جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملکوت از واژگانی است که فهم صحیح و عمیق آن نقشی چشمگیر در تقویت نگرش توحیدی و عرفانی دارد. به سبب همین نقش محوری است که این کلمه در ادبیات غنی پارسی، به ویژه اشعار حافظ نیز بازتاب داشته است. ملکوت مفهومی تشکیکی است که معنای ساده و قابل درک آن برای همه، همان مالکیت مطلق خدای متعال و استناد همه اشیاء به اراده الهی و وصف خالقیت اوست؛ اما معنای عمیق و اعلای آن باطن عالم خلقت و عین ربط بودن همه اشیاء و موجودات به پروردگار عالمیان است. نویسندگان این نوشتار بر آنند که استعمال واژه «ملکوت» در غزلیات حافظ شیرازی در همین معنای أخیر آن بوده است. البته استاد غزل پارسی علاوه بر استلهام معنایی از قرآن در این زمینه، از تصویرسازی های فرا بشری قرآن نیز اثر پذیرفته و با ارائه تصویرگری هایی بدیع و دل انگیز، معانی و مفاهیم قرآنی را با جذابیت و زیبایی خاصی در اشعار خود مطرح نموده است.

ماهیت متفاوت زبان عربی که زبانی اشتقاقی است ازجهت اشتمالش بر الگوهای آوایی و قالب های صرفی خاص و تغییرات بابهای فعلی وصیغ اسمی-اعم از مشتقات و جمع های مکسر و دیگر ساختها- سبب می شود که واژه های بیگانه/دخیل، گاه چنان دستخوش تحول و تنوع می شوند که خاستگاه و ریشه های آنها و مسیرهای دگرگونی صرفی و مفهومی شان پوشیده بماند و ردیابی اصل و فرع واژگان برای محقق دشوار شود. از دیرباز کسانی چون جوالیقی، سیوطی، خفاجی و دیگر زبانشناسان و لغویان درباره واژگان اقتباسی و وضع تحول و تعریب آنها تحقیقات ارزشمندی را به میراث گذاشتند. پژوهش های دقیق و روشمند خاورشناسان درباره زبان عربی، زبان قرآن و واژه های دخیل در قرآن، از نیمه دوم سده نوزدهم ضمن بهره گیری از میراث گذشتگان، اشتباهات نظام مند و روشمند آنها را نشان داده اند و تحولی بنیادی در علوم ریشه شناسی و تبارشناسی واژه های قرآنی، ایجاد کرده اند. یکی از پژوهش های ارجمند دراین حوزه، کتاب «آرتورجفری» است که ازحیث روش شناسی؛ دقیقتر و از جهت تعداد واژه های دخیل، بسیار چشمگیر است. وی بیست و هفت واژه قرآن را فارسی دانسته است. در چند دهه اخیر کتب و مقالات بسیاری در این باب نوشته شده است. با این همه به نظر می رسد که بررسی های موجود درباره سه واژه «صهر، صک و اوزار» ناقص و اشتباه است. سیطره سنت واژه شناسی، سنت ترجمه و تفسیر و شباهت های رهزن شکلی و وزنی و دیگر ویژگی ها، اسباب این اشتباهات اند. سعی ما دراین تحقیق این است که با مرور فرهنگ ها و ترجمه ها و تفاسیر و تامل در ساخت این واژه ها وجوه مغفول آنها را باز می نماییم.

بنت الشاطی از محققان پرآوازه معاصر مصری است که دیدگاه وی در حوزه اعجاز بیانی قرآن مشهور است. وی از برجسته ترین دانشمندان معاصر است که وجود کلمات مترادف در قرآن کریم را انکار کرده و آن را یکی از پایه های اعجاز بیانی قرآن قرار داده است. اصلی ترین معیار و داور تعیین معنای دقیق واژه ها که آنها را از کلمات مترادفشان جدا می کند، از نظر وی قرآن کریم است. وی با تکیه بر همین معیار به شرح مسائل نافع بن ازرق پرداخته و در تمایز کلمات مترادف بسیار موفق ظاهر شده است. به طوری که روش وی الگوی بسیار مناسبی برای محققان است. اما با همه تلاشی که کرده در مواردی هم ناموفق مانده است. در مقاله حاضر ضمن معرفی نظریه و روش بنت الشاطی در رد ترادف میان الفاظ، نظر وی در چهار محور به نقد گرفته شده است.1- ناتوانی از بیان تفاوت میان بعضی کلمات مترادف. 2- ناشناخته بودن بعضی معانی بیان شده برای اعرابی که قرآن به زبان آنها نازل شده است. 3- بی ثمر و اثر بودن بعضی تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن. 4- عدم قبول انکار ترادف در کلمات متعلق به دو لهجه.

تصویرسازی هنری ازجمله روش های زیبایی سازی یک اثر ادبی است. قصه های متنوع و گسترده قرآن کریم از اعجاز بیانی و زیبایی خاصی برخوردارند. داستان های قرآن، هنر و زیبایی را تعریف نمی کنند تا انسان را در وادی بحث های نظری زیبایی شناختی حیران و سرگردان رها کنند بلکه زیبایی واقعی را نشان می دهند و چشم و دل زیبا بین و جان های پاک را به تماشا فرا می خوانند. حوادث داستان حضرت آدم که متضمن آموزه های دینی – تربیتی است در هفت سوره قرآن دکر شده است و با حرکتی رو به جلو از رابطه علی و معلولی برخوردار است.پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی در نظر دارد ویژگی های هنری داستان حضرت آدم را از طریق پرداختن به جلوه ها و تصویرهای هنری و عناصر ساختاری آن بررسی و تحلیل کند تا از این طریق روشن گردد که تخیل حسی و پدیده تجسم امور در داستان های قرآن از جمله داستان حضرت آدم، نقش زیادی در زیبایی هنری آن داستان ایفا می کند و هماهنگی زیبایی بیان با زیبایی تصویر در راستای اهداف سامیه قرآن، سرشار از زمینه های مختلف تاثیر است.

یکی از مباحث پیچیده و در عین حال کامل در نحو زبان عربی بحث اشتغال است. اشتغال را می توان از مباحثی دانست که با قواعد ویژه اش، ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است. از آنجاکه قرآن کریم نمونه عالی فصاحت و بلاغت است و در بهره مندی و استفاده از ذخایر و امکانات زبانی به گونه ای بی نظیر عمل کرده است، بنابراین مقاله حاضر تلاش می کند تا با نظر به برخی آیات شریفه قرآن کریم اسلوب اشتغال را معنا یابی کند. این مقاله، در نظر دارد ضمن معرفی باب اشتغال، نمونه هایی از موارد جواز و ترجیح نصب و رفع مشغول عنه را در قرآن کریم بررسی کرده و از این رهگذر تفاوت های معنایی آن ها را بیان کند. نتیجه، نشان می دهد که آنچه نحویان عربی به عنوان موارد تساوی و نیز ارجحیت نصب و رفع مشغول عنه ذکر کرده اند، بدون توجه به معناشناسی بوده است.

فراهنجار به معنی شکستن شیوه متداول زبان با نگرش هنرمندانه که به موجب آن عناصر زیبا شناختی و ادبی کلام مجال ظهور پیدا می کنند. گاهی اوقات زبان به شکلی ماهرانه از فرم معیار و متداول خود خارج شده و وارد عرصه جدیدی می شود. این خروج از روند عادی زبان سبب رستاخیز واژگان شده و ترکیب های زبانی جدید را به وجود می آورد. نمونه والای این هنر مندی در کلام حضرت حق وارد شده است. عادت برای انسان، نابینایی ذهنی به بار می آورد و قرآن حتی در شیوه سخن گفتن نیز سنت عادت را در هم می شکند تا درس حرکت رو به جلو را به انسان بیاموزد. در سوره مبارکه مریم (س) هم چون دیگر سوره های این کتاب آسمانی جلوه های زیبایی از این هنرمندی حضرت حق وجود دارد که چگونگی اجرا و شیوه پیاده شدن آنها موضوعی است که این پژوهش به دنبال بیان گوشه ی از آن است. از جمله نتایج حاصل از این پژوهش آن است که فهم موضوع فراهنجار و کم و کیف به کار گیری آن در قرآن می تواند حلال برخی از مشکلات بشر و جوامع انسانی در حیطه های مختلف باشد.

مبحث تجلی یکی از مباحث مهم در عرفان اسلامی به شمار می رود که از طریق آن چگونگی خلقت عالم مورد بحث قرار می گیرد. بر طبق این نظریه، وجود، یکی است و آن تنها وجود حضرت حق است و همه کثرات و عوالم، در حقیقت تجلیات آن وجود حقیقی به شمار می روند. تعمق در مبحث تجلی، یکی از راههای دستیابی به توحید حقیقی به شمار می رود. در دین اسلام و قرآن کریم نیز، فهم درست سوره اخلاص به عنوان راهی برای درک توحید حقیقی بیان شده است. از این رو، در پژوهش حاضر به بررسی تفاسیر عرفانی ابن عربی و برخی شارحان او از این سوره، بر اساس مبحث تجلی و سپس، میزان انعکاس و بازتاب دیدگاه های تفسیری وی در اشعار و آراء شاعرانی پرداخته شده که به نوعی از مکتب ابن عربی تاثیر پذیرفته یا از شارحان آثار او به شمار می روند. ابن عربی در تفسیر آیه نخست سوره توحید، «هو» را به مقام ذات تعبیر کرده و «اله» را نشان از مقام و احدیت و تجلیات اسمائی و صفاتی حق دانسته است. همین مطالب با به کارگیری عین اصطلاح خاص ابن عربی، در ادبیات عرفانی فارسی بازتاب یافته است.بر اساس نتایج این پژوهش، مشخص می شود که شاعران و عارفان بسیاری از دیدگاه های تفسیری ابن عربی تاثیر پذیرفته اند که از آن جمله می توان به فخرالدین عراقی، اوحدی مراغه ای، شیخ محمود شبستری، شاه نعمت اله ولی، عبدالرحمن جامی، بیدل دهلوی و صائب تبریزی اشاره کرد. دلیل این امر بسامد بالای استفاده این شاعران از اصطلاحات ویژه و خاص ابن عربی همچون، مقام ذات، احدیت، و احدیت و امثال آن است که این اصطلاحات را ابن عربی به منظور شرح و بسط مبحث تجلی، مورد استفاده قرار داده است.