جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از واژه ها‌یی که در مجموعة عهد قدیم بارها به کار رفته و به آن با دیدی اغلب مثبت نگاه شده ، واژة «حکمت » است . در این مجموعه ، برخی از کتاب ها عنوان «کتا‌ب‌های حکمت» را گرفته‌اند. در این مجموعه، رد پاهایی از حکمت نظری یونان دیده می‌شود ؛ امّا آنچه برجستگی دارد، «حکمت عملی» است . معنای حکمت و حکیم و کاربردهای آن‌ها و این‌که هر یک از دو واژة «حکمت عملی » و «حکمت نظری» چه جایگاهی در این مجموعه دارند و این‌که آیا آن‌ها به صورتی سازگار در این مجموعه به کار رفته اند، موضوع این نوشتار است.

قرآن مجید به تثلیث مسیحی اشاره و آن را رد کرده است؛ اما آیا تثلیث مسیحیت رایج را رد می­کند یا تثلیثی خاص را که در حجاز در زمان ظهور اسلام رایج بوده است؟ برخی از نویسندگان مسیحی می گویند که تثلیث مردود قرآن با تثلیث رایج مسیحی دو تفاوت دارد؛ یکی اینکه «سه خدایی» است و نه «یک ذات و سه شخص» و دوم اینکه افراد آن عبارتند از «خدا، مسیح و مریم» و نه «پدر، پسر و روح ­القدس». این نویسندگان آیاتی از قرآن را کنار هم گذاشته و با استفاده از سخن برخی از مفسران مسلمان چنین برداشتی کرده‌اند. سخن ما این است که استفاده از این آیات نادرست است و شواهد و قرائن نشان می‌دهد که آیات قرآن، تثلیث رایج مسیحی را رد می ­کند و نه سه خدایی را و افراد تثلیث قرآن نیز «خدا و مسیح و مریم» نیستند. نویسنده ­ای مسیحی مدعی شده است که قرآن مجید نه تنها تثلیث مسیحی را رد نمی­ کند، بلکه آن را تأیید می­ کند. وی به دو واژه «کلمه» و «روح» که در قرآن برای مسیح به کار رفته متمسک می ­شود؛ اما مفسران نشان داده­اند که این دو واژه به معنای ازلی و غیر مخلوق بودن مسیح نیست، بلکه به معنای خلقت خاص و ویژه آن حضرت است.

هدف این پژوهش ترسیم جایگاه و منزلت زن در قرآن و عهدین است. موضوعی که همیشه با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده. اگرچه تشخیص جایگاه زن در عهدین به علت ارائه ادبیات ناهمگون، مشکل به نظر می‌آید؛اما با تأمل در آنها اثبات می شود که این متن مقدس برای زن، چه در محیط خصوصی و چه در حیطه اجتماعی جایگاه خاص و با ارزشی قائل است. در سفر پیدایش کتاب مقدس از مادرانی نام برده که نه تنها در محیط خانواده نقش همسری و مادری را ایفا می‌نمودند، بلکه هر کدام در تعالی دین و تاریخ دینی تاثیر بسزایی داشته‌اند و سرنوشت تاریخ را به نحوی که می‌خواستند و مرضی خداوند بوده رقم زدند. عده‌ای از زنان (مانند مریم ، خواهر موسی) را معرفی نمود که پله های ترقی معنویت را پیموده و به مقام نبوت نائل آمده اند،گروهی را نیز به عنوان اسوه زنان( مانند هاجر و دختران صلفحاد) معرفی نموده است تا زنان معاصر و هر عصر دیگر با الهام از سیره آنان راه هدایترا طی نمایند. تنها در جریان خلقت، گناه اولیه و موضوع قیمومت مرد در عهدین که در بر اساس فاکتورهای خاص اعلام شده است، این جایگاه برای زن بدست نمی‌آید. اماقرآن کریم در همه آیات خود به نیکی از شخصیت و مقام زن سخن رانده و میان زن و مرد در موضوعات متعدد مانند خلقت، عبادت و ترقی و تعالی به سوی خداوند و همچنین پاداش و عذاب اعمال صالح و طالح تمایزی ننهاده است. در تطبیق این دو کتاب آسمانی در اکثر موارد همسانی به چشم می‌خورد فقط در مورد خلقت، گناه اولیه و فاکتورهای قیمومت مرد است که اختلاف جدی به چشم می‌خورد.

سه دین یهودیت ، مسیحیت و اسلام که به لحاظ جغرافیایی پیدایش و رشد و به دلیل آموزه های دینی پیوندهای عمیق و غیر قابل انکاری دارند ، و نیز به دلیل پیروان پر شمارشان می توانند جاذبه های فراوانی برای این گونه مطالعه ها داشته باشند . نوشته حاضر نگاهی است به یکی از بحث انگیزترین و در عین حال فراگیر ترین و نمایان ترین آموزه های این سه دین ، یعنی (( شریعت )) . این نوشته که به نام (( جایگاه شریعت در عهدین و قرآن )) ارایه می شود تلاش می‌کند تا جایگاه شریعت را در سه متن مقدس این ادیان بررسی کند ، روشن است که در این نوشته مراد جوهره شریعت است و نه احکام تشریعی و نیز بستر بحث متون مقدس عهدین و قرآن است و نه نظر فلاسفه و متکلمان این سه دین اگر چه ممکن است برای تایید بعضی از مطالب از نظر مفسران نیز بهره بجوییم.

از زمان نزول قرآن تاکنون، مخالفان اسلام تلاش کرده اند تا با ایجاد تردید در الهی بودن قرآن، آن را ساخته ذهن بشر و برگرفته از منابع پیشین بدانند. قرآن کریم خود نیز به این موضوع اشاره کرده و به اجمال پاسخ مدعیان را داده است. در سده های اخیر با گسترش موج اسلام پژوهی در غرب، فرضیه اقتباس برخی از محتویات قرآن از متون ادیان گذشته نیز یکی از زمینه های فعالیت خاورشناسان قرار گرفت. آنها علاوه بر اتهام اقتباس، گاهی حتی پیامبر(ص) را به انجام خطای تاریخی در اقتباس نیز متهم کردند. بشری بودن قرآن از یک سو و اصالت منابع پیشین از سوی دیگر، عمده پیش فرض های غیر مسلمانان در بررسی های خود در مورد مصادر قرآن است. آنها با روش نقد تاریخی به بررسی مطالبی از قرآن، که عمدتاً تاریخی هستند، پرداخته و تلاش کرده اند تا با یافتن مطالب مشابه در متون مربوط به ادیان گذشته، آنها را منشأ و مصدر قرآن معرفی کنند. این رساله ضمن بیان برخی از مهم ترین ادعاهای خاورشناسان در مورد وام گیری قرآن از ادیان و فرهنگ های گذشته همچون یهودیت، مسیحیت، صابئان، حنفاء، مجوس و فرهنگ جاهلی، به بررسی و نقد ادلّه خاورشناسان پرداخته است. صرف نظر از پیش فرض های خاورشناسان در این بحث، که هیچ کدام مورد قبول مسلمانان نیست، ادعاهای آنها حتی بر پایه مبانی خودشان نیز دچار مشکلات روش شناختی است.

مسلمانان، مسیحیان و یهودیان بر این اعتقادند که خداوند برای هدایت و راهنمایی بشر پیامبرانی را مبعوث کرده و پیام خود را از طریق وحی به آنها رسانده و آنها را مأمور ابلاغ این پیام وحیانی کرده است. مجموعة این پیام های وحیانی در قالب کتاب مقدس، مشتمل بر عهد عتیق و عهد جدید، و قرآن کریم شکل گرفته و آیات این کتابها مورد مراجعه میلیادها انسان مؤمن به خدا و ادیان آسمانی قرار دارد. با نگاهی کوتاه به تاریخ ادیان ابراهیمی و متون تفسیری، مشاهده خواهیم کرد که گونه های مختلف تفسیری با روش ها و گرایش های گوناگون، برداشت های متفاوتی از این متون عرضه کرده اند که گاه برای خواننده نه تناه هدایت بخش نیستند، بلکه ابهام آفرین نیز می نمایند. عمدة این گوناگونی و اختلافات در تفسیر این متون، ناشی از اختلاف در مبانی و اصولی است که این تفاسیر بر آنها مبتنی هستند. از این رو نقد و بررسی این مبانی می تواند مسیر درست تفسیر را به دینداران نشان دهد. این نوشتار درصدد است تا اولاً به شناسایی اهم مبانی تفسیر کتاب مقدس و قرآن بپردازد و ثانیاً به طبقه بندی آنها و تعیین جایگاه هر یک از آنها اقدام ورزد و ثالثاً به تحلیل و ارزیابی آ‹ها همت گمارد. مقایسة این مبانی در حوزة تفسیر کتاب مقدس یهودی – مسیحی با حوزة تفسیر قرآن کریم می تواند هم به تحکیم برخی مبانی مشترک بیانجامد و هم نشان دهد که برخی اصول و مبانی مورد استفاده در تفسیر قرآن ریشه در اندیشه های خاصی دارد که یهودیان و مسیحیان در طول تاریخ تفسیر متون خویش آنها را به کار بسته اند. این رساله ضمن نگاهی گذرا به تاریخ تفسیر کتاب مقدس و قرآن و نشان دادن خاستگاه های ظهور و بروز رویکردهای مختلف تفسیری، در نهایت به بررسی اهم مبانی تفسیر پرداخته است. این مبانی در چهار دستة صدوری، دلالی، ساختاری و روش شناختی طبقه بندی شده اند