جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصوف، افزون بر تثبیت گفتمانی فراگیر در جامعه، رفتارهای اجتماعی خاصی را با خود به همراه داشت. یکی از این رفتارها سفر بود که نقش و کارکرد مهمی در میان صوفیان پیدا کرده بود. سفر که از آن با اصطلاح سیر آفاق (در مقابل سیر انفس) یاد می شود، در پندار نهان گرایان مسلمان و در نگاه نخست، بر گرفته از قرآن وحدیث بود که با انگیزه هایی مانند تبلیغ، زیارت، کسب علم، ریاضت و ... انجام می شد.در بینشی ژرف تر، ساختار کهن و اساطیری این آیین و جنبه نمادین و کهن الگویی آن آشکار می گردد. همچنین جنبه های سیاسی این سفرها نیز از موارد قابل توجه است که گاهی حتی زمینه بروز انقلاب ها و برخی جریان های اجتماعی را فراهم نموده است.مقاله پیش رو، تلاشی است برای نمایاندن وجوه گوناگون سیر آفاق در میان صوفیان و تبیین و توضیح انواع سفرها.

چکیده: امروزه در عصر پیشرفت علم و تکنولوژی در جوامع بشری ، بیش از هر زمان دیگر خلاء وجود "معنویت" خودنمایی می کند. عدم شناخت کافی نسبت به راه و مسیری که انسان را به سر منزل مقصود رهنمون سازد و منبعی فیاض از حقیقت ناب پیش روی او بگشاید ؟ شاید علت گرایش روز افزون به مکاتب و مشرب های عرفانی کاذب نیز همین باشد ، که انسانها را به ورط? وهم و خیال و در نهایت پوچی و بزه کاری کشانده است؟! در این میان معرفی و تبیین شیوه های وصول به سرچمشه "عرفان ناب" و برقراری ارتباط با پیشگامان "حدیث معرفت" و بواسطه ی آنها اتصال به منبع وحی و عالم ملکوت ؛ شاه کلید اصلی این قفل بزرگ در برابر ره پویان معرفت راستین است . بررسی مقامات عرفانی در سیره ابا عبدالله علیه السلام که در جایگاه یکی از موثرترین شخصیت های معرفتی عالم خلقت قرار گرفته اند ؛ می تواند بعنوان الگو و نمادی از عرفان حقیقی ارائه شود . وا‍ژه های کلیدی : سرّ الهی ، عرفان ، سلوک ، وجه الله ، ظهور ، تجلّی .

در این پژوهش منطق الطیر عطار و روانشناسی تحلیلی یونگ مورد مطالعه قرار گرفته است.هدف از انجام این تحقیق تطبیق و بررسی عرفان اسلامی با دیدگاه یونگ در سیر کمال شخصیت انسان است.بر اساس طبقه بندی روش های تحقیق این پژوهش در زمره روش کتابخانه ای قرار گرفته است که طی آن پژوهنده نخست به مطالعه دقیق و فیش برداری پیرامون هر دو موضوع پرداخته و سپس با تحلیل و بررسی مطالب جمع آوری شده شباهت ها و تفاوت ها مشخص و به آن ها اشاره گردیده است.این پژوهش در 6فصل تنظیم گردیده است که به شرح زیر است:فصل اول:کلیات (اعم از مقدمه،روش تحقیق،پیشینه و...فصل دوم:به تعاریف مفاهیم و موضوعات در هر دو حوزه اشاره گردیده است. فصل سوم:هشت گام روانشناختی فرآیند تفرد به همراه تحلیل عرفانی هرگام و بیان شباهت ها و تفاوت ها،به طور جداگانه بررسی گردیده است.فصل چهارم:به هفت وادی منطق الطیر از دیدگاه عرفانی ،اختصاص یافته است.

ادبیات عرفانی از ارزشمندترین انواع ادبی است و در ادبیات ما آثار ارزنده‌ی بسیاری از این حوزه برجا مانده است. در این میان کتاب شناسی‌ها و فرهنگ آثار‌ها می تواند راهنمای مفیدی برای عرفان پژوهان باشد. در این مجموعه به تدوین فرهنگی پرداخته می شود که ضمن جمع‌آوری و دسته‌بندی آثار صوفیه به توصیف اجمالی از هر اثر نیز می پردازد. این کتب در دسته‌هایی چون: کتب تعلیمی، تذکره، تفسیر، شطحیات، کتب تمثیلی، دعا و مناجات و اخوانیات قرار می‌گیرند. محدوده کار در این رساله از ابتدا تا قرن پنجم هجری است و روش کار بدین صورت است که ابتدا با بررسی تذکره‌ها و کتب عرفانی، فهرستی از کتاب‌های عرفانی موجود و کتاب-هایی که هنوز به دست ما نرسیده است وفقط نامی از آنها در کتاب‌ها ذکر شده تهیه، سپس بر اساس موضوع دسته‌بندی شده‌اند هم چنین کتاب‌ها بر اساس نام الفبایی شده و توصیفی اجمالی از هر اثر به عمل آمده است.در پایان نمایه‌هایی به پژوهش اضافه شده مشتمل بر نمایه الفبایی نام کتاب‌ها، نمایه الفبایی نام مولفان و نمایه موضوعی کتاب‌ها که این نمایه‌ها امکان استفاده بهتر و آسان‌تر از پژوهش را برای مراجعین فراهم می‌نماید.

در اصل اول به مسائل زیر اشاره شده است، زندگی مولف و تصنیفات او که در تصنیفات وی سعی شده است از کتابهای ایشان چه خطی یا عکس و چه مطبوع و غیر مطبوع در حد امکان گزارشی داده شود و نیز نمونه های از کتب تفسیری ایشان و از تفاسیر دیگر مفسر در این نوشتار ذکر نموده ایم،‌ ترجمه های که از تفسیر حسینی به زیانهای مختلف ترجمه شده و پایان نامه های که در مورد این تفسیر نوشته شده است یا در حال نوشتن هستند را نیز یادآور شده ایم. در فصل دوم به بعضی از مبانی تفسیری و مبانی خود مفسر در تفسیر حسینی در دو قسم اشاره شده است در قسم اول از مبانی تفسیر مانند سلامت قرآن از تحریف حجیت ظهور آیات و امکان تفسیر قران بحث شده است در قسم دوم به مسائل همچون حجیت روایات پیامبر و ائمه و صحابه و تابیعان پرداخته شده است. در فصل سوم این تفسیر در دو قسم مورد بررسی قرار گرفته است. در قسم اول از روشهای تفسیری مانند روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و قرآن به عقل‌ و روش اجتهادی را مورد بحث و بررسی قرار داده ایم. در قسم دوم این فصل به گرایشهای تفسیری پرداخته ایم.

در این پایان نامه مضامین مشترک مرصاد العباد ، الانسان الکامل و کاشف الاسرار و تاثیر و تاثر میان این آثار مقایسه و بررسی شده است . این سه اثر عرفانی به ترتیب توسطنجم الدین رازی ، عزیز الدین نسفی و عبد الرحمن اسفراینی در اوایل ،‌ اواسط و اواخر قرن هفتم هجری به رشته ی تحریر درآمده اند و از متون مهم نثر عرفانی به زبان فارسی محسوب می شوند. آثار مذکور درقرنی تالیف شده اند که یکی از مقاطع زمانی مهم در عرفان و تصوف به شمار می آید. در این رساله ابتدا مباحث و مضامین مطرح شده در سه اثر مذکور مقایسه شدند ؛ سپس مضامین مشترک بیان شده در این آثار - که از مضامین عرفانی مورد توجه در قرن هفتم به شمار می آیند- مشخص گردیدند و در مرحله ی بعدنظرات و مطالب بیان شده توسط مولفان در رابطه ی با هر مضمون ، ‌مورد بررسی قرارگرفت. همچنین آیات ‌، احادیث و ابیات مشترک در آثار یاد شده نیز مشخص گشته و تحلیل شد. در نهایت این نتیجه به دست آمد که بیست و هشت مضمون مشترکدرهر سه متن،‌ وجود دارد و در همه ی این مضامین ، مفاهیم و نظرات مشابهی بیان گردیده . همچنین علاوه بر مفاهیم یکسان ، در تعدادی از مضامین مشترک بررسی شده ، ‌تعابیر ، ترکیبات لفظی و توصیفات مشابهی نیز توسط مولفان این آثار ، به کارگرفته شده اند. بر اساس نتایجبه دست آمده می توان گفت که در متنکاشف الاسرار هم مفاهیم مشترک و هم درموارد متعددی ، عبارات و توصیف های قابل توجه مشترکی با نثر مرصاد العباد یافت می شود که نشان می دهد عبد الرحمن اسفراینی در تالیف کاشف الاسرار ،چه از نظر مفهوم و چه از نظر لفظ ، تحت تاثیر مرصاد العباد اثر نجم الدین رازی بوده است . در مورد الانسان الکامل نیز این موارد صدق می کند ، اما میزان و چگونگی اشتراک میان این اثر و مرصاد العباد به گونه ای است که می توان گفت : ‌عزیز الدین نسفی در تالیف الانسان الکامل از مرصاد العباد تاثیر پذیرفتهو این تاثیر پذیری او بیشتر مربوط به حوزه ی معنا و مفهوم است .

مفاهیم عرفانی از جایگاه و اهمّیّت ویژه ای برخوردار بوده ، نزدصاحب نظران ، دارای ارزش و اعتبار خاصّی می باشند ؛ چرا که مقامات عرفانی مانند طلب ، عشق، معرفت ،‌ استغنا ، توحید ، حیرت ، فنا و ... که خمیر مایه و شاکله ی اصلی رساله راتشکیل داده اند روابط و وظایف انسان را با نفس خویش و خدای خویش بیان می دارند وتوانسته اند نردبان تقرّب به ذات اقدس الهی جهت سالکان طریق گردند.یکی از منابع اصلی که قادر بوده انسان را به کمال ومعرفت الی الله واصل نماید کتاب گران مایه ی نهج البلاغه بوده که به زعم اولیا و وارستگان، سرتاسر این کتاب بی نظیر ، عرفان مطلق و آزادی و رهایی از غیر و عدم وابستگی به دنیا و نیز عشق محض به پروردگار خالق یکتاست .هم چنین ، مثنوی معنوی مولانا ، صحیفه ی نوری است برخاسته و نشأت گرفته از قلبی منوّرکه بیت بیت آن سرشار از اصطلاحات و مفاهیم و راز و رمز های عرفانی است که مشابهت ها و مشترکات بسیار زیادی را در زمینه ی عرفان می توان در نهج البلاغه ومثنوی معنوی مشاهده و درک و فهم نمود . به عنوان نمونه یکی از موضوعات ارزشمند و مشترک موجود در این دو اثر وزین الهی و آسمانی ، نکات و مباحث معرفتی بوده که در هر دو اثر به آن ها التفات گردیده است .پس از تفحّص و مطالعه در نهج البلاغه و مثنوی معنوی ،به این نتیجه واصل گردیده که اکثرقریب به اتّفاق مفاهیم و فضایل عرفانی موجود در کتاب مثنوی مولانا جلال الدّین، برگرفته و مقتبس ازنهج البلاغه حضرت علی(ع) بوده و وجود مفاهیم معرفتی مورد نظر و دل خواه او در این کتاب، مشوّقی راغب گردیده تا مولانا توجّه ویژه و مستمری به این یادگار جاوید آسمانی داشته باشد .

توبه، از مفاهیمی است که در بسیاری از آیات و روایات به آن اشاره شده است. در حوزه‌ی عرفان و تصوف نیز توبه، نخستین مقام از مقامات سالکان است؛ بدین خاطر، توبه جزو اصول اساسی و بنیادین طریقت شمرده می‌شود و از لحاظ تاریخی، به لحاظ کمیت و کیفیت مراحلی را پشت سر گذاشته است.هر چه از قرن اوّل به قرن پنجم نزدیکتر می‌شویم، ملاحظه می‌شود که مقام توبه گسترش بیشتری یافته است و عرفا و متصوفه مطالب بیشتری را در مورد توبه و مسائل مربوط به آن ارائه داده‌اند. برخی از عرفا در قرن دوم و سوم تنها به ذکر توبه و مسائل جزئی آن پرداخته‌اند.

زبان عرفان زبانی است که حالات، روحیات و تجارب ناب عرفانی با آن بیان می‌شود. این زبان که با نام‌های زبان اشارت، زبان عبارت، زبان حقیقت، زبان عشق، زبان کشف، زبان اهل طریقت و ... یاد می‌شود، زبانی است برخاسته از سرشت انسان‌هایی که باطن خود را از هر آلایشی پاک کرده‌اند و به یگانه هستی عالم روی آورده‌اند. زبان عرفان با توجه به گوینده و احوال مخاطبان درجات متفاوتی دارد و ویژگی‌هایی که آن را از هر زبان دیگری متمایز می‌کند، همچون آهنگین بودن که از آغاز هستی ترنم آهنگ با وجود آدمی سرشته شده است. آشنایی‌زدایی، غلط‌افکنی، تأویل‌های زیبا از حروف، کلمات و آیات قرآن و همچنین از برخی اعمال و رفتارها که همه به قصد انتقال مفاهیم عرفانی به دیگران است. این زبان، به ویژه در کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار میبدی، زبانی است برگرفته از زبان قرآن. بنابراین این زبان از حقیقت و از معرفت باطن خبر می‌دهد.این زبان در حقیقت آن به قصد تبیین تجارب عرفانی به وجود آمده است که دارای درجات مختلفی است. وجود سطوح مختلف زبان عرفانی که عبارتند از سطح تناقضی یا شطحی، سطح محاکاتی یا رمزی، سطح استنادی و نقلی و سطح استدلالی و عقلی نشانگر تلاش همه‌جانبه عارفان برای بیان تجارب عرفانی است که گاه به صورت رمز آشکار می‌شود. در این رساله به تحلیل زبان عرفانی کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار و ویژگی‌ها و سطوح آن همراه با ذکر شواهد پرداخته می‌شود.

این پایان نامه، پژوهشی است: درباره ی «بررسی تطبیقی اصطلاحات عرفانی احوال و مقامات» در اُمّهات کتب عرفانی با نگرشی بر : اللّمع، رساله ی قشیریّه، شرح تعرّف، کشف المحجوب، مرصاد العباد، تذکره الاوّلیاء، مصباح الهدایه و ... . دو اصطلاح «حال و مقام»، از اصطلاحات اساسی و بنیادین در عرصه عرفان و تصّوف است و در عرفان اسلامی ایرانی از عمق و گستردگی برخوردار بوده و نقش بنیادین دارد.دست یابی به این مهّم، منوط به بررسی دقیق و به دست دادن تعاریف و توصیفات عالمانه از این دو اصطلاح و درجات آن هاست؛ که گامی اساسی در جهت شناخت فرهنگ و معنویت اسلام و ایران می باشد. اين پژوهش برآن است تا ضمن تعمّق وتحقيق در متون نثر كهن به شيوه ي توصيفي وتحليلي،به اصطلاحات((احوال ومقامات))بپردازد. در این تحقيق سعی شده است که با شیوه ای روشمند و با بهره گیری از متون عرفانی درجه اوّل و استفاده از پژوهش های انجام شده در این زمینه، به وجوه تمایز حال و مقام و مراتب آن ها، سیر تحولی این سلسله مراتب، تفاوت ها در تعریف و درجات حال و مقام، دیدگاه های عرفا و صاحب نظران در این موضوع و عوامل متعدد تأثیر گذار بر محتوا و مراتب این دو مقوله بپردازد.