جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهج البلاغه که حاوی برخی خطبه ها، نامه ها و حکمتهای ارزشمند امام علی(ع) است و توسط مؤلف بزرگ سید رضی جمع آوری شده است، از ارزشمندترین و نادرترین کتب در میراث علمی، ادبی مسلمانان و پشتوانه بزرگ امت اسلام در فهم و تبیین قرآن کریم است، کتابی است که در برگیرنده اصول علمی بسیاری در زمینه های مختلف از جمله ادبیات، اقتصاد، فقه، فلسفه، سیاست و... می‌باشد و متضمن بهترین فنون فصاحت و بلاغت است، فصاحت وبلاغتی عمراه با ایجاز که مولود و بازتابی از آیات الهی در قرآن کریم وسخنان رسول اکرم (ص) است. استعاره که از اسالیب قدیمی عرب است، به کار بردن لفظی در غیر از معنای اصلی خود می-باشد و نمونه هایی از آن را در شعر دوره جاهلی، عباسی، دوره های بعد و نیز قرآن و احادیث نبوی شاهد هستیم، از اساسی ترین فنون بیانی تأثیر گذار بر خواننده است و از قدیم مورد توجه بوده است و از آنجا که نهج البلاغه از جهت بلاغی مهجور واقع شده است، پرداختن به این موضوع، ضروری به نظر رسید. در این رساله با استناد به روش تحلیلی- فنی، استعاره و انواع آن را در کلماتقصار موردبررسی قرار داده ایم، تا نحوه به کارگیری و اسلوب استعاره در این حکمتها مشخص گردد و معیاری باشد برای طالبان حقیقت تا بدین وسیله به قطره‌ای از دریای اعجاز این کلمات ارزشمند دست یابند، پس از بررسی حکمتها این نتیجه تقریبی حاصل شد که بیشترین استعاره های به کار رفته خصوصاً در مورد مسائل تاریخی، همانند فرمانروایی خلفا و موضوعات اعتقادی، همانند ذم دنیا، دین اسلام ، جهاد در راه خدا، توجه به مرگ و معاد و...استعاره مکنیه می‌باشد و در موضوعات اخلاقی و اجتماعی همانند: دوستی ودشمنی، عهد و پیمانها، حیاء و آبرو، حسن خلق و...که مورد خطاب عموم مردمهستند، استعاره مصرحه بیشتر به چشم می‌خورد، همچنین تعداد زیاد استعاره های مرشحه در مقایسه با مجرده بر بلاغت این سخنان می-افزاید. پس به طور کلی می‌توان گفت استعاره ها به گونه ای است که متناسب با نوع تفکر و فهم مخاطب، در حکمت‌های ارزشمند امام علی(ع) به شکل بسیار زیبایی جای گرفته اند.

احتجاج کردن در لغت به مفهوم حجت آوردن، استدلال کردن، اقامه دلیل و خصومت کردن می باشد. کتاب احتجاج طبرسی شامل احتجاجات فراوان از اهل بیت با مخالفین خود می باشد. احتجاج انتخاب شده ما بررسی محورهای اصلی احتجاج امام علی ? با مهاجرین وانصار می باشد. با توجه به مظلومیت امام علی?و غصب خلافت ایشان و سکوت مهاجرین و انصار، امام ? برای احیای دین و حقانیت اسلام و زحماتی که پیامبر ? متحمل شده بود سکوت 25 ساله ای اختیار کردند. اما با این وجود در این متن حقانیت خود را با دلایل مختلف و با احتجاج به آیات و روایات که پایان نامه حاضر در مقام بیان چگونگی این احتجاج و استدلالات امیرمومنان می باشد که آنرا برای طایفه مهاجرین و انصار بیان کرده است. با بررسی بعمل آمده در مورد آیات دریافتیم که بسیاری از آیات در وصف امام علی?می باشد. تبلیغ ولایت بعنوان مهمترین اصل دین در کنار دیگر واجبات می باشد ، طرح حدیث منزلت و طرح حدیث ثقلین از دیگر مطالب موجود در این متن احتجاج استدر ضمن این احتجاج شریف حاوی بسیاری از فضایل ایشان می باشد که به آنها اشاره خواهد شد. امام علی? در خصوص ولایتو انحرافاتی که درباره مسئله خلافت رخ داده است سکوت کرد تا دین اسلام از بین نرود . انشاءالله روزی فرا رسد که انسانها قبل از قضاوت و تعصب ورزی ابتدا اطلاعات لازم و کافی را کسب کنند و این پژوهش برآن است که به واکاوی دلایل این موضوع و نقد و بررسی آن بپردازد.

موضوع دنیا همواره به عنوان مهم‌ترین دغدغه‌ی انسان در همه‌ی مکاتب و ادیان مطرح بوده است؛ زیرا که برای هر انسانی پس از ورود به دنیا این سوال پیش می‌آید که هدف از خلقت او و زندگی در این دنیا چیست؟ آیا این دنیا بیهوده آفریده شده یا غایتی برای آن متصوّر است؟ اگر هدفی برای دنیا وجود دارد پس انسان چگونه باید در آن زندگی کند و چگونه از فرصتی که برای زندگی به او داده شده استفاده کند تا به آن هدف متعالی دست یابد؟ بنابراین، پاسخ به این سوالات در گرو شناختن صفات دنیا است. از آنجایی که خداوند به عنوان خالق دنیا بهترین معرّف آن می‌باشد از طریق انبیا و اولیای خود خواسته تا دنیا را به انسان بشناساند. حضرت علی (ع) و حضرت عیسی (ع) از جمله‌ی این اولیای خداوند می‌باشند. در کتاب نهج‌البلاغه حضرت علی (ع) از دو بعد مذموم و ممدوح به دنیا می‌نگرند در حالی که در اناجیل چهارگانه چنان که سخنان و نحوه‌ی زندگی حضرت عیسی (ع) نشان می‌دهد ایشان دنیا را مذموم می‌دانند. اما در بر برخی توصیفات دنیا شباهتی‌هایی دارند که از جمله‌ی آن می‌توان به فریب انگیز بودن دنیا، محل گذر بودن و محلّ اندوختن توشه برای سرای آخرت اشاره کرد. در این پژوهش که به روش مقایسه‌ای انجام شده است، می‌کوشیم ضمن اشاره به معانی دنیا در دو کتاب نهج‌البلاغه و اناجیل چهارگانه، خصوصیات دنیا را از دیدگاه حضرت علی (ع) و حضرت عیسی (ع) مورد بررسی قرار داده و اشتراک و افتراق موجود در این دو کتاب را بیان کنیم.

با تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران ازجمله موضوعات ضروری نگاه کاربردی به آموزه‌های دینی متناسب با نیاز عصر حاضر در باب مسائل مدیریتی و حکومتی است. موضوع ساختار سازمانی و تشکیلات حکومتی از دیدگاه امام علی(ع) تاکنون به‌طور جامع و متمرکز مورد تحقیق قرار نگرفته است. پس از گذشت ۳۶ سال از تاسیس حکومت اسلامی در ایران ورود به عرصه‌های کمتر پژوهش شده مدیریتی بر اساس دیدگاه امام علی(ع) ضرورت دارد. این موضوع از مباحث علم مدیریت است. در دانش مدیریت «ساختار سازمانی» و «تشکیلات حکومتی» در یک مفهوم به‌کار می‌رود. ساختار و تشکیلات حکومت‌ها بر اساس اهداف و ضرورت‌های حکومت و نیازها و اقتضائات زمانی و جغرافیایی هر عصر شکل می‌گردد، از این رو در آموزه‌های بر جای‌مانده از امام علی(ع) در باره این موضوع به‌صورت مستقیم کمتر اثری وجود دارد اما با نظرداشتِ اهداف حکومت از نگاه امیرمومنان(ع)، می‌توان به ترسیم آن پرداخت. از نگاه امام‌علی(ع)‌ هدف غایی حکومت اسلامی، رساندن انسان به سعادت و قرب الاهی است. اهداف میانی حکومت اسلامی در پنج هدف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نظامی ـ امنیتی قابل تقسیم است. حاکمیت دادن شایستگان، اجرای عدالت همه جانبه، تأمین نیازمندی‌های همگانی و گسترش رفاه عمومی و ارتباط بهینه با دیگر حکومت‌ها، هدف اجتماعی حکومت است. این هدف با ایجاد نهادهای گزینش، دادگستری، رفاه و تامین اجتماعی و روابط بین الملل به‌دست می‌آید. ترویج و توسعه اندیشه‌های ناب دینی و گسترش مرزهای دانش در میان مردم، هدف فرهنگی حکومت است. این هدف به‌وسیله نهاد تبلیغ و ارشاد و آموزش و پرورش حاصل می‌شود. افزایش توان اقتصادی شهروندان، عمران کشور و توسعه و ترویج بازرگانی، صنعت و کشاورزی، هدف اقتصادی حکومت است. دستیابی به این هدف توسط نهادهای بیت المال، تجارت، صنعت و زراعت است. مدیریت بر مبنای قوانین الاهی و نظارت بر اجرای قوانین حکومتی هدف سیاسی حکومت اسلامی است. رسیدن به این هدف بر عهده نهاد امامت و رهبری و نظارت و بازرسی می‌باشد. تأمین امنیت عمومی برای همه شهروندان و کشف توطئه‌ها و پیشگیری از وقوع آنها هدف نظامی امنیتی حکومت است. حصول این هدف توسط نهادهای نظامی، انتظامی و اطلاعاتی است. از آنجا که امام علی(ع) خود مفسر قرآن‌کریم و مبین احکام الاهی است، تشریع و قانونگذاری در حکومت علوی به‌صورت مستقیم توسط آن حضرت انجام ‌شده است، از این رو ساختار ترسیم شده در این تحقیق فاقد تشکیلات قانونگذاری است.

گفتمان که در مقابل واژه‌ی (discourse) نهاده شده است مفهومی است میان رشته ای که در بسیاری از رشته‌ها‌ی علوم اجتماعی کاربرد دارد. گفتمان به طور کلی به ساخت یا بافت زبان در مراحل بالاتر از جمله اطلاق می‌شود. تحلیل گفتمان، یکی از ابزارها‌ی تحلیل متون ادبی است که ارتباط بین ساختارها‌ی‌ گفتمان مدار و دیدگاه‌ها‌ی اجتماعی حاکم بر تولید گفتمان را بررسی، توصیف وتوجیه می‌کند، تحلیل گفتمان ادبی به عنوان یکی از فروع تحلیل گفتمان به بررسی و نقد متون ادبی از جنبه ساختارها‌ی زبانی و بافت متنی و هماهنگی آن‌ها با بافت موقعیتی می‌پردازد.نهج‌البلاغه به عنوان مجموعه سخنانی فروتر از قرآن کریم و فراتر از کلام بشری همواره مورد بررسی و تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است، اما یکی از ویژگی‌های شایان‌توجه درباره نهج‌البلاغه ویژگی گفتمان ادبی است که به نظر می‌رسد کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است، در حالی که بخشی از زیبایی‌ها‌ی کلام امام (ع)، به ارتباط و هماهنگی بین ابزار‌های ادبی درون متنی و بافت موقعیتی آن‌ها مربوط است، این پژوهش در پی آن است با روش توصیفی-تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان ادبی به بررسی4 خطبه‌ی مشهور (توحید، شقشقیه، جهاد و متقین) پرداخته و به این پرسش پاسخ دهد که گفتمان ادبی حضرت(ع) در خطبه‌های مذکور، براساس تناسب بین بافت متن و بافت موقعیتی آن‌ها دارای چه ویژگی‌هایی است. نتایج بررسی نشان می‌دهد که: در خطبه‌ی توحید، با توجه به موقعیت شبهه و سرگردانی در مسائل اعتقادی، ساختارهای بیرونی و درونی و همچنین روابط بینامتنی خطبه، ‌در پی آموزش مخاطب و تبیین حقایق دینی هستند، این ساختارها در خطبه‌ی شقشقیه، متناسب با بافت موقعیتی انکار جایگاه امام (ع) از سوی مخاطب، دارای ویژگی اثباتی بوده و در خطبه‌ی جهاد متناسب با بافت موقعیتی کوتاهی مخاطب در امر جهاد، در پی برانگیختن احساسات مخاطب می‌باشند و در نهایت، ضرورت تربیت مخاطب در خطبه‌ی متقین، باعث شده که ساختار کلی گفتمان ایشان در راستای آموزش ویژگی‌های پرهیزگاران، گزینش شوند.

در این پژوهش به مفهوم عدالت و اقسام آن از دیدگاه متفکرین غرب و اسلام پرداخته شده است که در آن جایگاه عدالت در کلام متفکرین جهان و اسلام را مورد بررسی قرار داده به جهت تبیین جایگاه عدالت در قلمرو تفکر بشر .عدالت و معانی مختلف آن از دیدگاه اسلام و برخی اندیشمندان غیر اسلامی در اینفصل به بررسی معانی لغوی و برداشت های معانی از عدالت پرداخته شده است. عدالت اقتصادی در سیره خلفای سه گانه و ویژگی های عدالت اقتصادی در کلام امام علی(ع) در این فصل با بررسی شیوه های عدالتی خلفای راشدین به ویژه در باب تقسیم بیت المال به مقایسه سبک عدالتی خلفا با حضرت علی پرداخته شده است. در این فصل علی ابن ابیطالب علیه السلام فرزند فطرت بود. عدالت او از عدالت محمدی سرچشمه می گیرد، دربیان تمامیت عدل و یگانگی شاخه های آن یگانگی در اندیشه، در عمل، و در روابط فردی و اجتماعی، یک الگوی جاودانه انسانی است او در دومین روزی که مسلمانان به عنوان خلیفه با او بیعت کردند، چنین گفت: از مهمترین اصول اداره امور در اندیشه و سیره سیاسی امیر مومنان اصل عدالت است که معیار همه چیز است و جز بدان نمی توان به اهداف دولت اسلامی و فراهم کردن زمینه تعالی فرد و جامعه دست یافت. معیار بودن عدالت در اداره مردمان تابدان جاست که قوانین باید تابع عدالت باشد و استحقاقها در همه امور رعایت شود و هرگونه تبعیض از جامعه زدوده شود. در باب نتایج این پژوهش می توان به این مسئله اشاره کرد روش خلفای پیشین مبتنی بر عدالت ظاهری بود و روش امام علی مبتنی بر نگرشی که سعی داشت عدالتی مبتنی بر یک نظم و ساختار اجتماعی ایجاد کند.

بزه‌دیدگی یک پدیده است و مانند دیگر پدیده‌ها، عوامل مختلفی زمینه‌ساز بروز و علت وقوع آن، وقوع آن می‌گردند. شناخت زمینه‌های موثر بر این رخ‌داد ضروری به نظر می‌رسد، زیرا تنها با شناسایی این زمینه‌هاست که می‌توان به ایجاد یک سلسه برنامه‌های پیش‌گیرانه مبادرت ورزید. نهج‌البلاغه و به طور کلی سیاست جنایی اسلام ساز و کارهای موثری را به منظور پیش‌گیری از بزه‌دیدگی ارائه داده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی و شناخت مهم‌ترین زمینه‌های موثر بر بزه‌دیدگی یعنی عوامل مربوط به ساختار نظام اقتصادی و اجتماعی (چون فقر، بیکاری و...) عوامل فردی (خصوصیات زیستی، روانی، رفتاری و...) که در برخی موارد منجر به بزه‌دیدگی فرد و در موارد دیگر، سبب بزه‌دیدگی جامعه می‌شود با عنایت ویژه به نهج‌البلاغه می‌باشد و سپس به ارائه‌ی ‌راه‌برد‌هایی (راه‌بردهای تربیتی ، آموزشی، امنیتی، نظارتی و تحولاتی)برای کنترل و پیش‌گیری این عوامل پرداخته می‌شود. به نظر می‌رسد آموزه‌های دینی و به ویژه نهج‌البلاغه بیش‌تر بر نحوه‌ی عمل‌کرد اشخاص در نحوه‌ی ایمن ساختن خود یا اموالشان در جهت کاهش موقعیت‌های مجرمانه و در نهایت پیش‌گیری از بزه‌دیدگی تأکید دارند. باید متذکر شد که تحلیل سخنان حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه، امکان ارائه‌ی راه‌کارهایی در جهت پیش‌گیری از وقوع بزه‌دیدگی را به دست می‌دهد؛ پایان‌نامه‌ی حاضر به بررسی مهم‌ترین پیام‌های نهج‌البلاغه از این منظر پرداخته است.

اصلاحاتاجتماعی یکی از موضوعات و زیرشاخههای جامعه شناسی به خصوص جامعه-شناسی سیاسی است که همواره یکی از دغدغه های جامعه شناسان وهمچنین بسیاری از دولتمردان از گذشته تا حال بوده است. در ایران معاصر نیز این موضوع بصورت ویژهای مورد توجه قرار گرفته است و دولتهایی نیز با شعار اصلاحات بر سر کار آمدهاند. متولی اصلاحات، مبنای اصلاحات و حدومرز اصلاحات، سه مورد از مهمترین مباحث مطروحه در این حوزه است. قرآن کریم همواره پیامبران و امامان معصوم علیهاالسلام را بعنوان مصلحان جامعه معرفی می نماید واصلاح جامعه را یکی از اهداف آنان اعلام می کند. حضرت علی علیه-السلام نیز در بدو حکومت خود هدف خود را اصلاح جامعه و اقامه حدود تعطیل شده دین خداوند اعلام میفرمایند. از آنجائیکه اصلاحات مورد نیاز یک جامعه اسلامی و شیعی مانند جامعه کنونی ایران نمی تواند بدون توجه به مبنا و حدود شرعی اسلام انجام پذیرد و دنیای اسلام در بدو ظهور خود شاهد اینچنین اصلاحاتی از سوی پیامبر اکرم (ص) و امیر المومنین علی علیه السلام بوده است، لذا تحقیق حاضر با هدف دستیابی به این مبنا و حدود و حول پرسش «اصلاحاتاجتماعی حضرت امیر علیهالسلام در نهج البلاغه چگونه است» شکل گرفت و از بین مباحث مختلف اجتماعی به لحاظ اهمیت بیشتر دو مبحث اصلاحات سیاسی و اقتصادی در نهجالبلاغه مورد بررسی قرار گرفت. پس از چندین مرحله مطالعه کتاب شریف نهج البلاغه، شروح معتبر، کتابها و منابع علمی مرتبط با موضوع، نهایتا اصلاحات سیاسی و اقتصادی از طریق فن تحلیل محتوی استخراج و ذیل عناوین مختلف طبقه بندی گردید. از مهمترین نتایجی که این تحقیق به آنها دست یافته است: رسیدن به اهداف مورد نظر در ابتدای تحقیق است. یعنی معرفی متولی اصلاحات، مبنای اصلاحات و حدود اصلاحات. امام علی علیه السلام در نهج البلاغه با بیان شرایط رهبر به نوعی اشاره مستقیم به متولی اصلاحات، بابیان اهداف حکومت خود مبنای اصلاحات و در بیانات مختلف در مواجهه با مردم و سعادت عامه جامعه، حدود اصلاحات را مشخص می نمایند. از دیگر نتایجی که از تحقیق حاضر حاصل شده است، ارائه یک الگوی اسلامی شیعی از اصلاحات علوی است که می تواند برنامه راه اصلاحگران جامعه معاصر جمهوری اسلامی ایران باشد.

پژوهش حاضر به بررسی آسیب ‌شناسی گروه‌های اجتماعی کوفه در دوران امام علی (ع) اختصاص دارد. روند تاریخی تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی صدر اسلام در دوره‌ی امام علی(ع) نشان می‌دهد که کوفه به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسلامی، تا چه حد از نابسامانی‌ها و انحرافات رنج می‌برد. بر همین اساس ، شناخت زیر ساخت‌های معیوب اجتماعی و اقتصادی کوفه ، و پرداختن به برخی گروه های موثر و ذی‌ نفوذ در کوفه که در ایجاد نا هنجاری ها نقش داشتند، دریافت بهتری از اوضاع نابسامان کوفه در حکومت امام فراهم می‌سازد.برای این وارسی ابتدا روند های تاریخی به تفصیل مورد توجه قرار گرفته و در ضمن آن زمینه های آسیب زا مطرح گردیده است. ترکیب ناهمگون جمعیتی قبایل، در کنار به قدرت رسیدن اشراف، پایه‌ریزی اصل سابقه‌ی اسلامی، تبدیل اشرافیت مذهبی به اشرافیت مادی، پرداختن به فتوحات و اندیشه‌ی کسب غنائم از سوی فاتحان، مهاجرت اقوام دیگر به کوفه و عدم تعمیق تربیت و آموزه-های دینی در میان نو مسلمانان ، احیاء تعصبات قومی و نژادی، ضعف خلیفه‌ی سوم و بدعت آفرینی خلفا آن هم به نام مصلحت اندیشی، سطحی بودن تعلیمات دینی قاریان که ریشه در تحولات سیاسی بعد از وفات پیامبر(ص) داشت، بستر مناسبی برای شکل‌گیری انحرافات اجتماعی و ظهور فرقه‌ها و نحله‌های مختلف ایجاد کرد. در این میان ، موضع‌گیری‌های امام در مواجهه با این انحرافات و چگونگی برخورد با آن که می‌تواند حاوی درس‌های عبرت آموزی برای جامعه ی اسلامی باشد نیز مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.

این رساله تحت عنوان موانع ارث از منظر فقه اهل بیت(علیهم السلام) تدوین و دارای مقدمه و شش فصل ، می باشد که در آخر فصل ششم آن جمع بندی و نتیجه گیری شده است. و در مقدمه آمده که فقه اهلبیت(علیهم السلام) مشتمل بر تعالیم حیات بخش است که ضامن سعادت بشر در دو جهان و همه برکات درفقه اهل بیت (علیهم السلام) است و تمام مردم ، اعم از زن و مرد را مخاطب ساخته و تکالیف هر کد ام را روشن نموده اگر بشر طبق دستورات اهل بیت که مفسرین واقعی قرآن کریم است عمل کند ، در حق هیچ فردی از افراد بشر ظلم نشده است و همه افراد به حقوق مسلّم خود خواهد رسید. در فصل اوّل این رساله تعاریف کلیّات مورد بررسی قرار گرفته و در فصل دوّم اولین مانع ارث که کفر میباشد، بحث شده و در فصل سوّم رساله مانع دوّم ارث (قتل) بیان گردیده است. و در فصل چهارم رساله به سوّمین مانع ارث(رق) از منظر فقه اهل بیت اشاره مختصری شده است ؛ چون فعلاً موضوع آن منتفی است. در فصل پنجم رساله مسأله «حجب» که نوعی از موانع ارث است مورد بررسی قرار گرفته و در فصل ششم این رساله ملحقات موانع ، و در آخر فصل خلاصه بحث و نتیجه گیری به عمل آمده است.