جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استدلال های وهابیت دربارة «توسل » تا چه میزان با مواضع متفکران اهل سنت تطابق دارد؟ نگارندة مقاله برای پاسخ به این پرسش ، به بررسی دیدگاه های «محمد بن علوی مالکی » و «محمد بن صالح عثیمین » از علمای اهل سنت پرداخته و روشن می کند که استدلال وهابیت در این باره پذیرفته نیست . در استدلال های محمد بن علوی مالکی که با استناد به متون روایی ، به وضوح ثابت می کند توسل به دعای پیامبر ص و صالحان گذشته ، عملی در راستای اعتقاد به توحید خداست ، نقاط ضعفی وجود دارد که برطرف کردن و تقویت آن ها موجب ارائه نقدی مستحکم و همه جانبه بر انگاره های ابن عثیمین و دیگر علمای وهابیت می گردد. دیدگاه مالکی در مسئله توسل تا حد زیادی مطابق با نگرش امامیه بوده و به صحت توسل به دعای پیامبرص و صالحان گذشته معتقد است ./ خلاصه ماشینی: "در استدلال های محمد بن علوی مالکی که با استناد به متون روایی ، به وضوح ثابت می کند توسل به دعای پیامبرص و صالحان گذشته ، عملی در راستای اعتقاد به توحید خداست ، نقاط ضعفی وجود دارد که برطرف کردن و تقویت آن ها موجب ارائه نقدی مستحکم و همه جانبه بر انگاره های ابن عثیمین و دیگر علمای وهابیت می گردد. ٢. محمد بن علوی مالکی و نقد عثیمین مالکی این ادعای ابن عثیمین و علمای وهابیت را مورد نقد قرار داد و می گوید: بر اساس روایات معتبر، توسل به دعای پیامبرص علاوه بر زمان حیاتشان ، پیش از خلقت آن حضرت و پس از رحلتشان نیز جایز و در میان صحابه و تابعان متداول بوده است (مالکی ، ١٤٣٠ق : ١٣١ـ١٣٢). هم چنین قرطبی نیز در تفسیر خود روایتی مشابه این روایت نقل کرده است که پس از گذشت سه روز از رحلت پیامبرص ، شخصی اعرابی به کنار قبر آن حضرت آمد و به ایشان متوسل شد (قرطبی ، ١٣٨٤ق ، ٥: ٢٦٥) مالکی می گوید: صرف نظر از صحت یا ضعف سند این قضیه ، آیا علمایی که این روایت را نقل کردند کفر و ضلالت را نقل کردند؟ آیا چیزی را که موجب عبادت قبور و بت پرستی می -شود ترویج کردند؟ اگر این گونه باشد، پس چرا این علما مورد اعتمادند و کتاب های آن ها مورد استناد قرار می گیرد؟ (مالکی ، ١٤٣٠ق : ١٥٧ـ١٥٩)."

بحث و مناقشه درباره اتصاف یا عدم اتصاف ذات الهی به اسماء و صفات از نخستین پرسش های اعتقادی است که همواره معرکه آرای گوناگون اندیشمندان اسلامی بوده است. نوشتار حاضر بر آن است ت تا روایاتی را که مستقیم(آشکار) و یا غیر مستقیم ناظر به مسئله نفی صفات از ذات الهی اند، مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. از مقایسه میان این دو گروه از روایات این نتیجه حاصل شد که انتساب هر گونه صفتی به ذات الهی مستلزم تحدید و تشبیه است و حق تعالی هیچ گونه صفتی در مقام ذات ندارد و از هر معنا و مفهومی که ذات را نشان دهد، منزه و مبرا است، بنابراین تمام اسما و صفاتی که بر خداوند به نحو ایجابی اطلاق می شوند، وصف فعلی یا سلبی اند.بحق و مناقشه درباره اتصاف یا عدم اتصاف ذات الهی به اسماء و صفات از نخستین پرسش های اعتقادی است که همواره معرکه آرای گوناگون اندیشمندان اسلامی بوده است. نوشتار حاضر بر آن است تا روایاتی را که مستقیم(آشکار) و یا غیر مستقیم ناظر به مسئله نفی صفات از ذات الهی اند، مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. از مقایسه میان این دو گروه از روایات این نتیجه حاصل شد که انتساب هر گونه صفتی به ذات الهی مستلزم تحدید و تشبیه است و حق تعالی هیچ گونه صفتی در مقام ذات ندارد و از هر معنا و مفهومی که ذات را نشان دهد، منزه و مبرا است، بنابراین تمام اسما و صفاتی که بر خداوند به نحو ایجابی اطلاق می شوند، وصف فعلی یا سلبی اند.

یکی از جریان های فکری یهودی در قرون وسطا، جریان کلامی است. این جریان حد فاصل قرن نهم تا دوازدهم میلادی، در شرق و تا حدی در غرب جهان اسلام رواج داشت. متکلمان یهودی، اعم از حاخامی و قرائیمی، تحت تأثیر کلام اسلامی، به خصوص کلام معتزلی در صدد تحکیم آموزه ها و باورهای خود برآمدند. پیش از آنها فیلون اسکندرانی و آبای کلیسا، بسیاری از مسائل کلامی را مطرح کرده بودند، ولی متفکران یهودی قرون وسطا از طریق مسلمانان با آن مسائل آشنا شدند. متفکران یهودی علاوه بر بحث درباره دغدغه های مشترکی که با مسلمانان داشتند، مسائل خاص خود را نیز دنبال می کردند. به طور کلی، در درون خود این جریان دو گرایش وجود دارد: گرایش حاخامی که به مرجعیت سنت، اعتقاد تام و تمام دارد و با الهیات کتاب مقدسی و الهیات حاخامی پیش از قرن نهم متفاوت است، و گرایش قرائیمی که اصولاً اعتقادی به مرجعیت سنت ندارند. در مقاله حاضر به اختصار، میزان اثرپذیری ایشان از متکلمان مسلمان، تنها از منظر تأکیدی که آنان بر نقش و کارکرد عقل در توجیه و تبیین آموزه ها و باورهای دینی قائلند، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

معرفت اضطراری که باور جمهور امامیه در دو مدرسه کلامی کوفه و قم بود، به تدریج در مدرسه کلامی بغداد دچار تحول گردید. بررسی سیر تاریخی تطور معرفت اضطراری در بغداد حاکی از آن است که از نوبختیان، ابو سهل نوبختی همه معارف را نیازمند استدلال و در نتیجه کسبی می دانست، ولی ابومحمد با آن که همه معارف را اضطراری نمی داسنت، درباره معرفت الله به جواز اضطراری و اکتسابی بودن آن معتقد بود. در فاصله نوبختیان تا شیخ مفید، تنها از ابوالقاسم کوفی عبارت مجملی از نگاشته های او به جا مانده که ظهور در اضطراری بودن معرفت دارد. سرانجام دردوران شیخ مفید و سپس سید مرتضی و شیخ طوسی، معرفت اضطراری به صراحت انکار شد و معرفت اکتسابی و عقلی مورد تاکید قرار گرفت.

در احادیث متعدد و معتبری، از اختلاف طینت مؤمنان و کافران سخن به میان آمده است. بر اساس این احادیث، اختلاف طینت ها در سعادت و شقاوت افراد مؤثر است. برخی اندیشمندان ظاهر این احادیث را با عدل الهی ناسازگار پنداشته، در صدد توجیه و تأویل آنها برآمده اند. این<br /> مقاله پس از طرح و ارزیابی مهمترین دیدگاه ها در این زمینه، با استناد به مجموع احادیث طینت و آغاز حدوث عالم نتیجه گرفته است که اختلاف مخلوقات مربوط به ابتدای حدوث عالم نیست، بلکه بر اثر عوارض ناشی از نحوه عملکرد مخلوقات در برابر تکلیف و امتحان الهی رخ داده است و این موضوع با عدل الهی سازگاری تام دارد.

زیدیه و امامیه از دیرینه ترین گروه های اسلامی اند. آگاهی از روابط این دو نحله اثرگذار، برای شناخت بهتر تاریخ فکری تشیع ره گشاست. در این نوشتار سعی شده است، تعامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و نیز تقابل این دو گروه در دوره غیبت صغرا تا افول آل بویه (دوره اقتدار تشیع در جهان اسلام) بررسی شود. واکاوی گزارش های تاریخی نشان گر این است که در این دوره، همکاری زیدیان و امامیان در عرصه های گوناگون، روند رو به رشدی داشته است، البته به دلیل اختلاف در برخی از مبانی فکری، هم چنان تمایزگذاری فرقه ای خویش را در قالب مناظره های علمی و ردیه نگاری دنبال کرده اند.

توسعه فرهنگ رای و قیاس در سده اول، به گونه ای مکمل و جبران کننده فقدان دست رسی به وحی شده بود و دست کم در موارد نبود موضوعی در کتاب و سنت، مسائل از طریق رای و اجتهاد حل می شد. توسعه این روال در نظام فقهی و قضایی رایج موجب شد، افراد بسیاری آن را امری عادی تلقی کنند. این فرهنگ در میان برخی شیعیان عمدتا کوفی که تازه هدایت شده یا بیشتر با جریان عامه در تعامل بودند، تاثیراتی را آشکار کرده بود، و امام صادق (علیه السلام) تلاش کردند شیعیان را از لغزشگاه های این فرهنگ دور کنند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی تاثیر شیعیان کوفه از این فرهنگ در نیمه اول سده دوم بپردازد.

«علم امام» از مسائلی است که همواره اذهان علما و متفکران شیعی و حتی بسیاری از پیروان ائمه علیهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدین روی، سبب ایجاد پرسش هایی از ائمه اطهار علیهم السلام در این باره شده است. با توجه به پرسش های متعددی که در این زمینه مطرح است، این نوشتار تنها از یک منظر به این مساله می پردازد که آن، علم امام از منظر علمای شیعه است، به این که شعاع این علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر اندیشمندان شیعی در برخی حوزه های بحث علم امام، در بعضی موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ های واحدی دریافت نمی شود و به طور کلی، همه نظریه ها را می توان در سه دیدگاه تقسیم کرد: رویکرد تردید و سکوت، رویکرد محدودیت علم امام، رویکرد احاطه علمی کامل امام به همه چیز.

بر اساس روایات پرشمار، «وساطت فیض» یکی از شئون تکوینی امامان علیهم السلام است. مقصود از وساطت فیض، آن است که خداوند به واسطه ایشان نعمت های خاص و عام خود را بر بندگانش فرو می فرستد. در معنایی بالاتر، این عالم و پایداری آن چیزی جز فیض خداوند نیست که خداوند چنین فیضی را به واسطه وجود امامان علیهم السلام انجام می دهد. نگارنده در این پژوهش، با رویکردی نقلی به اثبات این شان و تحلیل آن پرداخته است. اگرچه در نگاه نخست، شان وساطت فیض غالیانه می نماید و ممکن است مورد انکار برخی قرار گیرد، در روایات معتبر و متعددی این شان برای امامان علیهم السلام ثابت شده است.

اری روبین در پژوهش خود با روش تاریخی ـ توصیفی، اعتقاد به امامت موروثی را به شیعه نسبت داده است. وی در مستندسازی نظریه امامت موروثی، به احادیث اخوت، پسر نداشتن حضرت محمد(ص) و خویشاوندی علی(ع) با ایشان، استناد جسته است. آنچه در ایراد بر ادعای روبین می توان مطرح کرد این است که، ایشان در بررسی یکی از اصلی ترین مؤلفه عقیدتی شیعه، بدون بررسی آیات مربوط به وراثت و تحلیل جامع از روایات مربوط به آن، صرفاً با استناد به<br /> رویدادی تاریخی و بعضی از روایات مربوط به خلقت نوری که مربوط به فضایل اهل بیت است، اعتقاد به امامت وراثتی را به شیعه نسبت داده است؛ علاوه بر این، به نظر می رسد داشتن پیش فرض مذهبی و نگاه عرفی به مسئله امامت، موجب شده است تا چنین اعتقادی را به شیعه نسبت دهد .در بررسی و نقد این نظریه با استناد به بعضی از آیات مرتبط و روایات وارده در کتب روایی معتبر،ضمن رد انتساب مذکور، نظریه صواب در ادله شیعه بر امامت ائمه(ع) بیان شده است