جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظرفیت معرفت‌شناسی حکمی و علمی سیاسیِ حکمت متعالیِ محض و اجتماعیِ علامه طباطبایی بر این پیش‌فرض استوار است که ایشان حکیم متعالی محض و مدنی ـ اعم از اجتماعی و حتی سیاسی اجتماعی ـ است؛ ولو بسان امام خمینی وارد گفتمان انقلاب سیاسی، جابه‌جایی قدرت و دولت‌سازی نشده باشد. پرسمان حکمت محض و مدنی متعالی فراهم آمده‌ معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و پدیده‌شناسی اعم از هستی‌شناسی، چیستی‌شناسی و چگونگی‌شناسی می­باشد که مبین و مستلزم ظرفیت تداوم و کاربست در حکمت و علم مدنی، اجتماعی و سیاسی به روش دلالت تضمنی، مطابقت و به‌ویژه التزامی است. کتاب "اصول فلسفه و روش رئالیسم" علامه عموماً، و به‌ویژه در مبحث اعتباریات، متعرض معرفت‌شناسی محض و تا حدودی اجتماعی شده که هم در معرفت‌شناسی سیاسی و هم در روش‌شناسی به‌منظور پدیده‌شناسی مدنی و سیاسی قابل توجه و کاربست است. فرضیه‌ی این مقاله، ظرفیت معرفت‌شناسی حکمی و علمی سیاسی حکمت متعالی محض و اجتماعی علامه طباطبایی است. روش بررسی، تحلیل متن و محتوای آثار و آرای علامه به‌ویژه در اصول فلسفه و روش رئالیسم است؛ تاجایی‌که می­توان این را شرح و کاربست فلسفی سیاسی آن دانست. این روشی برای بازیابی سایر آثار و آرای علامه و سایرین و روزآمدسازی و کاربری علمی آن‌هاست.

متفکران فلسفه‌ی سیاسی غرب بر این باورند که اصلِ "اراده‌ی خودبنیان" به‌عنوان شاخصِ ارجمندی انسان به‌مثابه موجودی عقلانی که حق دارد در مورد سرنوشت خویش تصمیم‌گیری کند، تنها در سایه‌سار دموکراسی ظهور می‌یابد؛ چراکه اراده‌های خودبنیان، تنها معیار وضع قوانین و مشروعیت نهادهای اجتماعی و سیاسی در دموکراسی است. این نوشتار با شیوه‌ی اسنادی ـ تحلیلی اصل اراده‌ی خودبنیان در اندیشه سیاسی امام خمینی، به‌عنوان پایه‌گذار حکومت مبتنی‌بر مأذونیت و مشروعیت الهی، را بررسی و ارزیابی کرده و ضمن تبیین عدم پاسداشت اصل اراده‌ی خودبنیان در الگوی دموکراسی غربی و ملاحظه اصول پذیرفته‌شده در اندیشه‌ی سیاسی امام خمینی ـ هم‌چون تکثر اراده‌ها، پاکی سرشت انسان و ناکارآمدیِ تحمیل ـ نشان می‌دهد که مأذونیت الهی در حکومت اسلامی هرگز ملازم به دیگرآیینی اراده نخواهد بود.

نقش تاثیرگذار و تعیین­کننده‌ی دین در سده­های اخیر تاریخ ایران، در تحولات سیاسی- اجتماعی غیرقابل‌انکار است و نمی­توان آن را در سطح عوامل فرعی و حاشیه­ای تقلیل داد. پیرو اهمیت این موضوع، مقاله حاضر بر آن است تا معرفت‌شناسی باور دینی را در اندیشه‌ی سیاسی شهید مطهری، با تأکیدبر نسبت دین و سیاست، بررسی‌ کند. نویسنده معتقد است استاد مطهری در پرداختن به مقوله‌ی دین و دولت رویکرد درون دینی دارد. فرضیه‌ی این نوشته آن است که تکیه‌بر دین و آموزه‌های دینی در چارچوب سنت رایج فقهی و تفسیری و باور به جامعیت دین، موجب پیوند دین و سیاست در اندیشه‌ی استاد مطهری شده است.