جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا در مقام اثبات جوهر نفسانی و غیرمادی برای انسان، برهان هوای طلق را مطرح می‌کند و مدعی می‌شود که وجود جوهر نفسانی امری بدیهی است و با بیانی تنبیهی، ما را به درک این امر بدیهی یاری می‌کند. او برهان هوای طلق را به عنوان یک برهان تجربی مطرح نمی‌کند، اما حالت تصویرشده در برهان، علاوه بر تحقق فرضی، قابلیت تحقق عینی و واقعی را هم دارد. حالت غفلت از بدن و حواس ظاهری که او مفروض می‌گیرد، با استفاده از «داروهای بی‌حسی» و با استفاده از «عملیات محرومیت حسی» به تحقق عینی رسیده ‌است. آنچه با کمک این برهان درک می‌شود، نفس مجرد است، نه مفهوم کلی یا صورت خیالی بدن یا افعال و حالات درونی و یا یکی از اعضای داخلی مانند مغز. روش تحقیق در این مقاله، عقلی، توصیفی و تحلیلی است.

از مفاهیم و مبادی بنیادین نظام فلسفی وحدت‌گرای اسپینوزا، مفهوم «ذات» است. وی برای تبیین حیات عقلانی و چگونگی اختیار آدمی، از قانون ذات سخن می‌گوید. اهمیت این قانون تا آنجاست که زیربنای بخش سوم تا پنجم کتاب اخلاق را پایه‌ریزی می‌کند و در شکل دادن به نظام اخلاقی و وصول به غایتِ «سعادت انسانی» ـ که مقصود اصلی اسپینوزا از تلاش فلسفی اوست ـ نقش اصلی را ایفا می‌نماید. ذات از نظر اسپینوزا شامل هویت انسان، غریزه حیوان و طبیعت در نباتات و جمادات می‌شود. از طرف دیگر علامه طباطبائی، از مفهوم دیني «فطرت» سخن به میان می‌آورد و آن را بر حسب مفاهیم نظام فلسفی خود، تبیین می‌کند. فطرت در معنای عام خود به معنای ساختمان ویژه وجودی هر موجودی است و شامل همه موجودات از جمادات تا انسان می‌شود. تحلیل ایشان از «فطرت» با تبیین ذات در منظر اسپینوزا از جهت مفاد و نتایج شباهت‌های معناداری دارد. اهمیت این رویکرد در آثار علامه از این جهت است که این دیدگاه، آثار مهمی در معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی دارد و از این جهت قابل مقایسه با «ذات» اسپینوزا است. این مقاله به بررسی تحلیلی دیدگاه‌های این دو حکیم بزرگ می‌پردازد، و سپس با مقایسه و تطبیق رهیافت‌های مشترک و نقاط افتراق آنها، سعی می‌کند گامی در جهت تحقق گفت‌وگو میان این دو سنت فلسفی بردارد.

پژوهش حاضر در پیِ یافتن منابع اصلی آموزه‌های صدرالمتألهین در میان آثار اوست. نگارنده با روش پژوهش کیفی و توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای تلاش کرده از لابه‌لای آثار صدرالمتألهین به ‌این سؤال پاسخ گوید که منابع اصلی وی که از آنها در مقام‌های سه‌گانة گردآوری، داوری و نظریه‌پردازی بهره برده، کدام است. اگرچه استفادة صدرالمتألهين از منابع مختلف قطعی است، اما در تعداد و انواع آن بین محققان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. با وجود اين، نگارنده بر این باور است که مبتنی بر بررسی آثار صدرالمتألهین، می‌توان از هشت منبع به عنوان منابع اصلی او نام برد، که عبارتند از: قرآن و حدیث، فلسفة یونان، فلسفة مشاء، فلسفة اشراق، مکتب اصفهان، عرفان ابن‌عربی، تفکر کلامی، و آموزه‌های فلسفی ـ كلامی اسماعیلیه. شناخت صحیح منابع آموزه‌های صدرالمتألهين به کیفیت و صحت ارزیابی محققان از افکار و نظرات صدرالمتألهین و حکمت متعالیه او می‌افزاید.

اين متن شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علیه السلام در صفات شيعيان واقعي و مؤمنان راستين. از ديگر نشانه‌هاي مؤمنان واقعي، ستم نكردن به دشمن، آلوده نشدن به گناه به واسطه محبت به دوستان و نداشتن تبعيض ناروا در حق آنان مي‌باشد. در پرتو تربیت اسلامی، وظيفه والدين رعايت عدالت، انصاف و پرهيز از تبعيض و بي‌عدالتي در ميان فرزندان و وظيفه مسئولان نظام نیز خدمت يكسان به همه آحاد افراد جامعه است؛ چراكه در قرآن و روايات متواتر بر مودت و محبت به اهل‌بيتعلیه السلام تأكيد شده، به‌گونه‌اي‌كه قرآن محبت را اجر رسالت بيان كرده است. اين امر اختصاص به شيعيان ندارد. اهل‌سنت، حتي هندوهاي بت‌پرست هم به امام حسينعلیه السلام علاقه دارند. اين علاقه مؤمنان نسبت به اهل‌بيتعلیه السلام، در مرتبه نازل‌تر بايد نسبت به دوستان و ساير مؤمنان و حتي رعايت انصاف نسبت به دشمنان هم بايد اعمال شود. این مقاله، به تفصیل به اوصاف شیعیان در باب رعات عدل و انصاف می‌پردازد.

در ادلة عقلی و نقلی، امانت‌انگاری نفس مورد تأکید قرار گرفته و احکام و لوازم آن، ازجمله وجوب رد امانت و ضمان در تربیت نفس که مهم‌ترین سرمایه انسان است، تأثیر بسزایی دارد. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی و کنکاش در آموزه‌های دینی، در کنار بهره‌گیری از لوازم امانت‌انگاری نفس، به این نتیجه رسیده که حفظ نفس، به‌عنوان یک امانت الهی، واجب شرعی است و نگهداری این ودیعة الهی از رهگذر شناسایی آفات و آسیب‌ها و مقابله با آن و فراهم‌سازی بسترها و شرایط لازم برای شادابی و طراوت نفس، میسر است، و نداشتن طراوت نفسانی ـ که در سایه حرکت به سوی خداوند و تقرب به او میسر است ـ با تباهی همراه است. از آفات تهدیدکننده نفس مي‌توان به دوستان و محیط نامناسب، خوشحالی از فزونی مال و داشتن آرزوهای دراز، غفلت، عدم اعتدال در گفتار، افراط در پاسخ‌گویی به خواسته‌های نفسانی، ناآگاهی نسبت به نقشه‌های شیطان نام برد، و از تقوا و مداومت بر یاد خدا، یاد آخرت، انجام تفریحات سالم، و عدم افراط در پرداختن به مسائل معنوی، به عنوان بسترها و شرایط لازم برای شادابی نفس می‌توان نام برد.

فلسفة مرگ و اضطراب ناشی از آن، یکی از معماهای حیات بشری و از جمله مسائلی است که گفت‌وگوهای بسیاری میان متفکران مختلف برانگیخته است. در این میان ابن‌سینا و فلوطین از جمله فیلسوفانی هستند که نظریات متفاوتی در این‌باره ارائه داده‌اند و معتقدند نوع نگاه آدمی به ‌فلسفة آفرینش و معنای زندگی، ارتباط مستقیمی با برداشتِ وی از مرگ دارد و بدون دستیابی به ‌فلسفة حیات نمی‌توان درک درستی از مرگ داشت؛ ازهمین‌رو، میان معنای زندگی و مرگ ارتباط عمیقی وجود دارد. در این نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي و با استناد به‌ منابع معتبر، سعی ‌شده دیدگاه ابن‌سینا و فلوطین درباره مرگ و زندگی بررسی شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که به‌باور این دو متفکر، بدون تفسیر انسان و هستی نمی‌توان معنای درستی برای مرگ یافت و با توجه به ‌تفاوت مبانیِ نفس‌شناسی از دیدگاه آنها، به‌دنبال یک هدف مشترک، که همان رسیدن به‌ خداست، می‌توان درک متفاوتی از زندگی و مرگ داشت.

الفاظ قرآن که آخرین صور نازلة حقایق آن هستند، دارای قواعد زبان‌شناختی و وجودشناختی خاص خود می‌باشند. میان الفاظ، معانی و حقایق قرآن ارتباط وجود دارد، و وجود انسان، هستی و قرآن با یکدیگر تناسب دارند. با دریافت این تناسب فلسفة تأویل و نیز روش تفسیری صدرالمتألهين روشن‌تر می‌شود و نیز افق‌هايی از روش استفاده از قرآن گشوده می‌شود. هدف پژوهش تبیین جایگاه لفظ، معنی و حقیقت در قرآن از نظر صدرالمتألهین است، و روش آن، توصیفی همراه با تحلیل در مباحث وجودی است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش توجه به‌ تمایز ماهوی قرآن از سایر متون (اعم از وحیانی و بشری) است؛ چراکه قرآن متنی نازل‌یافته از حقیقت و رقیقة آن حقیقت و متناظر با وجود انسان کامل و هستی است. لذا لفظ، معنی (مفهوم) و حقیقت آن، سه مرتبة وجودی مرتبط باهم و هماهنگ با کل هستی است. با تلفیق اجزای این نگاشته به ‌چگونگی راه یافتن به ‌منطق تأویلی قرآن از خلال آثار صدرالمتألهين اشاره شده است.

«فلسفة ارزش» یکی از حوزه‌های مهم در فلسفه‌های مضاف است. از مباحث مهم در «فلسفة ارزش»، بحث از معانی ارزشی، اقسام ارزش و قلمرو ارزش است. در این مقاله، معانی، اقسام و قلمروهای ارزش استقراء شده و این اقسام، با روش تحلیلی، مورد واکاوی قرار می‌گیرد. ارزش به‌معنای مطلوبیت است که از نسبت میان طالب و مطلوب حاصل می‌شود و منظور از معانی ارزشی، معانی‌ای هستند که در محمول قضایای ارزشی به‌کار می‌روند، مانند معانی خوب و بد، درست و نادرست، باید و نباید، زشت و زیبا و... . ارزش اقسامی دارد که در این نوشتار به‌ دوازده قسم از آن، همچون تقسیم ارزش به ذاتی و غیری، غایی و مقدمی، ذاتی و الهی، عقلی و شرعی، جایگزینی و غیرجایگزینی، باارزش و بی‌ارزش و ضدارزش و... اشاره شده است. قلمرو ارزش نیز هر حیطه‌ای است که ارزش در آن مطرح می‌شود که در این نوشتار به‌ پانزده قلمرو برای ارزش همچون ارزش‌های اخلاقی، حقوقی، منطقی، معرفت‌شناختی، هنری، اقتصادی و... پرداخته شده است. این مقاله سعی دارد استقراء تامی از این سه حوزه در فلسفة ارزش ارائه و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.