جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر، سیری گذرا در مبانی نظری معاد از دیدگاه حکیم ملاصدرای شیرازی است. او با توجه به اصول ابداعی خودش تصویری از معاد ارائه می‌دهد که طبق آن پس از مفارقت نفس از بدن، نفس به‌وسیله قوه خیال بدن مثالی را که شبیه بدن دنیوی است، می‌آفریند؛ درحالی‌که وحدت شخصیت او کاملاً محفوظ است. در حکمت صدرایی نفس از بستر ماده برمی‌خیزد «جسمانیة الحدوث» و با حرکت جوهری مراتب استکمال خود را طی می‌کند تا به تجرد دست یابد و مراتب تجرد را نیز یکی پس از دیگری طی می‌کند و کامل‌تر و کامل‌تر می‌گردد. زمان مرگ طبیعی، زمان استکمال نفس و استغنای آن از بدن است و بعد از آن قوه خیال بدن مثالی را به وجود آورده که عینیت بدن دنیوی و اخروی در آن محفوظ می‌باشد. در قیامت نیز نفس با همین بدن محشور می‌گردد که هم ماده «بدن» و هم صورت «نفس انسانی» باهم محشور می‌شوند، پس شیء اعاده شده کاملاً همان شیء اول می‌باشد؛ زیرا بدن برای انسان در حکم ماده است و ماده نیز به نحو جنسیت و ابهام مدنظر است؛ بنابراین بر بدن مثالی آفریده شده به‌وسیله قوه خیال نیز صادق است و نفس همراه با بدن مثالی باقی است «روحانیة البقاء».

رؤیت خداوند از دیدگاه اکثریت اهل سنت با توجه به مستندات روایی و نگاه سطحی به آیات قرآن کریم، حداقل در آخرت امکان‌پذیر است؛ امّا علمای شیعه و در رأس آن شیخ طوسی; در تفسیر کلامی «تبیان»، هرگونه دیدار با چشم سر را نسبت به خداوند انکار کرده و برای آن ادله عقلی و نقلی فراوانی آورده و آیات موهم رؤیت را به زیباترین نحو پاسخ داده‌اند.

انسان موجودی است که صاحبان مکاتب، ادیان و مشرب‌های مختلف درباره آن اظهارنظر نموده و برای رسیدن به سعادت و کمال آن نسخه‌های متعددی پیچیده‌اند؛ اما تاکنون به کنه و حقیقت انسان آن‌گونه که موردپذیرش همگان و نیز شایسته انسان باشد، دست نیافته‌اند. ازاین‌رو، راهکارهایی که برای سعادت بشر در نظر گرفته‌اند، نتوانسته روح کمال خواه بشر را اقناع نماید؛ بنابراین بایستی به منبعی رو آورد و استمداد خواست که از گذشته و آینده انسان با خبر است و از راه‌های خیر و صلاح آدمی آگاهی و وقوف کامل دارد و آن منبع نقطه اتصال به مبدأ هستی است که در لسان مکاتب آسمانی از آن به مکتب وحی یاد می‌شود. آنچه در این مختصر مورد ارزیابی قرار گرفته، بررسی واژه‌های انسان، کمال، کامل و انسان کامل است که در قالب سه گفتار، مفهوم شناسی انسان، مفهوم کمال و انسان کامل، با بیان دیدگاه‌های مختلف راجع به راهکارهای رسیدن به کمال حقیقی ونیز مصادیق انسان کامل مورد ارزیابی قرارگرفته است.

حرکت جوهری در فلسفه اسلامی مبحثی است که برای اولین بار توسط ملاصدرا مطرح گردید. فلاسفه پیش از او، حرکت را صرفاً در مقولات عرضی جایز می‌دانستند. حرکت جوهری به این معنا که جهان همیشه در حال نو شدن و خلع و لبس است، موجب تحولات شگرفی در فلسفه گردیده است. در این نوشتار با پیش‌فرض قبول حرکت جوهری به بررسی آثار و پیامدهای این نوع حرکت و تأثیرات آن در مباحث مهم فلسفی و کلامی چون بحث نفس، علم و ادراک، حدوث و قدم عالم، معاد و ربط متغیر به ثابت می‌پردازیم.

برخی از فلاسفه دین معاصر، برخلاف متکلمان و فیلسوفان دین قدیم که منشأ دین را وحی الهی می‌دانستند، آن را تجارب دینی می‌دانند. سپس در مورد چگونگی تجربه دینی، انواع تجارب دینی، اعتبار آن‌ها، تفسیرهای آن‌ها و نیز عوامل و انگیزه‌هایی آن‌ها، سخنانی گفته‌اند که در این نوشتار مورد کندوکاو قرارگرفته است.

غدیر واقعیتی انکارناپذیر در تاریخ اسلام است و هیچ‏گاه فراموش نخواهد شد. از همین رو امام علی} از آغازین روزهای خلافت ابوبکر، در کنار شمردن امتیازاتی که ایشان را مستحق خلافت می‏کرد، به مسئله غدیر استدلال و استشهاد نمود. اقدام امام} در بیان واقعه مهم غدیر و بازخوانی این جریان، در واقع به چالش گرفتن حاکمیت غاصبان خلافت بود. این کار را امام}، هم در مواجهه با ابوبکر و هم پس از آن در عصر دیگر خلفا انجام داد. حتی پس از به دست گرفتن خلافت نیز بر وقوع غدیر و انتخاب خود توسط پیامبر , برای احراز مقام خلافت اسلامی احتجاج و استدلال می‏کرد. احتجاج امام} به حدیث غدیر در این مقاله مورد بحث قرار می‏گیرد.

بداء در لغت به معنای ظهور و آشکار شدن امر پنهان آمده است و در اصطلاح علم کلام به معنای دگرگونی و تبدیل رأی به رأی دیگر است. گرچه بداء در قرآن، به خداوند نسبت داده نشده است؛ امّا در روایات ائمه معصومین] در موارد مختلف بداء به خداوند نسبت داده شده است. تفسیر بداء توسط مختار، سبب گردید تا خرده‌گیران به سرزنش تمامی شیعیان برخیزند. بزرگان امامیه در پرتو آیات قرآن کریم و روایات، به تبیین و تفسیر بداء پرداخته‌اند و وقوع بداء را به‌صورت منطقی و مدلل اثبات کرده‌اند.