کارکرد اصلی آن برطرف کردن معضلات مابعدالطبیعه و روشن ساختن بی‌معنایی برخی از گزاره‌های آن است.