جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت دینی ، تحول و تکامل آن از مباحث مهم کلام جدید و دغدغه ی کثیری از متفکران و محققان این حوزه است که در قرن حاضر بسیار به آن توجه شده است. هدف این رساله ، تحلیل ، تبیین معرفت دینی و فرایند تحول آن از دیدگاه سه اندیشمند معاصر ، استاد شهید مرتضی مطهری (ره) ، دکتر عبدالکریم سروش و آیت الله عبدالله جوادی آملی است تا با کنکاش در آراء هر یک از ایشان در زمینه ی معرفت دینی و مسائل مربوط به آن و بررسی تطبیقی نظرات محققین مذکور بتوان به ملاک های صحیح تحول ، تکامل معرفت دینی و کیفیت وصول به حقیقت دین دست یافت. در این پژوهش سعی شده است که به اهداف تعیین شده ی زیر جامه ی عمل پوشانده شود: 1 . مقایسه ی تعریف و برداشت های سه محقق از معرفت دینی و این که چه کسانی می توانند به آن دست یابند. 2 . شناخت و تحلیل اندیشه ی متفکرین مذکور در مورد تأثیر معارف بشری بر معرفت دینی. 3 . آگاهی از آراء این سه اندیشمند در مورد مبانی ساختار تحول معرفت دینی. 4 . شناخت و مقایسه ی اندیشه ی سه محقق در مورد چگونگی جمع بین دین ثابت و نیازهای متغیر. پس از بررسی اهداف مذکور به شیوه ی توصیفی و اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا در آثار هر یک از این سه بزرگوار به نتایجی دست یافتیم که برخی از آن ها عبارتند از: الف) آن چه شهید مطهری (ره) در مورد دین و معرفت دینی بیان کرده اند ، مربوط به مقام تعریف می شود اما عبارات دکتر سروش در این زمینه مربوط به مقام تحقق است . البته آیت الله جوادی آملی ، چون در جایگاه منتقد به بررسی آراء دکتر سروش پرداخته اند، مسائل را در همین مقام مطرح کرده اند. ب) یکی از مسائل مهم که در بحث معرفت دینی ، مورد توجه کامل شهید (ره) بوده ، اعتقاد به وجود فطرت است که البته آقای جوادی آملی نیز در برخی موارد به آن اشاره کرده اند. ج) یکی از اهداف مهم این پژوهش به دست دادن معیار هریک از افراد مذکور در زمینه ی تحول معرفت دینی است . استاد مطهری (ره) تمام تغییرات و تحولات در زمینه ی معرفت دینی را تنها با استفاده از عقل آزاد از اغراض ورذایل اخلاقی ، در قلمرو اصول ثابت و فطری دین و متناسب با تحول تکاملی معارف بشری ، صحیح دانسته اند. دکتر سروش تمام مسائل مربوط به معرفت دینی از جمله تحول ، تکامل ، اجتهاد و ... را تنها مسبوق و مستند به معارف بشری بیرون دینی می دانند. آقای جوادی آملی با اعتقاد به تجرد علم ، معرفت دینی را از هرگونه تحول و تطوری بری دانسته و معتقدند آن چه تحول می یابد ، نفس عالم است که مجازاً به معرفت و از جمله معرفت دینی نسبت داده شده است . د) شهید مطهری (ره) برعقل به عنوان منبع و نیز ابزاری برای فهم دین بسیار تأکید کرده اند ، اما عقل در تئوری دکتر سروش همان اندازه نقش دارد که سایر صفات بشری چون حب و بغض و ... . و از نظر ایشان دخالت عقل در فهم دین ، کمکی است که تئوری های علمی ، فلسفی ، کلامی و عرفانی به فهم دین می کنند . ه) با دقت در مورد قبل ، یکی از بنیادی ترین نقاط اختلاف سه اندیشمند مذکور در بحث مطابقت معرفت دینی با دین شکل می گیرد به این معنا که براساس گفته های علامه مطهری (ره) و استاد جوادی آملی با استفاده از عقل می توان به فهمی از دین دست یافت که کاملاً بر آن منطبق باشد اما با استناد به گفته های دکتر سروش ، این امر امکان پذیر نیست . امید است که این پژوهش کمک مؤثری در زمینه ی تبیین مسائل معرفت دینی باشد.

این پایان نامه زهد اسلامی را با تکیه بر آیات قرآن و احادیث معصومین بررسی کرده و با رهبانیت مسیحی مقایسه نموده است و چهار فصل دارد. در فصل اول از رهبانیت و در فصل دوم از زهد بحث شده و در فصل سوم از رابطه رهبانیت و تصوف سخن رفته است و در فصل چهارم بین رهبانیت مسیحی و زهد اسلامی مقایسه شده است.

در این پژوهش حیات پس از مرگ در نه گفتار از نظر حکمت متعالیه و قرآن کریم با این موضوعات بررسی گردیده است: گفتار اول، کلیاتی درباره معاد؛ گفتار دوم، نظریات برخی محققین در امر معاد و پاسخ ملاصدرا به آن؛ گفتار سوم، انیت و ماهیت نفس؛ گفتار چهارم، سعادت و شقاوت؛ گفتار پنجم، اصول و مبانی صدرا در اثبات معاد جسمانی و دفع شبهات؛ گفتار ششم، اثبات معاد موجودات؛ گفتار هفتم، ادراک امور اخروی؛ گفتار هشتم، حقیقت قیامت و مقامات آن؛ گفتار نهم، ماهیت بهشت و جهنم.

«الهیات من المحاکمات مع تعلیقات الباغنوی»، بخشی از کتاب محاکمات، همراه با حواشی ملا میرزا جان باغنوی شیرازی و به زبان عربی است. کتاب «المحاکمات بین شرحی الاشارات»، اثر قطب الدین رازی است که در قرن هشتم هجری، به زبان عربی تالیف گردیده است. این کتاب، به انگیزه قضاوت بین شرح فخر رازی و شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر اشارات ابن سینا (که اولی به نقد وی نشسته و دومی به دفاع از او برخاسته)، نوشته شده است و باغنوی، تعلیقاتی بر آن نگاشته است و از آن جا که باغنوی، در اصول، اشعری مذهب بوده، جانب فخر رازی را گرفته تا مبانی بعضا نامعقول اشاعره را از آسیب برهاند.

«عقايد الامامية» كتابى است به زبان عربى، در عقائد اسلامى از ديدگاه شيعه‏، تاليف شيخ محمدرضا مظفر با هدف تقريب مذاهب اسلامي. «عقايد الامامية» مجموعه ‏اى از عقايد اسلامى است كه بر پايه تفكر شيعى نوشته، و به صورتى فشرده و رسا تنظيم شده است. اين اثر بر خلاف كتاب‏ هاى كلامى پيشينيان، از هر گونه پيچيدگى عارى، و براى همگان قابل فهم است. مولف در مقدمه كتاب به بيان عقيده شيعه درباره نظر و شناخت، تقليد در فروع دين، اجتهاد و نيز مجتهد مى‏ پردازد. فصول كتاب به بررسي ديدگاه شيعه با عناويني در موضوعات الهيات، نبوت، امامت، آداب و عبادات و معاد اختصاص يافته است.

كتاب «الاقتصاد فيما يجب على العباد» از تأليفات مهم شيخ طوسى «قده» است اين كتاب با وجود حجم كم، شامل مباحث مهمى از علم كلام و فقه مى‏ باشد و به دليل اهميت آن از مصادر كتاب‏ هاى بحارالأنوار و السرائر مى ‏باشد. مباحث كتاب به طور كلى در دو بخش كلام و فقه تقسيم شده است: در قسمت اول، دو اصل توحيد و عدالت بررسى شده است كه در ضمن مسأله عدل، اصول نبوت، امامت و معاد نيز مطرح شده است. در قسمت دوم، كتاب‏ هاى پنج‏ گانه صلاة، صوم، زكاة، حج، جهاد مطرح شده است.

«الأنوار الجلالية فى شرح الفصول النصيرية»، كتابى است به عربى در اصول عقايد شيعه كه در شرح فصول نصيريه خواجه نصيرالدين طوسى، كه خود كتابى است فارسى در علم كلام به قلم فاضل مقداد نگاشته شده است. كتاب فصول نصيريه در چهار فصل توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد نگارش يافته است.

«الإمامة» أثر علامه و فقيه زاهد سيد أسدالله موسوى، فرزند سيد محمدباقر شفتى گيلانى، با موضوع كلام در زمينه مسائلى چون جانشينى، خلافت و امامت پس از رسول اكرم (ص)، به زبان عربى نوشته شده است. علامه، با استفاده از استدلال‏ هاى عقلى محكم و استناد به آيات و رواياتى كه مورد اتفاق فريقين مى‏ باشد، به اثبات امامت ائمه معصومين (ع) در «الإمامة» پرداخته است. اين كتاب موسوعه بزرگى در امامت مى ‏باشد كه از مقدمه‏ مفصلى در 5 فصل تشكيل يافته است. 1- معنى امامت. 2- بيان اين كه امامت از اصول دين يا فروع دين مى ‏باشد، سخن مى‏ گويد. 3- مرتبه امامت، كه امامت را ركنى از اركان شرع دانسته و ادله‏ روايى آن را متذكر شده است. 4- وجه نياز به امام است‏. 5- در صفات امام است‏. مباحث مهمى از جمله بحث از اخبار ثقلين و حديث سفينه و همچنين مباحثى از امامت كه در نهج‏ البلاغه به آن اشاره شده است، و همچنين بحث در شرائط عصمت در امام و معانى آن و ادله طرفين در اعتبار عصمت و عدم اعتبار آن را متذكر شده است.