جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چهارده قرن است که زمزمه ملکوتی پدر مهربان و امیرمؤمنان در وصیت جاودانه ‏اش که به همه فرزندانش در طول تاریخ نمود، در گوش ما طنین ‏افکن است که: اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی... اللّه اللّه فی القرآن، لایسبقکم بالعمل به غیرکم...؛ (نهج البلاغه، نامه 47) من شما دو فرزندم (حسن و حسین) و جمیع فرزندانم و بستگانم و تمام کسانی را که نامه من به آنان برسد، وصیت می‏کنم که... شما را به خدا، شما را به خدا به قرآن (توجه کنید)، نکند بیگانگان در عمل به آن از شما سبقت گیرند. اما با کمال تأسف نه تنها برخی ملل بیگانه در عمل به بعضی دستورات اخلاقی قرآن مانند نظم، پاکیزگی، پشتکار، امانت‏داری، ادای دین در تولید و روحیه جمعی از ما مسلمانان پیشی گرفتند، بلکه در برخی میدان‏های علمی و پژوهشی قرآنی نیز گوی سبقت را از عالمان دینی اسلام ربودند. «فلوگل» آلمانی با تألیف «معجم الفاظ القرآن» به نام نجوم آیات الفرقان همه محققان دینی حوزه‏ ها را مهمان سفره خویش می ‏کند. «ژول لابوم» فرانسوی با تألیف «معجم موضوعی آیات قرآن» به نام تفصیل آیات القرآن الکریم مسئولیت تعلیم موضوعات قرآن کریم را برای طلاب و فضلای مسلمان جهان به عهده می‏گیرد. «کُلدزیهر» یهودیِ مجارستانی با تحقیق درباره روش‏های تفسیری مفسران قرآن کریم و تألیف کتاب المذاهب التفسیریه للقرآن الکریم بر کرسی تدریس علوم قرآنی نشسته و دانش جدیدی را در علوم قرآن پایه‏ گذاری می‏ کند. مستشرقان غربی، کشیشان مسیحی و خاخام‏های یهودی به اینها اکتفا نکردند، بلکه اکنون که عطش جامعه بشری را به لزوم دریافت اطلاعاتی جامع و منسجم در مورد معارف قرآن، آخرین کتاب آسمانی خداوند به صورت یک «دایره المعارف قرآنی» احساس کردند، قبل از علمای اسلام و مراکز پژوهشی قرآنی به این امر مهم دست یازیدند و جمعی از آنها به رهبری یک خانم غربی به نام «مک اولیف» (Jane Demmen Mco Auliffe) استاد دانشگاه «جرج واشنگتن» در شهر لیدن هلند به تحقیق درباره معارف قرآن و تدوین مقالات قرآن اقدام کردند. آنان حدود هزار عنوان از واژه ‏های کلیدی قرآن را به عنوان مدخل‏های این دایرة‏المعارف برگزیده ‏اند تا مجموعه آنها را در پنج جلد به جهان بشریت عرضه کنند. از سال 2000 تاکنون سه جلد آن را به زبان انگلیسی چاپ و منتشر کردند. کتاب دایرة المعارف قرآن: (Encyclopdedia of the Quran) جدیدترین اقدام علمی ـ فرهنگی است که غربیان در مورد بررسی و ارائه معارف قرآن کریم انجام دادند. گرچه خداوند خود حفاظت «متن قرآن کریم» را از تحریف متکفل شده و فرموده است: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(حجر، 15/9) اما صیانت معارف ناب آن را از دست‏برد تحریف، تأویل و کج فهمی به ما مسلمانان محول کرده است. بر عالمان دینی و حوزه‏زهای علمیه و پرچم‏داران معارف مکتب اهل‏ بیت علیه ‏السلام است که پرچم دفاع از کیان اسلام و قرآن و صیانت از اندیشه‏ های ناب قرآنی را به دوش گرفته و به اصلاح کج فهمی‏ها بپردازند، چنان‏که امام باقر علیه‏السلام فرمود: ان العلماء ورثة الانبیاء، و ذلک ان الانبیاء لم یورثوا درهما ولا دینارا و انما ورثوا احادیث من احادیثهم، فمن اخذ شیئا منها فقد اخذ حظا وافرا، فانظروا عملکم عمّن تأخذونه، فانّ فینا اهل البیت فی کل خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین و انتهال المبطلین و تأویل الجاهلین؛ (مجلسی، 2/92) علما وارثان پیامبرانند، توضیح آن‏که پیامبران ثروتی به ارث نگذاشته‏اند، بلکه احادیث و تعالیم خویش را به ارث نهادند، هرکس هر مقدار از آنها برگیرد، بهره فراوان برده است. پس دقت کنید که دانش‏تان را از چه کسانی فرا بگیرید، زیرا در بین ما اهل ‏بیت پیامبر در هر نسلی عالمان معتدل و راستینی هستند که تحریف‏های تندروان را از اسلام می ‏زدایند و شبهات و اشکالات مخالفان را پاسخ داده و توجیه ‏های غلط غیرعالمانه ناآگاهان را کنار می ‏زنند. نقد دایرة المعارف قرآن لیدن دقیقا گامی در مسیر انجام این رسالت است. البته با الهام از آیه شریفه: «وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُوا» (مائده، 5/8) که بر رعایت عدل و انصاف توصیه می‏ کند، نقد کلی این دایره المعارف را در چهار بخش عرضه می‏ کنیم. گرچه هر کدام از مقالات آن نیازمند نقدی کامل و مشروح است که انشاءاللّه دیگر محققان علوم قرآنی به آن همت خواهند کرد.

معرفت شناسی همواره یکی از شاخه های مورد بحث و بسیار با اهمیت فلسفه در قرن بیستم بوده است. نقطه عطفی که درتاریخ تفکر فلسفی، شروعش اندیشه های کانت بود، در قرن بیستم با تمرکز بر دیدگاه معرفت شناختی ای به نام مبناگرایی سنتی و درون گرایی معرفت شناختی، حرکتی آرام به خودگرفته بود که مقاله سه صفحه ای ادموند گتیه باعنوان «آیا باورصادق موجه، علم است؟» این آرامش را به هم زد. به جرئت میتوان گفت که این مقاله، مورد نظر همه کسانی بوده است که پس از وی به معرفت شناسی پرداخته اند. وی در این مقاله، تعریف سه جزئی مورد توافق اکثر معرفت شناسان را درباب علم با ذکر مواردی چند به چالش می خواند. پس از گتیه، یکی از رسالت های معرفت شناسی، عرضه نظریه ای است در باب شرایط علم که بتواند اعتراضات او را پاسخ گوید. یکی از این نظریات که درمیان انگیزه های طرح آن می توان پاسخگویی به اعتراضات گتیه را مشاهده کرد، دیدگاه کارکرد صحیح در باب ضمانت ـ یا جزء سوم علم یا معرفت ـ است. این نظریه را فیلسوف بزرگ و پرآوازه دین در قرن بیستم، آلوین پلنتینگا مطرح کرده است. ما در این مقاله می کوشیم تقریری کوتاه از این نظریه به دست دهیم تا علاقه مندان بتوانند فهمی نیکو از ماهیت و چگونگی این نظریه داشته باشند.

از جمله قواعد فلسفی در باب علیت، قاعده معروف «الواحد» است که با اصل سنخیت علت و معلول ارتباط تنگاتنگ دارد. در منظر بسیاری از حکیمان، این قاعده بدیهی تلقی شده، در عین این که از منظر برخی با اشکالها و پرسشهای جدی در خصوص قلمرو آن رو به رو شده است، از جمله اینکه: قاعده الواحد با فاعلیت و قدرت مطلقه الهی تعارض دارد، به گونه ای که برخی علیت الهی را از شمول قاعده خارج کرده اند. این مقاله ضمن تبیین اصل قاعده و قلمرو آن، به اشکال محدودیت قدرت الهی پرداخته و پاسخ حکیمان را در این خصوص نقد و تحلیل می کند و سرانجام به این نتیجه می رسد که نه تخصیص در قاعده عقلی «الواحد» صحیح است و نه محدودیت در قدرت مطلقه الهی رواست، بنابراین، هیچ تناقضی میان مفاد قاعده الواحد و براهین دال بر اطلاق فاعلیت الهی وجود ندارد.

اومانیسم یک نظام فکری منسجم است که دعاوی وجود شناختی، معرفت ‏شناختی، تربیتی، زیبایی ‏شناختی، اخلاقی و سیاسی خاصِ خود را مطرح می ‏کند. برای فهم بهتر اومانیسم، لازم است نگاهی به سابقه پیدایش این تفکّر داشته باشیم. واژه "humanism" یا "humanismus" که امروزه به کار می‏رود، از واژه "humanista" برگرفته شده است که در دوران رنسانس به ‏کار می‏رفت و به معلمان و دانشجویان علوم انسانی اشاره داشت. واژه اخیر، خود از اصطلاحِ قدیمی‏تر "studia umanistaties"برگرفته شده است. در قرن ‏های اولیه مسیحی، این کلمه لاتین اشاره به مطالعه متون شرک ‏آمیزِ مرتبط با روم و یونان قبل از پیدایش مسیحیت داشت که دستگاه کلیسا هنوز آن را حفظ کرده بود. معروف‏ترین متخصص قرائت و فهم این متون در آن زمان جروم ( 354 ـ 420م) بود. در اواخر قرون وسطا و آغاز دوره رنسانس این کلمه رواج بیشتری یافت؛ در آن زمان این کلمه اشاره به یک برنامه آموزشی شامل توجه به معانی، بیان، بدیع، تاریخ و فلسفه باستان داشت، اما مطالعه منطق، فلسفه طبیعی، متافیزیک و ریاضی را شامل نمی‏شد. در ایتالیا واژه "humaneimen" اشاره به نهضتی داشت که خود را وقفِ مطالعه آثار کلاسیک، به ‏ویژه مطالعه و احیای آثار افلاطون کرده بود.