جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این تحقیق، بررسی نسبت مراتـب تشـک یکی وجـود و معقـول ثـان ی فلسـف ی در فلسـفه ملاصدرا میباشد. آیا در فلسفه ملاصدرا، میان حقیقیت ذومراتب وجود و منشـأ انتـزاع مفـاه یم فلسفی، رابطه وجود دارد؟ آیا مطابق یا محکیعنه معقـول هـا ي فلسـف ی از حیـ ث وجـود ، داراي واقعیت مراتبی است؟ در پاسخ به پرسشهاي مزبور بر مبناي تفاضـل وجـود ، ایـ ن فرضـ یه کـه محکیعنه معقولهاي ثانی فلسفی، داراي یک نوع وجودند، به ثبوت میرسد. روش این تحقیق، توصیفی ــ تحلیلی از راه تحلیل مفهومی و گزارهاي است. مهمترین نتایجی که این تحقیـ ق بـه آنها دست یافته است، عبارتاند از: 1 .از نظر ملاصدرا، در مفهـوم وجـود و نیـ ز وجـوب وجـود ، نسبت مفهوم به منشأ انتزاع آنها، مانند نسبت مفهوم ذاتی ایساغوجی و محکیعنـه آن اسـت ؛ 2. ملاصدرا در معقولهاي فلسفی به مفاد هلیه مرکبه، علاوه بر ظرف اتصاف، ظرف عروض را در خارج ـ اعم از ذهن و عین ـ میداند و معقول ثانی فلسفی در فلسفه ملاصـدرا چهـره وجـود ي دارد؛ 3 .به وزان مراتب تشکیکی وجود، محکیعنه معقولهاي فلسفی داراي یک نوع وجودند.

سید حیدر آملی از جمله مفسران و عالمان شیعی مذهب است که در اکثر آثار علمی خود، بویژه تفسیرش را بر پایه روش عرفانی، باطنی و تاویلی از منظر شیعی به نگارش در آورده است. در مبانی معرفت شناسی سید حیدر، علم و عالم به دو قسم ظاهری و باطنی تقسیم می‌شوند که حقیقتِ معرفت نزد عالمان علوم لدنی و باطنی است. سید حیدر ضمن اینکه برای این دو علم تفاوت هایی قائل می شود، شرافت را از آنِ علوم باطنی می داند و با استفاده از آیات و روایات و مبانی عرفانی، راه و رسم تحصیل علوم باطنی را برای اهلش بیان می‌کند. هر چند که اهتمام سید حیدر به علوم و معارف باطنی در آثار او کاملا عیان و آشکار است، اما او بر خلاف مدعیان صوفیه، نسبت به علوم رسمی و ظواهر شریعت بی تفاوت نبوده بلکه بدان معتقد و پایبند نیز می باشد. سید حیدر آملی نگاهی جمعی و جامع به علوم ظاهری و باطنی دارد به گونه ای که از منظر او یک عالم دینی باید شریعت، طریقت و حقیقت را با هم به صورت جمعی داشته باشد؛ این موضوع سید حیدر را به عنوان یک عالم و عارف شیعی مذهب با بسیاری از مدعیان عرفان که دست به تاویلات ناصواب و بی ضابطه از ظواهر آیات قرآن و شریعت می زنند، متمایز می سازد.

ایجاد وحدت بین شاخه‌های مختلف علوم علاوه بر داشتن تاثیرات بینادین در حوزه معرفت شناسی، باعث رونق گرفتن رشته‌های گوناگون علم و درنتیجه پیشرفت جامعه متمدن است. از سوی دیگر فارابی، حکیم برجسته عصرتمدن سابق اسلامی با ایجاد وحدت وتعامل بین شاخه‌های مختلف علوم سهمی مهم در تولید و گسترش آن تمدن طلائی داشته است. با توجه به این مهم، این نوشتار برآن است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ی و به روش توصیفی- تحلیلی به چگونگی دست‌یابی فارابی به اندیشه وحدت علوم بپردازد. فارابی بر اساس مبانی جهان شناسی سنتی خود، که هستی را از قلمرو طبیعت اعتلا داده و ارتباط و تعامل مراتب هستی را نشان داده است، به وحدت و سلسله مراتب علوم باور دارد. هر کدام از روش‌های شناخت حسّی ، عقلی و شهودی متناسب با مرتبه‌ی از این سلسله مراتب یکپارچه و هماهنگ است. وی برای دست ‌یابی به وحدت بین شاخه‌های مختلف علم طبقه‌‌بندی ارائه کرده است که نظام علوم را به مثابه یک شبکه یکپارچه و به هم پیوسته، بر اساس روابط متقابل دو یا چند جانبه ، تعاملی و حتِی علّی طبقه‌بندی کرده است.

اثر حاضر تأثیر دو نوع نگرش مثبت و منفی(نحوست و عدم نحوست) به پدیده کرونا و ارتباط آن با بحث مهدویت را براساس مبانی استاد مطهری(ره) به روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. براساس دیدگاه شهید مطهری(ره) جریان ظهور یک جریان سینوسی یا حلزونی است؛ بدین معنا که جریان شر و باطل همواره با جریان حق در ستیز است و هر بار که باطل، شری ایجاد می کند، حق فعالیتی بالاتر در مقابله با آن، انجام می دهد و این روال تا جایی ادامه می یابد که فکر و فهم بشریت به حد آمادگی شرایط معرفتی ظهور برسد و در نهایت ظهور رخ دهد. در این راستا کرونا از جهات مختلف می تواند در رکود یا صعود اخلاق و معنویت، همیاری اجتماعی، ایجاد فضای طرح سوالات اعتقادی و پاسخ به آنها و رشد معرفت و درک بشریت، درخواست استیلای حق بر باطل و در نهایت زمینه سازی ظهور موثر باشد.

دین مبین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی، با تبیین یکی از اساسی‌ترین اصول از مبانی اسلام یعنی «اصل توحید» به ارائۀ یک بنیاد فکری کامل و منسجم، برای رسیدن انسان‌ها به سعادت حقیقی پرداخته است. در سایه‌سار «اصل توحید» انسان‌ها به یگانگی خداوند در ذات، صفات و افعال معتقد می‌گردند و گسترۀ این اندیشه در تمامی شئون فردی و اجتماعی آن‌ها جاری می‌گردد. در پرتو این اعتقاد است که آدمیان برای ادارۀ زندگی اجتماعی خویش به ضرورت برپائی «حکومت اسلامی» نائل می‌گردند. به همین علّت، بحث پیرامون همبستگی میان «سیاست» و « دیانت» و ضرورت اجرای شریعت در امور فردی و نیز اجتماع بشری از مسائل بسیار مهمّی است که ریشه در آموزه‌های وحیانی دارد. از حکیم عظیم‌الشأن جناب فارابی تا صدرالحکماء ملاصدرا و از ایشان تا علامّه طباطبائی و امام خمینی(ره) و نیز جمع کثیری از فقهاء عظام، به ضرورت حضور دین الهی در جامعۀ بشری و جاری گشتن «اصل توحید» در تمامی شئون فردی و اجتماعی تأکید نموده‌اند. در این نوشتار در صدد تبیین اجمالی و دورنمائی از چگونگی نقش «معرفت توحیدی» در برپائی « حکومت اسلامی» با تکیه بر آراء جناب صدرالمتألهین هستیم.

قوای باطنی انسان کدامند و این قوا چه وظیفه‌ای بر عهده دارند؟ آیا دیدگاه ابن‌سینا و سهرودی در مورد قوای باطنی یکسان است؟ برای پاسخ به این سوال لازم است قبلاً مشخص کنیم که هر دو فیلسوف یعنی ابن‌سینا و سهرودی چه تعریفی از قوای باطنی دارند. هردو فیلسوف دیدگاه‌های خود را در مورد قوای باطنی در آثار مختلف خود بیان کرده‌اند در این مقاله ابتدا دیدگاه ابن‌سینا در مورد قوای باطنی بیان شده است. وی برای هر کدام از قوای باطنی نقش خاصی قائل است قوای باطنی از دیدگاه شیخ الرئیس عبارتند از حس مشترک، قوه خیال، قوه متصرفه، قوه وهم و قوه حافظه، ابن‌سینا بعد از تعریف قوای باطنی جایگاه آن‌ها را به خوبی در مغز انسان تبیین می‌کند. بعد از بیان دیدگاه ابن‌سینا دیدگاه سهروردی در مورد قوای باطنی بیان شده شیخ اشراق در مورد قوای باطنی دیدگاهی متفاوت با عقیده ابن‌سینا بیان می‌کند سهرودی می‌گوید آن‌چه در کلام مشاء درباره تقسیم قوا به سه قوه خیال، وهم و متخیله آمده درست نیست و این‌ها در واقع یک قوه بیشتر نیستند. سهرودی هم‌چنین در مورد حافظه و خزانه خیال با نظر ابن‌سینا مخالف است چون که سهرودی خزانه اصلی ادراکات را عالم افلاک می‌داند.

پژوهش حاضر در خصوص چگونگی سیر و حرکت موجودات در عوالم مختلف هستی به سوی مبدأ با محوریت آراء علامه طباطبائی انجام شده است. از آنجا که اندیشه ی معاد یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیزترین مسائل تاریخ بشری است، تبیین کیفیت آن می‌تواند پاسخ بسیاری از پرسشها در این باره باشد. این پژوهش در پی آن است تا با ارائۀ دلایل عقلی و شواهد نقلی با نظر به دیدگاه های تفسیری و فلسفی علامه طباطبائی به تبیین این حقیقت بپردازد. در این راستا نخست عوالم خلقی به ترتیب از نازل به اعلی، عالم ماده، عالم مثال یا نفس و عالم عقل و سپس عالم امر الهی مورد بررسی قرار گرفته و در هر بخش پس از تبیین خصوصیات عالم مذکور، سیر صعود آن تشریح شده است. آنچه حائز اهمیت است حرکت جوهری و ممتد در عوالم خلقی است که این نوشتار تلاش کرده به اجزای آن بپردازد و تصویر روشنی از سیر صعود هستی ارائه دهد.

مطابق نظر سهروردی، واقعیت‌های گوناگون، چیزی غیر از نور نیستند که از لحاظ شدت و ضعف با یکدیگر تفاوت دارند. هستی‌شناسی سهروردی مبتنی بر نظام نور و مراتب آن است. وی معتقد است عوالم، مراتب گوناگون دارد که بالاترین آنها نورالأنوار است. نورالأنوار بالاترین مرتبه هستی می‌باشد و اوست که سرچشمه نورانیت بوده و همه هستی از او سرچشمه می‌گیرد. او بهترین برهان برای اثبات نورالأنوار را برهان صدیقین می‌داند. در بحث صفات، معتقد است نورالأنوار، نه دارای صفات ظلمانی و نه دارای صفات نورانی است. درعین‌حال وی برای نورالأنوار اضافات فراوانی قائل است؛ مانند اضافه رزاقیت، اضافه مبدأیت، اضافه عالمیت و... و درنهایت می‌گوید همه این اضافات به یک اضافه برمی‌گردد و آن اضافه مبدأیت است. افزون‌براین شیخ اشراق صفات سلبی بسیاری را باور دارد؛ ازجمله اینکه نورالأنوار جسم نیست، غاسق نیست، ممکن نیست، ذوجهت نیست و... که درنهایت همه این صفات سلبی را به یک صفت سلبی یعنی امکان برمی‌گرداند. تمامی این صفات اضافی و سلبی، جزء صفات اعتباری است و هیچ‌یک امور عینی مستقل زاید بر ذات نیستند و هیچ نحوه ترکیبی را در ذات الهی لازم نمی‌آورند.

چگونگی ارتباط نفس با مبادی عالیه هستی به‌ویژه عقل فعال، از مسائل مهم فلسفه صدرایی است. ازنظر ملاصدرا نفسِ انسان ازطریق حرکت جوهری از عالم طبیعت به عوالم بالاتر سلوک یافته و با عقل فعال اتحاد برقرار می‌کند و به ادراک معقولات نایل می‌گردد. در این دستگاه معرفتی ادراک معقولات، به مشاهده نفسِ حقایق حاصل می‌شود؛ بدین‌صورت که صور خیالی و عقلانی، هریک در مقام خود، دارای ثبات و تجرد ذاتی‌اند و نفس با حرکت جوهری به مرحله ادراک عقلی راه می‌یابد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تبیینی روشن از چگونگیِ این نحوه ادراک و به‌طور خاص، نحوه اتحاد آن با عقل فعال ازمنظر ملاصدرا ارائه نماید. برای رسیدن به این مقصود، نخست باید ماهیت نفس، عقل، ادراک و نحوه اتحاد نفس با عقل فعال و دیگر مبادی عقلی و کیفیت ارتباط صورت معقوله با ادراک شهودی از حقایق عقلی موجودات، ازمنظر فیلسوفان پیش از ملاصدرا بررسی گردد تا راه حل مسئله پژوهش حاضر را فراهم ‎نماید.

شواهد نشان می‌دهد مفهوم بیان‌ناپذیری شامل قضایای شهودی در عرفان اسلامی نمی‌شود. نگارش حاضر در راستای بررسی و نقد استدلال ویلیام جمیز بر بیان‌ناپذیری است؛ استدلالی که او بر عبارت غزالی استوار کرده است و بر اساس آن، ویلیام جیمز عرفان اسلامی را مشمول نظریه بیان‌ناپذیری قلمداد می‌کند. در فرایند تحقیق پیش رو به دو حقیقت خواهیم رسید؛ نخست اینکه پس‌زمینه‌های گزاره‌های عرفانی برای اهل حقیقت شفاف‌تر خواهد شد؛ دیگر آنکه با مشکوف‌شدن پس‌زمینه‌ها همچون شرایط ویژه اجتماعی و سیاست‌های مخالف و تنگناهای زبانی، به یک روش دقیق برای رسیدن به حقایق دست خواهیم یافت. در این بحث سخنان عرفا و محققان اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته تا بطلان این فرضیه آشکار‌تر شود. مقاله حاضر با روش‌های ساختارگرایی و پدیدارشناسی به‌رشته تحریر درآمده است.