جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از شیخ احسایی، احمد بن زین‌الدین (1242ق/1826م). در پاسخ پرسش شیخ موسی بحرانی که در مشهد حضرت کاظم می‌زیست، به سال 1206ق، که در آن نامه دربارۀ کسی پرسیده بود که ادعا می‌کرده خدمت امام زمان رسیده است و وکیل ایشان است. این کس ادعا می‌کرده به «جزیرۀ خضرا» در بحر ابیض رفته و از تاریکی‌ها و بیت‌المقدس و مدینه و مکه گذشته و داستان‌ها می‌گوید. در «فهرست کتب مشایخ» (ص 244) آمده است که در «جوامع الکلم» تبریز، 1273ق، چاپ شده است. آغاز: و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین، انه قد ورد علی خط من الشیخ موسی البحرانی، ساکن مشهد الکاظم(ع) فی سنة ست و مأتین و الف یذکر فیه انه قد اتانا شخص یقول انا وکیل صاحب‌الزمان. انجام: یقطع الشجرة لا بالتنفیر. و الحمدلله و صلی الله علی خیر خلقه... تمت الرسالة بقلم الفقیر علی بن احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم.. عصر یوم الجمعة خامس و عشرون من شهر ذی‌الحجة 1210. منابع دیگر: دایرةالمعارف بزرگ، 662/6: احسایی؛ طبقات، 13/ 88- 89؛ احمد احسایی؛ اعلام، 64/1: احمد احسایی.

در پاسخ 8 سوال يكي از سادات. 1-تفسير آيه انا لله و انا اليه راجعون و آيه الا الي الله تصير الامور 2-بيان قاعده بسيط الحقيقه كل الاشياء 3-معني فقره: اللهم ارنا الاشياء كما هي 4-معني حديث ما رايت شيئا الا و رايت الله ... . 5-معني حديث شر الثلاثه ولد الزنا گ 6-معني حديث كندي حركت فلك در زمان سلطان عادل 7-عذاب نار ابدي است يا منقطع 8-آيا بهشتيان آرزوي رتبه بالاتر مي كنند يا نه شيخ احمد احسائي مي گويد بعضي از بزرگان و اجلاء و نبلاء از من سوالهائي كردند و اين كتاب جواب آنها مي باشد اما سوالهاي سائلين: 1- انا لله و انا اليه الراجعون، 2- بسيط الحقيقه كل الاشياء، 3- اللهم ارنا الاشياء كماهي، 4- رؤيت حق، 5- معني شر الثلاثه و لدالزنا، 6- معني امر الله تعالي الفلك في دولة السلطان الجابر لزوال دولته، 7- اهل النار چون در سقر مستقرشدند و بانواع عذاب گرفتار آمدند آيا براي آنها گريزي هست يا نه، شيخ يكايك آنها را بر حسب مشرب خود پاسخ مي گويد. (عبدالله انوار) جواب بعضي از سادات مشتمل بر هشت سؤال. (صدرائي و ديگران) در پاسخ «بعضي از سادات» كه از او نام نمي برد. 8 پرسشي است كه در «فهرست كتب مشايخ» (ص 239) به نام «رساله» آورده شده است: 1. پرسش از تفسير آيت انا لله و انا اليه راجعون و آيت الي الله تصير الامور، 2. از «بسيط الحقيقة كل الاشياء» (اين مسأله را در پاسخ آخوند ملا محمد دامغاني بگونه يك رساله جداگانه داده است. نك: بسيط الحقيقة). 3. از حديث «اللهم ارنا الاشياء كما هي» 4. حديث ما رأيت شياً الا و رايت الله قبله. 5. حديث «شر الثلاثه و لدالزنا» ... (احمد منزوي) رسالة يتضمن الكلام حول «انا لله و انا اليه راجعون» و قوله (ص) : «اللهم أرنا الأشياء كما هي»، و قوله (ع) : نشر الثلاثة ولد الزنا»، و حديث: «بطوء حركة الفلك في زمن السلطان العادل». (انصاري-محمد باقر) اين رساله در پاسخ به هشت مسأله اعتقادي فلسفي يكي از سادات تأليف شده است. اين مسائل عبارت اند از: 1- تفسير آيه «انا لله و انا اليه راجعون» و «الي الله تصير الأمور» 2- وجه صحيح بسيط الحقيقه كل الاشياء 3- معني حديث «اللهم أرنا الأشياء كما هي» 4- معني روت حق و حديث «ما رأيت شيئاً الا و رأيت الله قبله» 5- حديث «شر الثلاثه ولد الزنا» 6- كيفيت كندي دوران فلك در زمان سلطان عادل و عكس آن در زمان سلطان جائر 7- ابديت يا انقطاع عذاب اهل نار 8- در جنت، داني تمناي رتبه عالي مي كند يا خير؟ آغاز كتاب: حمدله. صلاة. و بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الاحسائي. قد التمس مني بعض السادة‌ النبلاء و الاجلاء [ ... ] ان اكتب علي بعض مسائل له بعض البيان. و كان ذلك ... . انجام كتاب: لترتبها لادني لمثل هذا، فليعمل العاملون، و لاحول و لاقوة الا بالله العلي العظيم. و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين و الحمدلله رب العالمين. [كتابخانه وزيري 4/1313؛ مجلس شورا 22/226؛ فهرست كتب شيخ 301-302؛ مرعشي 3/139 و 30/80و 28/482؛ معجم مؤلفي الشيعة 13؛ دائرة المعارف اسلامي 1/108 و 1/112؛ فهرست كتب مشايخ 239 «رساله» ؛ سه كتابخانه اصفهان ص 59؛ عمومي مراغه ص 257؛ شيخ علي حيدر 1/157؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/412؛ فهرست كتب ... احسائي، ص 29؛ كتابخانه ملي 9/515؛ مكتبة امير المومنين 1/37]

در پاسخ 10 پرسش سيد محمد بن ابوالفتوح كه در مشهد مي زيسته. نمايه پرسش ها در «فهرست كتب مشايخ 280» آمده است. 1. اراده پروردگار 2. معني تكليف 3-4فايده تكليف 5. تر عبادت چرا منشأ عذاب مي شود ... (احمد منزوي) آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسايي، ان جناب سيدنا الاجل. . السيد محمد بن السيد ابي الفتوح من اهل مشهد الرضا ارسل الي بهذه المسايل يريد الجواب عما يرد من الاشكال ... الاولي ارادة العبد المنبعثة من العلم و الداعي. . انجام كتاب: غلبت علينا شقوتنا و كنا قوماً ضالين. الآيات. و هو ظاهر. و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله و كتب احمد بن زين الدين الاحسايي سنة سبع و عشرين بعد المأتين و الالف. [كتابخانه وزيري 4/1375؛ فهرست كتب مشايخ 280 «رساله» ؛ دائرة المعارف اسلامي 1/125]

پاسخ سوال شيخ عبدالحسين ابن شيخ يوسف بحراني است شيخ عبد الحسين بن يوسف بحراني مساله اي را در اقسام كفار از احسائي پرسيده، و شيخ به روش خود بدان جواب گفته و در شب 15 جمادي الثاني 1218 از آن فارغ شده است. (سيد جعفر و صادق حسيني اشكوري) در پاسخ پرسش شيخ عبدالحسين فرزند شيخ يوسف بحراني [بلادي]. در مسايل كفر و ايمان و اسباب دخول جهنم كه پرسش را به چند بخش درآورده هر يك را جداگانه پاسخ گفته است. در فهرست كتب مشايخ تاريخ تاليف 15 جمادي الثاني 1212ق آورده شده و افزوده شده كه در «جوامع الكلم»، تبريز، 1276ق چاپ شده است. (احمد منزوي) رساله اي كوتاه در پاسخ سوالاتي كه «عبدالحسين بحراني» نموده و او آنها را به صورت «قال - اقول» جواب داده است. پرسشها عمدتا درباره اقسام كفار و تفصيل آنها، عقايد بر همنان هندوستان، درباره حقيقت ايمان كه كاشف از اصول آن و حقيقت كفر كه كاشف از حقيقت آن بنمايد، پرسيده شده است (طيار مراغي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي اوضح الحق باكمل بيان و اشبه مستوي صحية. . و بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسايي. انه قد ارسل الي الكفو الوقادة ... الشيخ عبدالحسين بن المرحوم الشيخ يوسف البحراني مسئلة اراد بها كشف نقابها. انجام كتاب: بصحة هذا القول و الاخبار و الاعتبار. و صلي الله علي محمد و‌ آله الطاهرين. و الحمدلله رب العالمين. [الهيات تهران ص 344؛ دانشگاه تهران 16/372؛ دائرة المعارف اسلامي 1/118 و 1/186 و 6/662: احسايي؛ ذريعه 5/208 «جوابات الشيخ عبدالحسين» بلادي بحراني، همانجا، 11/124 «رسالة في الايمان و الكفر» : كه بايستي همين كتاب باشد: فهرست كتب مشايخ، 241: مشار، مؤلفين 1/345؛ طبقات 13/88-89: ‌احمد احسايي؛ اعلام، 1/64: احمد احسايي؛ دانشگاه تهران 12/2626 و 12/2627؛ مجلس سنا 1/57؛ الهيات تهران ص 344؛ كتابخانه وزيري 4/1205؛ مدرسه حجتيه ص 117؛ عمومي مراغه ص 253؛ كتابخانه ملك 5/101؛ عكسي مركز احيا ء 4/240؛ شيخ علي حيدر 1/156؛ شورا 44/218]

در برابر پرسش کسی که نامش در پیشگفتار کوتاه نیامده، و در فهرست کتب مشایخ نام او سید ابوالحسن گیلانی آمده است. دربارۀ اینکه اگر ایمان و کفر در لوح محفوظ ثبت است، پس چرا باید کافر را تکلیف کنند، با اینکه از پیش سرنوشت او روشن است. تاریخ نگارش در انجامۀ نگارنده 8 ج 2/1223ق آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسایی، انه قد ارسل الی مسألة و هو من غوامض الاسرار، و لکن یجب علی قبل الشروع. انجام: فاذا اطلق الف سنة من ادبه ما ذکرنا. و الحمدلله رب العالمین... و کتب احمد بن زین‌الدین فی الثامن من جمادی‌الثانیة سنة الثالث و العشرین من بعد المأتین و الالف... و الحمدلله رب العالمین.

از شیخ احسایی در پاسخ همان شیخ احمد قطیفی و این یکی دربرگیرندۀ 10 پرسش و پاسخ است، نمایۀ آنها در «فهرست کتب مشایخ» (ص 231-232) آمده است: 1. چگونه ائمۀ اطهار اول ما خلق‌اند و چگونه علت موجوداتند، 5. حدوث عالم ذاتی ست یا زمانی، 10. تفسیر «و لهم فیما ما یشتهون»، پس اگر خواهش «پیامبری» کنند چه می‌شود. در انجامه تاریخ به پایان بردن 18 ذیحجۀ 1213ق/ 1799م آمده است. در «جوامع الکلم» چاپ شده: تبریز، 1273ق. آغاز: حمدله. صلاة. و بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی انه قد وردت علی مسائل جلیلة بمباحث جمیلة من الشیخ الاوحد الشیخ احمد بن الشیخ صالح بن سالم بن طوق، تدل علی کثرة خبره و دقة فکره. طلب منی جوابها و کشف حجابها... انجام: والی الله ترجع الامور. و کتب مولفها العبد المسکین احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم الاحسایی فی ثامن عشر من ذی الحجة الحرام یوم الجمعة سنه ثلث عشرة و مأتین و الف من الهجرة. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.

مسائل انسان شناسی، از دیرباز مورد توجه ویژه فلاسفه و اندیشمندان مختلف بوده است. در این میان رابطه نفس و بدن جایگاه خاصی دارد. صدرالمتألهین با استفاده از مبانی حکمت متعالیه، دیدگاه خود را درباره رابطه نفس و بدن مطرح می‌کند. شیخ احمد احسائی از مهم‌ترین منتقدین فلسفه صدرایی است. مسأله رابطه نفس و بدن، یکی از نقاط اوج مخالفت احسائی با دیدگاه ملاصدرا است. تا اندازه‌ای که نمونه‌ای از همه اشکالات وارد شده به مسأله رابطه نفس و بدن صدرایی در آثار احسائی یافت می‌شود. در مقاله حاضر تلاش شده است، نقد‌های احسائی به رابطه نفس و بدن صدرایی، بررسی شود. دو اشکال مبنایی است: عدم پذیرش اصالت وجود و حرکت جوهری. سه اشکال نیز ناظر به مسائل نفس‌شناسی است: عدم پذیرش تجرد قوه خیال، مخالفت حدوث جسمانی با آیات و روایات و تناقض حدوث جسمانی با تجرد نفس. ریشه تمام اشکالاتی که احسائی به صدرالمتألهین وارد می‌کند، ظاهر گرایی و تمسک به ظاهر آیات و روایات و عدم تصور صحیح او از تشکیک وجود و حرکت جوهری است.

شیخ احمد احسائی به عنوان مهمترین شخصیت­ فرقه شیخیه، بر این باور بود که ائمه(ع) انجام دهنده همه امور عالم از جمله آفریدن مخلوقات و روزی دادن به آنها در نظام آفرینش‌اند و امامان، علت فاعلی حقیقی همه چیز در هستی‎ به حساب می‎آیند که تبیین این دیدگاه احسائی و نقد و بررسی ادله او، مسئله این تحقیق بوده و به روش تحلیلی و انتقادی به این موضوع پرداخته شده است؛ از این‎رو پس از تبیین دیدگاه احسائی و تحلیل نظریه او در علت فاعلی دانستن ائمه(ع) مبانی، مؤیّدات و ادله مورد استناد او نیز، مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که شیخ احمد احسائی به روایاتی تمسک کرده که نظریه او را اثبات نمی‏ کنند و از طرفی اینکه او امامان را انجام دهنده همه‌ امور عالم معرفی کرده و آنان را علت فاعلی حقیقی در آفرینش دانسته است، ریشه در عدم تحلیل صحیح احسائی از فاعلیت خداوند در نظام آفرینش و اشکالات او در این زمینه دارد.