جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فطرت»، امری تکوینی و جزئی از سرشت انسان است که به بعد روحی و معنوی او مربوط می‌شود. در وجود این فطرت الهی، که زمینه‌ای برای خداجویی و خداشناسی فطری است، در میان متفکران اسلامی اختلافی نیست. به نظر می‌رسد، اختلاف بر سر چگونگی راهکارها، و روش‌ها، در اثبات فطرت و ویژگی‌های امور فطری و رابطه آن با دین است. ازاین‌رو، تقریرهایی متنوع و تا حدی متفاوت در آثارشان وجود دارد. این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است که با استناد به دیدگاه اندیشمندان معاصر اسلامی‌، که برگرفته‌ از قرآن و سنت الهی است، به اثبات وجود فطرت و جایگاه آن بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اندیشمندان اسلامی، برای وجود فطرت در آدمی، از راهکارهایی همچون شهود باطنی و عرفانی، شواهد تاریخی و تجربی، ادله عقلی و نقلی استفاده کرده‌اند که مهم‌ترین آن، استدلال عقلی است و سایر راهکارها تأییدی بر آن محسوب می‌شود.

بر اساس حدیث تردد، خداوند در هیچ امری همچون قبض روح مؤمن تردید روا نمی‌دارد؛ زیرا ازیک‌سو، دیدار مؤمن را دوست دارد که تنها با قبض روح او ممکن است. از سوی دیگر، مؤمن از مرگ کراهت دارد و خداوند نیز به ناخشنودی مؤمن راضی نیست. ازاین‌رو، خداوند در قبض روح او مردد می‌شود. دانشمندان اسلامی، در پاسخ به این اشکال که معنای تردد خداوند، با توجه به حکمت و علم و قضای تغییرناپذیر او چیست و چگونه در خداوند راه پیدا می‌کند، احتمالات متعددی را مطرح کرده‌اند که برخی از آنها، مبتنی بر کارکرد مجازی و کنایی تردد و برخی بر اساس کاربرد حقیقی این واژه است. این مقاله با رويکرد تحلیلی می‌کوشد ضمن بررسی این پاسخ‌ها و بیان نکات پیرامونی، به تردید مؤمن از مرگ، کراهت او از آن و نیز کراهت خداوند از ناخشنودی بنده خود، که مسائل قابل تأملی در این روایت‌اند، بپردازد.

آموزة «توحید» از جملة اصل‌های مورد تأکید همة ادیان الهی بوده و در میان آنها، تنها یهودیت و اسلام دارای توحید خالص و ناب هستند. ازآنجاکه ابن‌میمون در یهودیت و علامه طباطبائی در امامیه، نقش بسزایی در شکوفا کردن تعالیم دینی داشتند، این مقاله به روش تطبیقي ـ تحلیلی، پس از ارائة دیدگاه‌های این دو دانشمند بزرگ از براهین توحید، نقاط اتفاق و اختلاف آنان را بیان، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. تنها استدلال ابن‌میمون برای توحید، بساطت ذات الهی است. اما با وجود اینکه مهم‌ترین برهان علامه طباطبائي، صرافت وجود الهی است، ولی برهان بساطت و براهین دیگر را نیز برای توحید اقامه کرده است. ابن‌میمون، اشکالاتی بر براهین توحید وارد کرده است که این تحقیق بیانگر آن است که هیچ‌یک از آنها، بر تقریرهای علامه طباطبائی از برهان تمانع و تغایر وارد نیست.

این پژوهش به بررسی تطبیقی رضایت باطن در معنویت مدرن و معنویت دینی، پرداخته و نقاط اشتراک و افتراق آن دو را، با روش تحلیلی ـ توصیفی و با استناد به آیات و روایات مورد بحث و بررسي قرار می‌دهد. این دو معنویت، بر چگونگی برخورد انسان با امور تغییرناپذیر در دنیا، به طور یکسان تأکید دارند. از نگاه این دو معنویت، تمام ساحت‌های انسان، باید در یک مسیر حرکت کرده، همه بر یکدیگر منطبق باشد. اساس پذیرش یک دین، بررسی عقلانی آن است. اما تفاوت این دو در این است که، معنویت مدرن، رضایت باطن و آرامش را مقصود و هدف نهایی همة ادیان می‌داند. رضایت باطن را بدون توجه به محوریت خداوند تبیین می‌کند. اما معنویت دینی، رضایت باطن را در پرتو خدا باوری و خداخواهی میسر می‌داند و سازوکارهایی نیز ارائه می‌دهد. در این معنویت، رضایت خداوند، هدف نهایی است. رنج در معنویت مدرن، غیرموجه و در معنویت دینی، وسیلة تکامل است.

این مقاله، به بررسی مسائل اساسی امامت، از دیدگاه شیخ مفید می‌پردازد، تا روشن سازد كه متکلم امامیه و متقدم نامداری مانند شیخ مفید، با روش عقل‌گرایانه خود چه تصویری از امام ارائه می‌دهد و ضرورت وجود و شاخصه‌های امامت را چگونه تبیین می‌کند. به روش توصیفی تحلیلی به دست آمد که ایشان، در بیشتر مسائل امامت هماهنگ با ساير متكلمان امامیه سخن می‌گوید، اما در دو مسئله چالش‌‌برانگیز عصمت و علم امام، تفاوت‌ها بروز می‌یابد. مطابق رویکرد عقل‌گرایانه شیخ مفید، ضرورت وجود امام برخاسته از لطف و تفضل خداوند است، نه عدالت او. عصمت تام امام، مربوط به دوران امامتش است و پیش از آن، صدور گناه سهوی از او، که موجب نفرت و بی‌اعتباری‌اش نشود، جایز است. آگاهی به غیب و امور غیرمرتبط با دین برای امام، ضرورت عقلی ندارد. در همة اين مسائل، ادله نقلی گاه مؤید و گاه منافی نگاه عقلی است. روش شیخ مفيد در موارد تنافی و تعارض بسته به اعتبار روایت، جمع یا طرد است.

اين مقاله تفسيري است بر كلام اميرمؤمنان علي علیه السلام بر صفات شيعيان واقعي. از ديگر نشانه‌هاي مؤمنان، كوتاه بودن آرزو، نداشتن آرزوي طولاني و اندك بودن خطاها و لغزش‌ها و ياد مرگ مي‌باشد. آرزو خودبه‌خود بد نيست، بلكه خوب و از نعمت‌هاي الهي محسوب مي‌شود و اگر كسي در زندگي آرزو و آرمان نداشته باشد از فعاليت و تلاش بازمي‌ماند، اما اگر اميد و آرزوي انسان معطوف به آخرت و سعادت ابدي انسان باشد، به مراتب ارزش آن از اميد و آرزوي دنيوي بيشتر است. آرزوي نكوهيده، آرزوي دور‌و‌دراز و پيوستة دنيوي است كه آسایش فرد را از او مي‌گيرد و او را از تكاليف و وظايف دنيوي و كار خير بازمي‌دارد. آرزوهاي دنيوي و معنوي با هدف حفظ عزت اسلام و سربلندي نظام اسلامي و برتري در برابر دشمنان مطلوب و مورد سفارش اسلام است. آنچه قائل است اينكه همه چيز در دنيا و لذايذ دنيوي خلاصه شود و دنيا اصالت داشته باشد و آخرت، موهوم! آنچه در بينش توحيدي مطرح است كه دنيا مقدمه و زندگي دنيايي، سراي كوتاه بيش نيست. زندگي جاودانه و حقيقي، سراي آخرت است.

شناخت انسان، به‌عنوان شریف‌ترین مخلوق خداوند، در گرو شناخت حقیقت وجودی اوست که با ابزارهای مختلف معرفتی، اعم از عقل، نقل، شهود، تجربه و... قابل تحصیل است. «نقل» معتبر، به جهت صدور از معصوم علیهم السلام و احاطه علمی ائمة اطهار بر کل عالم وجود و ازجمله انسان، همواره از بهترین طرق کسب معرفت بوده است. اين مقاله با داده‌هایی روایی، حاصل از گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای با روش تحلیلی و توصیفی، به واکاوی روایات بيانگر حقیقت روح پرداخته است. در این مقاله، به هشت دسته از احادیث، به ترتیب از روایاتی که به‌ظاهر مثبِت جسمانیت روح بوده‌اند، تا روایاتی که جز با وجود روح مجرد سازگار نمی‌باشند، اشاره ‌شده است. حاصل این پژوهش، بیان هماهنگی بین عقل و نقل در دو ساحتی بودن انسان و غیرمادی دانستن ساحت روحانی اوست.

دربارة آفرينش، هدف و علت آن، پرسش‌های متنوعی وجود دارد که تفکيک آنها از يکديگر و ارائه پاسخ مناسب به هريک، برای حل مسئله حکمت آفرينش ضروری است. در اين بحث، چهار سؤال را می‌توان از يکديگر تفکيک کرد: اول، هدف خالق و دوم هدفی است که برای مخلوق در نظر گرفته شده است. سوم، علت آفرينش و چهارم، وجه حکيمانه بودن آفرينش عالم است. پاسخ سؤال اول و دوم اين است که خداوند متعال به دليل کامل مطلق بودن، به عنوان خالق عالم، هدف و مقصدی را مدنظر قرار نداده است. هدفي هم كه برای هر موجودی در نظر گرفته شده، رسيدن به کمال لايق خود است. پاسخ سؤال سوم اين است که حب به کمال، علت آفرينش است و آفرينش، چون به بهترين وجه ممکن رخ داده است، حکيمانه است. تفصيل اين پرسش‌ها و پاسخ آنها، محتوای مقالة حاضر را تشکيل می‌دهد.