جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آسیب‌های مختلف محیط زیستی موجب شده است تا اندیشوران ادیان مختلف به‌منظور جلوگیری از فاجعة جهانی محیط زیست، در آموزه‌های دینی به‌صورت عمیق‌تری تفکر و واکاوی کنند. در میان آموزه‌های ادیان توحیدی، گزاره‌های اخلاقی متعددی در مقام حفظ و حراست محیط زیست وجود دارد که در بین آنها، «طبیعت» به‌مثابة نماد و نشانه‌ای از خالق خود، آفرینشي هدفمند و بی‌عیب‌ونقص دارد که گویای رحمت پروردگار در مسخر و رام کردن هستی برای انسان است. این مطالعه با تمرکز بر قرآن و کتاب مزامیر عهد عتیق، در پی کشف و استخراج بن‌مایه‌های مشترک محیط زیست طبیعی است. یافته‌های این تحقیق، حاکی از آن است که بین قرآن کریم و مزامیر داود، از سه منظر هستی‌شناسی، رابطة طبیعت با خداوند، و رابطة انسان با طبیعت، بن‌مایه‌های مشترک فراوانی وجود دارد. صلاح یا فساد، دو راهی است که در مواجهه با طبیعت، فراروی بشر نهاده شده است تا با انتخاب اصلاحگری، زمین را به ارث برند یا به‌سبب فساد در زمین، به سرگذشت پیشینان این راه دچار شده، گرفتار عذاب و خشم طبیعت شوند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، در برخی موارد، علاوه بر اشتراک در مضامین، در عبارت‌ها نیز میان قرآن و مزامیر همانندی وجود دارد.

معنویت مدرن، مفهومی است که فهم آن، در گروی بررسی دقیق مصادیق نوپدید آن است. این پژوهش با بررسی یکی از مصادیق مزبور، یعنی شیطان‌گرایی مدرن در پی یافت شاخصه‌های آن برآمده است. ازآنجاکه شیطان‌گرایی مدرن، ناظر به جریان‌ مدرنیسم و لیبرالیسم و اومانیسم مسیحی، تحقق یافته است، با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، نخست، به بررسی شاخصه‌های معنویت مدرن در جریان‌های مزبور پرداختیم و سپس آن را با شیطان‌گرایی در دو ساحت روان‌شناختی و جامعه‌شناختی تطبیق کرده‌ایم. در نهایت، جایگزین‌های معنویت در شیطان‌گرایی که همسو با جریان‌های نوسازی مسیحی بود را به‌عنوان نتیجه‌گیری بیان‌کرده‌‌ایم. جایگزین‌های مزبور عبارتند از التفات به لذت و خشنودی فرد انسانی بخصوص در مسائل جنسی، به‌ جای تقوا و پارسایی؛ معرفت به ساحت ناخودآگاه فردی، به جای عرفان به موجود مابعدالطبیعی؛ تبدیلِ سازوکار معنوی سنتی که بیشتر صبغۀ درونی داشت، به پویش‌ها و فعالیت‌های اجتماعی با هدف حل مشکلات جامعه شناختی؛ تخلق به اخلاق فردگرایانه، به‌جای اخلاق دینی با رویکردهای جمعی.

مسئله‌ای که در این اثر به آن می‌پردازیم، زبان قرآن از منظر علامه طباطبائی است. این مسئله از مسائل مهمی است که نقش اساسی در فهم قرآن ایفا می‌کند. با توجه به مبانی اندیشه علامه، زبان قرآن به زبان ظاهر است. زبان ظاهر قرآن به این معناست که با توجه به ساختار آیات قرآن که ناظر به یکدیگرند، مجاز عرفی در واژگان مطرح نیست. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش امکان جمع میان نظریه ظاهر و ورود مجاز در فهم قران است با توجه به این نکته که مجاز در بستر تفسیر قرآن به قرآن معنا دارد. روش مقاله تحلیلی و هدف استنباط اندیشه علامه طباطبائی در خصوص زبان قرآن و توجه به اقوال موجود و نقد آنهاست.

یکی از بحث‌های مهم که در پژوهش‌های اخلاقی به آن پرداخته شده، مسئلة مسئولیت اخلاقی است که جنبه‌های مختلف آن، اعم از شرایط و گستره، مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است. بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی تفاوت وجود دارد؛ گرچه ممکن است در برخی از شرایط مشترک باشند، لکن دو مسئلة متفاوت هستند. ازاین‌رو پرسشی که باید مورد تحقیق قرار گیرد این است که شرایط عامل اخلاقی چیست؟ تعریف مناسب برای آن کدام است؟ تا از خلط بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی جلوگیری شود. در اثر پیش‌رو به شيوة توصيفي ـ تحليلي و روش کتابخانه‌اي، سعی شده است تا شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آئین کاتولیک، مورد بررسی قرار گیرد. در این نوشتار نشان داده می‌شود که شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آئین کاتولیک، با اندک تفاوتی، شباهت فراوانی با یکدیگر دارند. با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته، محور بحث در شرایط عامل اخلاقی، از منظر امامیه و آئین کاتولیک بحث تمییز است.

نجات به معنای رستگاری اخروی، مورد توجه ادیان الهی بوده است. نجات مسیحی به‌عنوان آموزه‌ای بنیادین، بر آموزه تثلیث؛ یعنی فیض و رحمت الهی، فدا و قربانی شدن و به صلیب کشیده شدن عیسی مسیح به‌عنوان خدای مجسم و منجی و روح‌القدس به‌عنوان تداوم‌بخش نجات و معطی حیات جدید استوار است و انسان با اعمال صالح خویش هیچ نقشی در ایجاد و اعدام آن ندارد. براساس روش توصیفی ـ تحلیلی دریافتیم اعتقاد به توحید در الوهیت خداوند، حد نصاب توحید است که هر موحدی باید بدان معتقد باشد؛ پذیرش این مرتبه از توحید مستلزم پذیرش سایر مراتب اعتقادی توحید نیز می‌باشد. اعتقاد به این مراتب به‌صورت عام مجموعی حد نصاب توحید را تشکیل داده و عدم قبول برخی از مراتب، مستلزم عدم رستگاری و نجات بوده، بلکه اگر اعتقاد به سایر مراتب به توحید در الوهیت منتهی نشود، هیچ ارزشی نخواهد داشت. سایر مراتب توحید جزء کمال توحید و خارج از حد نصاب بوده و مستلزم عمل صالح نیز می‌باشد.

یکی از مسائل مهم در الهیات ادیان مختلف، مسئلة شر است. ازجمله موضوعات حوزة مسئله شر، شیطان و نقش او در جهان است. در متون مقدس اسلام، مسیحیت و یهودیت، یعنی قرآن و عهدین، موضوع شیطان جایگاه خاصی دارد. هدف این مقاله بررسی نقش شیطان از دیدگاه قرآن کریم و عهدین است. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد مقایسه‌ای انجام می‌شود. در قرآن کریم و عهدین، شیطان در نقش دشمنی با انسان و پیامبران و همچنین آزمایشگر و امتحان‌کنندة انسان معرفی می‌شود. در عهد قدیم دو نقش دیگر برای شیطان بیان می‌شود: تهمت‌زننده و کارگزار خداوند بودن. شیطان در عهد قدیم در اغلب موارد، شخصیتی شرورانه ندارد و کارگزار خداست. قرآن کریم نیز نقش‌های کافر، ولی و خدمتکاری را برای شیطان بیان می‌کند که در عهدین دیده نمی‌شود. شباهت‌ها با توجه به منشأ وحیانی مشترک این متون مقدس قابل تبیین است. تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از تحریف عهد قدیم باشد.

نماز یکی از مهم‌ترین عبادات در یهودیت و اسلام به‌شمار می‌رود. سهولت و صعوبت یکی از جنبه‌های نماز است که می‌توان آن را مورد مطالعه تطبیقی قرار داد تا برتری دین اسلام و جامعیت آن روشن شود. در این نوشتار صرفاً به سهولت و صعوبت نماز توجه شده است. با مراجعه به متون فقهی هر دو دین و با روش توصیفی ـ تحلیلی و توجه به ملاک و عوامل سهولت و صعوبت، این نتیجه به دست آمده که نماز در یهودیت، عبادتی صعب و مشقت‌بار است؛ برخلاف اسلام که با توجه به شروط مناسب و متناسبی که برای نماز و ارکان آن مقرر گردیده، عبادتی سهل و آسان است. براین‌اساس برتری اسلام در این جنبه یعنی سهولت و صعوبت ثابت شده است. ازآنجاکه دین جامع باید تمام جوانب موردنیاز بشر را در نظر بگیرد، سهولت نماز در اسلام برخلاف یهودیت می‌تواند به نشان دادن یکی از جنبه‌های جامعیت دین اسلام کمک کند.

«وعد» به‌‌طورکلی یعنی وعده دادن برای انجام کاری در زمان یا مکان مشخص در آینده که خیر آن را وعده و شر آن را وعید می‌نامند. طبق مباحث کلامی و آیات مختلف قرآن کریم می‌دانیم که خداوند هرگاه وعده‌ای می‌دهد همیشه طبق آن عمل می‌کند و وعده‌های او تخلف‌ناپذیر است. یکی از روش‌های تشویق مخاطبان برای اطاعت از اوامر و ترک نواهی موضوع وعدۀ الهی است. این پژوهش با رویکرد تطبیقی ـ تحلیلی به بررسی وعده الهی در قرآن و کتب تواریخ ایام پرداخته است؛ وعده‌هایی که خداوند به حضرت داوود علیه السلام و سلیمان علیه السلام می‌دهد و به این نکات دست یافته که آنچه خداوند به حضرت داوود علیه السلام وعده داده بود طبق فرمایش قرآن محقق گشته است؛ اما درباره تحقق یافتن وعدة حضرت سلیمان† قرآن آن را اشاره نکرده است؛ ولی طبق گواهی تاریخ به دست می‌آید که آن نیز محقق شده است.

قرآن کریم ازیک‌سو حواریون را انصارالله و دارای ایمان بالا معرفی کرده و از سوی دیگر، از ظاهر برخی آیات تردید در ایمان حواریون استشمام می‌شود. هدف از این پژوهش تبیین دیدگاه قرآن درباره حواریون است که با روش تحلیلی و با استفاده از تفاسیر معتبر، به‌ویژه تفسیر المیزان به این مهم پرداخته است. قرآن به ایمان بالای حواریون و یاری دین خدا از سوی آنان اشاره کرده است. اما آنچه مفسران را به تفکر واداشته تبیین و تفسیر چهار آیه‌ای است که در سورة «مائده» به درخواست حواریون بر نزول مائده پرداخته که نوع درخواست حواریون باعث ایجاد سؤالات مهمی درباره جایگاه حواریون شده است. وجه جمع این آیات با آیات دیگر مربوط به حواریون این است که اصل درخواست مائده مورد سرزنش نبوده، بلکه کیفیت پرسش و خصوصیت الفاظ به‌کاررفته در آن مورد نقد واقع شده که حضرت عیسی‌ علیه السلام نیز با تصحیح الفاظ آنان، همان را از خداوند درخواست کرده و پروردگار متعال نیز درخواست آنان را اجابت کرد.

يكي از اوصاف شيعيان از منظر امام محمدباقر علیه السلام، پرهيز از عجب، خودبزرگ‌بيني، تكبر و خودپسندي است كه انسان را از درگاه ربوبي دور مي‌كند. در مباحث گذشته به مسائلی مانند حرص ‌و ‌طمع اشاره کرديم. این گفتار، مسئلة عجب و رابطة آن با خودشناسی را بررسی مي‌كند. امام محمدباقر علیه السلام مي‌فرمايند: «وَسُدَّ سَبِيلَ الْعُجْبِ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ»؛ و راه خودبيني و خودپسندی را با خودشناسي ببند. آن حضرت، پس از تشبيه زندگي انسان به ميدان كُشتي با نفس‌، به بیان مهم‌ترین حيله‌ها و فنون نفس پرداخته‌اند و راه پیشگیری یا معالجة آنها را بیان کرده‌اند. ازاين‌رو، براي اجتناب از عجب و تكبر، و پيروي نكردن از وساوس شيطان، بايد به خودشناسي پرداخت و به نعمت‌هاي بي‌كران الهي توجه نمود و اينكه همة اينها از اوست و بايد قدردان آن بود؛ نبايد از آنها بر ديگران فخرفروشي كرد. راه درمان عجب، انديشه در آغاز و فرجام زندگي انسان است: اينكه از كجا آمده‌ام و به كجا مي‌روم.