جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متکلمان مسلمان درباره حقیقت و ماهیت انسان، آراء مختلفی ارائه کرده‌اند. برخی حقیقت انسان را جسم و برخی عَرض، بعضی مجرد از جسم و عَرض و بعضی دیگر مرکب از آن دو، دانسته‌ است. برخی انسان را مرکب از روح و بدن و بعضی مرکب از بدن و نفس مجرد دانسته است. دیدگاه اخیر را کلام وحی و نیز روایات معصومان تأیید می‌کند. با توجه به مقام خلیفه‌اللهی، مقام کرامت و افضلیت، برخورداری از فطرت الهی، امانت‌داری الهی، انسان‌محور عالم آفرینش بوده تمام نعمت‌ها و امکانات این جهان مقدمه است تا انسان در راستای تکامل، تعالی و وصول به قرب حق بهره گیرد.

گریستن در فراق عزیزان و بزرگان دین، یکی از سنت‌های ثابت در سیره پیامبر اسلام، اهل‌البیت: و صحابه است. گرچه عده‌ای ادعای بدعت بودن آن را دارند؛ ولی چنانکه از تعریف بدعت آشکار است، گریستن، نوآوری در دین نیست، بلکه این عمل وقتی در سیره پیامبروجود دارد دیگر جایی برای اشکال باقی نمی‌ماند. گریه پیامبر هنگام حضور بر سر مزار مادر گرامی‌شان حضرت آمنه بنت وهب نشان می‌دهد که گریه پس از سه روز جایز است بلکه هر زمان که به‌ یاد عزیزی افتادیم و یا بر سر مزارش حاضر شدیم، گریستن نیکو است؛ زیرا حداقل یادآور سرای آخرت برای خود است. گریه بر امام حسین  نیز به‌صورت خاص در منابع روایی از سیره پیامبر نقل شده است. می‌توان این برداشت را نمود که گریه بر امام حسین اقتدای به سنت و سیره صحیح پیامبر خدا است.

با ظهور اسلام پایه‌های تمدن شکوهمندی گذاشته شد که قرن‌ها داعیه‌دار تمدن سازی بود. ولی اکنون از دوران طلایی خود فاصله دارد و نیازمند تحول در ساختارهایش می‌باشد. نگرش سیستمی به دین راهکار اساسی است. زیرا نگرش سیستمی به دین اساس پی‌ریزی ساختارهای آرمان‌شهر بر اساس نظر اسلام است. بر اساس این نگرش گزاره‌های دین دارای ظرفیت برنامه‌سازی بوده و صرفاً گزاره‌های توصیفی نیستند. و روایت به‌ظاهر ساده‌ای مانند «و نظم امرکم»، راهبردی به معنای؛ «کشور شیعه باید منظم‌ترین کشور دنیا باشد» را خواهد داشت. بر این اساس باید مؤلفه‌های تأثیرگذاری مانند مدل نیازها، طبقه‌بندی علوم و آینده‌پژوهی بر مبنای دین سیستمی تحول یابند.

در این مختصر به بحث ایمان و رابطه آن باتجربه‌های دینی از دیدگاه جوادی آملی پرداخته‌شده است که مهم‌ترین نکات در باب حقیقت ایمان و تجربه‌های دینی از منظر ایشان به مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و زبان‌شناسی ایشان مربوط می‌شود. وی در باب هستی‌شناسی به تشکیک خاص حقیقت انسان و اوصاف انسان ازجمله ایمان و هم‌چنین به تشکیکی بودن مراتب تجربه‌های دینی قائل‌اند. بر همین اساس است که برخلاف دیدگاه مشهور حکمای مسلمان که انسان را دارای یک حقیقت واحد به‌عنوان حیوان ناطق و نسبت آن به افرادش را مساوی می‌دانند، حقیقت انسان از منظر ایشان در ابتدا و قوس نزول بر اساس تسامح نوع واحد است؛ ولی در قوس صعود به‌طور حتم یک نوع واحد نیست بلکه در مسیر یک تغیر دائمی در حال نوسان است و همواره در حال نو شدن است؛ بنابراین ایمان و تجربه‌های دینی او نیز در حال تکامل و تغییر می‌باشد. در این میان حقیقت وحی بیرون از دایره تجربه قرار داشته و فرق‌های جدی در میان تجارب عرفانی اصیل و غیر اصیل وجود دارد.

مرجئه ازجمله مکاتب کلامی در تمدن و فرهنگ اسلامی است که تأثیر آن در فرهنگ بخش عمده‌ای از جهان اسلام نمودار است. این مکتب در برهه‌ای خاص از تاریخ اسلام متولد گردید، رشد کرد و بارور شد و بخش مهمی از جهان اسلامی را متأثر از آموزه‌های خود نمود. عمده تأثیر و ماندگاری این مکتب در شرق اسلامی بود. بلخ از مهم‌ترین حوزه‌های پیدایی و پویایی و ماندگاری این مکتب بود. کرّامیه و ماتریدیه دو فرزند سرشناس مرجئه است که اولی در اوان جوانی مُرد. دومی اما با تمهیداتی خاص تاکنون زنده است و برخوردار از نشاط. فرزندان عجم در بلخ و خراسان سعی بلیغ ورزیدند تا مکتب مرجئه با شکل و شمایلی جدید و بدون عوارض عربی به جهان اسلام معرفی و ارائه گردد. معرفی مکتب‌های اولیه کلامی اسلامی به جهان امروز می‌تواند چهره خشنی که گروه‌هایی مثل داعش، الشباب و بوکوحرام که زاییده تفکر اهل حدیث و اشعری است را تلطیف بخشد و چشم مسلمانان و جهانیان را با چهره‌ای از اسلام که «اهل مدارا» ست آشنا نماید. مرجئه‌ای که در بلخ رشد و نما یافت و بارور شد و به جهان اسلام صادر گردید، یکی از همین مکتب‌هایی است که جهان اسلام به‌خصوص اهل سنت به‌شدت به آن احساس نیاز می‌کند.

سکولاریسم به‌عنوان یک جریان فکری مسلط در جهان غرب و به‌مثابه یک تفکر، نوعی اندیشه در باب حیات بشری است که در آن ساحت حیات جمعی انسان‏ها، عاری از مرجعیت دین و تأثیر عوامل ماورایی در نظر گرفته می‏شود. یکی از آن مباحث مبانی سکولاریسم می‌باشد که نگارنده به‌طور خلاصه در اینجا پرداخته است و ضمن ارائه تعاریفی از سکولاریسم، برخی از ریشه‌های مهم آن را بررسی کرده و در پایان به نقد و بررسی مهم‌ترین مبانی سکولاریسم از قبیل عقلانیت، علم‌زدگی و اومانیسم پرداخته است.