جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رکن رابع یکی از مفاهیم مهمِ عقاید شیخیه است. شیخ احمد احسایی بنیان‌گذار فرقۀ شیخیه با ارائه تفسیر جدید از معاد، معراج، مفهوم امامت و ... با دیدگاه‌های علمای شیعی در موارد فوق، مخالفت و پیروانی پیدا کرد. شیخی‌ها در اصول، خود را جزو مذهب اثناعشری می‌دانند؛ اما برخی از آموزه‌های آن‌ها، ازجمله «رکن رابع» معارض با اصول اثناعشری است. لذا در پژوهش حاضر سعی شده که اختلاف و اشتراک دو مذهب فوق، درباره نواب امام عصر (ع) با روش توصیفی_تحلیلی موردبررسی قرار گیرد. رکن رابع مورد تأکید بزرگان شیخی، تفسیری جدید از نواب امام عصر (ع) است؛ با این تفاوت که در مذهب امامیه با آغاز غیبت کبرا، فقها، نواب عام امام عصر (ع) هستند؛ اما در مذهب شیخی، افرادی خاص؛ مانند شیخ احمد احسایی و سید کاظم رشتی و... نائبان خاص امام عصر به شمار می‌روند. تفاوت دیگر دراین‌باره این است که نواب امام عصر در مذهب امامیه، فقها؛ یعنی انسان‌های غیر معصومند؛ ولی بر اساس مذهب شیخیه، مقام رکن رابع، با جایگاه امامان معصوم برابری می‌کند. علاوه بر تناقض‌گویی‌هایی که در سخنان شیخی‌ها وجود دارد، بعضی از شخصیت‌های آن، با رویکرد غالیانه، مقام رکن رابع را فراتر از منزلت پیامبران و امامان معصوم (ع) می‌دانند، ولی این باور بر اساس مذهب امامیه پذیرفتنی نیست و بدعتی آشکار به‌شمار می‌آید.

شیخ احمد احسایی (م 1241ق) در کنار عالم مجردات (ملکوت) و مادیات (ملک)، عالم دیگری به نام «عالم هورقلیا» قائل است. او مبتنی بر همین دیدگاه کلامی، نظریۀ «هورقلیایی بودن بدن اخروی» انسان را مطرح کرد و به تبیین «معاد جسمانی» پرداخت. احسایی طبق مبنای خود برای انسان دو جسم و دو جسد قائل است؛ جسد عنصریِ متشکل از اعراض دنیوی و جسد هورقلیایی که پیش از مرگ در باطن جسد اول نهفته است و با زوال آن باقی می‌ماند. این جسد از نظر احسایی، همان طینتی است که انسان از آن آفریده شده و در روایات بازتاب فراوان دارد. جسم لطیفی که حامل روح در عالم برزخ تا نفخ صور اول است و جسم لطیف هورقلیایی که قبل از مرگ در دل جسم اول نهفته بوده و پس از مرگ به‌صورت مستدیر باقی می‌ماند و در قیامت محشور می‌شود. بدن اخروی که متشکل از جسم دوم و جسد دوم است، همان بدن دنیایی است، با این تفاوت که بدن دنیایی کثیف و متراکم است، ولی بدن اخروی تصفیه شده و لطیف است. وی از همین‌جا نتیجه می‌گیرد که به معاد جسمانی برخاسته از متن شریعت اسلامی معتقد است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، جوابی برای این سؤال اصلی فراهم کرده که «احسایی، معاد جسمانی را چگونه با نظریۀ هورقلیایی بودن جسم اخروی، تبیین و اثبات می‌کند».

از مسائل مهمی که همواره اذهان را به خود مشغول کرده، مسئله برزخ و ویژگی‌های حیات برزخی است. احمد احسایی از جمله اندیشمندانی است که در آثارش به عالم برزخ و ویژگی‌های حیات برزخی توجه نشان داده است. از دیدگاه وی، حیات انسان به همین حیات دنیایی محدود نیست، بلکه پس از مرگ، حیاتش در عالم برزخ و سپس در عالم آخرت ادامه خواهد داشت. جستار پیش رو در صدد نیل به فهم صحیح ویژگی‌های حیات برزخی و برزخیان از نگاه وی با روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتاب‌خانه‌ای است. هرچند بر دیدگاه احمد احسایی در توصیف و تحلیل ویژگی‌های حیات برزخی و برزخیان نقدهایی اساسی وارد است، از اعتقاد وی به کلیات شاخصه‌های این حیات و برزخیان، از جمله فشار قبر، سؤال و جواب، وجود روز و شب، بهشت و جهنم برزخی، مکان برزخی، تجسم اعمال، ارتباطات و ملاقات برزخیان با اهل دنیا و با دیگر برزخیان، می‌توان دفاع کرد و اینها مطابق فهم متکلمان از آیات و روایات است.

شیخ احمد احسائی از اندیشمندان جریان‌ساز قرن سیزده سازواره فکری خود را با رویکرد نقلی و با منابع معرفتی قرآن، تأویل، کشف، شهود، تحلیل عقلانی، رؤیا و مخالفت با روش فلسفی بنا نهاده است. وی با سرمایه علمی خود چیستی، جایگاه، استعدادها، کمالات، توانایی‌های بعد غیرمادی، راه سعادت و شقاوت انسان را تفحص و تدوین کرده است. بعد از مرگ وی عده ایی از طرفدارانش با تآکید بر آرای وی و تفسیر و تغییر دیدگاه‌هایش زمینه‌ی ایجاد تشخص اجتماعی و شخصیت کاریزماتیک وی را تشکیل داده و وی را بنیانگذار فرقه شیخیه نامیدند که منشأ فرقه‌های متعددی می‌باشد. تحلیل و نقد مبانی انسان‌شناسی او سؤال اصلی رساله بوده که با روش تحلیل محتوایی، اسنادی، نقد نقلی و عقلی داده‌ها، بررسی شده است. هدف از تدوین رساله کشف سازواره فکری، همگونی یا ناهمگونی دیدگاه‌ها، تطبیق یا عدم تطبیق آرای شیخ با دیگر اندیشمندان شیعی و تعمیق بخشیدن به شناخت انسان است. احصای مبانی معرفتی، ماهیت انسان، مبانی انسان‌شناسی قبل و بعد از آفرینش، بعد از مرگ و تحلیل و نقد موارد فوق از نوآوری‌های رساله می‌باشد. عدم اعتماد به برخی از مبانی معرفتی شیخ در مکتب تشیع از جمله تأویل، کشف، شهود، رؤیا و عدم ارایه‌ی دلیل منطقی به مخالفت با فلسفه، عدم قبول محدودیت عقل به دلیل حجیت نقل حتی از نوع بدون سندش از نتایج رساله است. همچنین در نظر شیخ انسان کامل به عنوان اولین مخلوق علت مادی، به دلیل حمل فعل الاهی علت فاعلی، به دلیل پدر امت بودن علت صوری و همچنین علت غائی هستی است. دو جسم و دو جسد داشتن انسان، یکی از خاک و دیگری از عالم هورقلیا، مستقل بودن روح، نفس و عقل، انسان در عالم ذر، سیر انسان به سمت ائمه، نحوه‌ی مکلف بودن انسان، رنگ دینی زدن به تحلیل‌های عقلانی، خوب تبیین نشده و شیخ در این موارد ابداعاتی نیز دارد، متغییر بودن فطرت، کرامت انسانی، مجهول مطلق بودن و عدم شناسایی ذات خداوند خوب تبیین شده است.

ترجمه ماشینی: این کتاب مقدمه ای است بر ادبیات و اندیشه بنیانگذاران شیخیه و بابیه، دو جریان مهم مذهبی در ایران قرن نوزدهم. بخش اول، مروری بر اندیشه احمد الاحساء و کاظم رشتی، زاده شیخیه، با محوریت آموزه های دینی و فلسفی آنان است. بخش دوم، تحلیلی است بر نوشته‌های اولیه «علی محمد شیرازی» آغازگر بابیه. این کتاب شامل بررسی مفاهیم عمده ای است که در آثار او یافت می شود و به موضوعاتی می پردازد که در گذشته بحث هایی را ایجاد کرده است، به ویژه ماهیت دقیق ادعای مذهبی او و استقبال معاصرانش از آن. در نهایت، این کتاب حاوی نسخه ای از رساله خاص نبوت حضرت باب است. این اولین چاپ علمی اثری از باب است که به زبان اصلی منتشر شده است.

در این کتاب، منظور از نقد ملاصدرا، یکی نقد ملاصدرا بر دیگران و دیگری نقد دیگران بر ملاصدرا است. در بخش نقد دیگران بر ملاصدرا، نقدهایی که به وسیله فلاسفه و اندیشمندان گذشته یا معاصر، نواندیش یا سنتی و معتقدان به حکمت متعالیه و یا مخالفان آن مطرح و نوشته شده، مورد نظر قرار گرفته است. این کتاب می تواند سرآغاز دریافت و برداشت روشنگرانه از فلسفه ملاصدرا باشد. عناوین بعضی از مطالب عبارتند از: ملاصدرا و حکمت متعالیه، نکته گیری های ملاصدرا بر بوعلی، انتقادات ملاصدرا بر شیخ اشراق، انتقاد ملاصدرا در عصر او و ... می باشد.

براي شيخ علي بن شيخ احمد پسر خودش. [كتابخانه مدرسه آخوند ص 1421؛ ]