جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله اصلی این رساله اینست که باور شیعیان به علم الاهی و گسترده امامان با چه فرایند تاریخی شکل گرفته است و آیا می توان بر اساس شواهد و قرائن تاریخی اصالت آن را نشان داد. روش ما در این رساله اینست که زمینه های تاریخی شکل گیری این باور را از دوران پیامبر دنبال کنیم و روند رشد این باور را پیش از شکل گیری جریانات و مکاتب فکری شیعی در نیمه دوم قرن دوم ترسیم کنیم. برای این کار تلاش شده مطالعه پدیدار شناسانه در تاریخ وسیره و حدیثو رجال صورت پذیرد و با کمک گیری از روش تحلیل گفتمان و رمز گشایی از برخی گزارش های تقیه ای یا تعصب آمیز در حد امکانگره های این تصویر تاریخی گشوده شود. در مجموع یافته های این پژوهش نشان میدهد کهدر کنار موانع زیادی که برای معرفی مقامات امامان به جامعه مسلمین وجامعه شیعه وجود داشته است به تدریج باور شیعیان به مقام علم الاهی امامان تا میانه قرن دوم خصوصا در میان نخبگان شکل گرفته است. در این پژوهش به کمک شواهد متعددی فرایند این شکل گیری در قالب یک مدل تاریخی تصویر شده است.در این فرایند روشن شده است که باور به علم الاهی پیامبر نیز با مقاومت های زیادی روبرو شد ولی به تدریج و در دوران حیات ایشان در اندیشه مسلمین تثبیت شد. پس از پیامبر نیز علی علیه السلام نقش عمده ای در حفظ و توسعه میراث علمی پیامبر ایفا کرد و در دوران خلافتش به دلیل تجلیات علمی و علنی فراوان که داشتعلی رغم مخالفت های فراوان و سرسختانه مخالفان وی، به عنوان میراث دار اصلی علم پیامبر که بهره های فراوان از اخبارات غیبی نیز دارد شناخته شد و همین نکته نقطه عطف قبول انتقال علم الهی از پیامبر به یک غیر نبی شد. نحوه توسعه و تعمیق تلقی وباور به علم الاهی امامان به کمک شواهد فراوان ترسیم شده است و با کمک گیری از متون تذکره و سیره سنی و گزارش‌های ملل و نحل نشان داده شده است که باور به علم گسترده امام در نیمه اول قرن دوم در میان شیعیان تثبیت شده بود و این چنین نیست که غالیان در قرون بعدی این اخبار را ساخته باشند. در این تحقیق نشان داده شده است که ابوالخطاب نیز نمادی از تندروی شیعی در قبال تندوری انکاری زیدیه نسبت به مقامات اهل بیت بوده است.

خداوند قرآن کریم را به عنوان آخرین کتاب آسمانی برای هدایت نسل‌ها و رسیدن به کمال وسعادت فرو فرستاده و برای رسیدن به این هدف، تبیین و تفسیر قرآن را از وظایف پیامبر اکرم? برشمرده تا معارف آن برای همگان روشن سازد. رسول خدا? نیز رسالت خود را در تبیین و تفسیر قرآن کریم به اهل بیت خویش واگذار نموده و ایشان را در معیت همه جانبه قرآن معرفی کرده است.قرآن کریم شامل معارف ظاهری و باطنی است و گستره عظیمی را شامل می‌شود و طبق روایات، همه مراتب فهم آیات و آگاهی به رموز و اسرار وحی و معرفت و تفسیر کامل قران تنها در اختیار معصومین? قرار داشته و در انحصار آنان می باشد و دیگران از معرفت ظاهری قرآن و مراتبی از معرفت باطنی برخوردار هستند. این رساله با توجه به روایات تفسیری معصومین? و بیان نمونه‌هایی در موضوعات و معارف مختلف قرآن، در صدد اثبات معرفت خاص ایشان به قرآن بوده، نشان می‌دهد که اهل بیت پیامبر? به دلیل اتصال به وحی و دارا بودن علم لدنی،‌ تفاسیری که ارائه می‌دهند نیز به فراخور علم ایشان، از گستره وسیع و معارف والایی برخوردار است. هدف رساله اثبات دانش گسترده اهل بیت? درباره معارف قرآن و دانش تفسیری اهل بیت? است که دیگران راهی برای درک و فهم آن جز از طریق ایشان ندارند.با توجه به روایات می‌توان دو معنی متمایز غالب برای بطون آیات در نظر گرفت: باطن قرآن معانى و معارفى است که خداوند از آیات اراده کرده است، ولى دلالت آیات بر آن معانى بر مبناى قواعد ادبى و اصول عقلایى محاوره آشکار نیست تا فهم آن براى همگان میسر باشد، بلکه دلالت آیات برآن، راز و رمز ویژه‏اى دارد که تنها خدا، پیامبر? و امامان معصوم? از آن آگاهند و راه پى بردن دیگران به آن‏ منحصر به فراگیرى از راسخان در علم است. معنای دیگر اشاره دارد به لایه‌های معنایی آیات که غیر معصوم با استمداد از معصوم وتدبر و صفای باطن به برخی از سطوح رویی آن دست می‌یابد که در برخی روایات به آن اشاره شده است. این معنی در حقیقت الغای خصوصیت است که مفسران به آن دسترسی دارند.بر پایه عقاید شیعیان، سنت بجای مانده از امامان شیعه، همسنگ سنت خود پیامبر? و تالی تلو ثقل اکبر، قرآن کریم است. پیامبر? و اهل‌بیت? مخاطبین اولی و اصلی قرآن بوده و با حقیقت قرآن و علم و فهم آن آشنا هستند و بعد از رسول خدا?، اهل‌بیت? والاترین و آشناترین افراد به معارف قرآن هستند، اهل بیت? مفسران مورد تأیید الهی‌اند که می‌توانند اهداف و مقاصد قرآن را آن طور که باید وشاید به انجام برسانند. بنابراین برای شناخت معارف قرآن و تفسیر صحیح آن، باید از مخاطبان اصلی آن استمداد کرد و بدیشان مراجعه نمود.آیات و روایات بسیاری بیانگر علم و دانش گسترده و جامع اهل بیت? نسبت به همه علوم، از جمله علوم و معارف قرآنی است. از مجموع آیات و روایات به دست می‌آید که اهل بیت? نه تنها احاطه کامل به قرآن داشته،‌ دارای علم تفسیر و تأویل قرآن بوده،‌ بلکه علوم ایشان فراتر از قرآن است و به تمام کتب آسمانی گذشته آگاهی کامل داشته و گستره علم ایشان فراتر از آن است.در بررسی احادیث و بیانات تفسیری اهل‌بیت? به این نتیجه دست می‌یابیم که ایشان با توجه به ویژگی خاص و برخورداری از علوم وراثتی از پیامبر اکرم?، الهامات الهی،‌ علم غیب و مقام عصمت، به تبیین و تفسیر آیات پرداخته‌اند به گونه‌ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندشته، ‌از آن محرومند. تفسیر معصومین? به دلیل گستردگی و عمق معانی و ارتباط و اتصال آموزه‌های این خاندان به وحی، مختص به ایشان است به گونه‌ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندارند. درک مراد اصلی آیات، فهم دقیق و غیر قابل خطا از بطون قرآن،‌ تأویل صحیح آیات متشابه، بیان مصادیق باطنی برای آیات قرآن و بیان جزئیات بیشتری از عوالم غیر محسوس و اخبار غیبی فقط منحصر به معصومین? بوده و از ادراک و توان فهم عموم خارج است و غیر معصوم هرچند در قرآن و الفاظ قرآن بیندیشد، به آن دست نمی‌یابد.

اهل بیت علیهم السلام«ثقل اصغرند» که پیامبر صلی الله علیه و آله در بین امت خویش به جای نهاد تا از ضلالت حفظ شده و از سعادت بهره مند گردند. و قرآن کتابی است صامت و حاوی آیاتی متشابه و مجمل که نیاز به مبینی ناطق و عالم دارد که همان اهل بیت علیهم السلام اند. ازابتدای نزول وحی و بعد ازآن،پیامبرصلی الله علیه وآله و صحابه و تابعین، وتمام مفسران تازمان حاضر، همه در فهم وبیان قرآن شیوه هایی را به کار برده اند.امامان شیعه علیهم السلام نیزکه وارثان وحی اند روش هایی را برای بیان قرآن إعمال کرده اند که از بررسی روایات ایشان می توان به آن دست یافت وروایات تفسیری امام باقر علیه السلام مقدار قابل توجهی از این روایات است که درکتب روایی شیعه ثبت شده است. برخی به ظاهر روایات اکتفاکرده و به إجتهاد و بررسی عقلی آن نمی پردازند. در برابر، بسیاری درإثبات حجیت ظواهر قرآن- که منتهی به جواز اجتهاد عقلی در تفسیر قرآن می شود-دلائل متقنی إرائه کرده اند. بررسی روایات تفسیری امام باقر علیه السلام به هدف تأیید این گروه در إعمال روش عقلی در تفسیر قرآن می باشد. ضمن این که از رویکردهایی که امام علیه السلام در تفسیر قرآن در بخش آیات الأحکام و معانی باطنی آیات داشته ند و همچنین از محتوای ارزشمند سخنان ایشان نیز بهره مند می گردیم.

«تفسير السور المسبّحات الخمس» تالیف آیت الله العظمی جعفر سبحانی تبریزی است. این کتاب، تفسیری از سوره‌ های حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و سوره ممتحنه است. در این نوشتار تفسیری از سوره‌ های فوق الذکر با رویکردی لغوی، روایی و تاریخی ارایه شده است. نویسنده (مفسر) ابتدا متن آیه مورد نظر را ذکر نموده، آنگاه از لحاظ لغوی و اعراب به تحلیل مفردات مهم آیه پرداخته سپس اگر آیه مورد نظر دارای سبب نزول یا شان نزول باشد به بررسی سبب نزول و شان نزول آیات مبادرت ورزیده و پس از آن به تبیین مفاد و پیام‌ های مهم آیه پرداخته است. وی برای شرح و تفسیر آیات از روایات و آیات دیگری از قرآن کمک گرفته است و دیدگاه‌ های تفسیری برخی از مفسران مشهور شیعه را نیز منعکس کرده است.

«مشكاة المصابيح في شرح آية النور» نوشته محمدمؤمن ميامي بسطامي، آیه 35 سوره نور را که حاوی حقایق و معارف ظریف و عرفانی است از دیدگاه مفسران و فیلسوفان و عارفان مورد شرح و بحث قرار داده است. صفحاتی از مقدمه به معرفی شرح حال مولف، آثار و تالیفات و مقام و موقعیت علمی و دینی او اختصاص یافته است و نویسنده پس از این مقدمه راجع به واژه های آیه نور و مضمون عبارات آن از لحاظ لغوی و معنا و مرادی که از آن مستفاد می شود بحث می کند. وی سپس مفاهیم و مقوله های عرفانی مرتبط با اسما و ذات خداوند را از درون این آیه استخراج کرده و برای هر یک از آن ها استدلال عقلی و نقلی طرح کرده است. مفسران شیعی و اهل سنت در باب مصباح به معنی چراغ یا نورافکن آراء و نظریات مختلفی ارایه کرده اند و آن را با بسیاری از مسایل فلسفی و عرفانی نظیر علم حضوری، مراتب علم و عقل، تهذیب و تزکیه نفس و درخشندگی و روشنایی ضمیر انسان مرتبط ساخته که نویسنده در صفحات پایانی به توضیح و تبیین آن ها پرداخته است.

یکی از موضوعات مطرح در زمینه قرآن فلسفه نسخ های قرآنی است. سوال اصلی مطرح در این تحقیق این است که به چه علت نسخ رخ می دهد؟ یکی از خصوصیات شریعت اسلام را می توان سهله و سمحه بودن آن دانست. دین اسلام با عقل و فطرت بشری مطابق است، عقل و فطرت مخالف سختی احکام است. تشریع احکام در اسلام نیز بر این اساس است. نسخ احکام یکی از راه هایی بوده که سبب سهله و سمحه بودن شریعت شده است و سختی های احکامیکه مردم وضع کردند از میان برداشته است. در سایر شرایع نیز هدف اصلی انبیاء بازگشت به فطرت و ایجاد تعقل در مردم بوده است، اما با انحرافات و بدعت هایی که بشر در شریعت خود ایجاد می کردند، دین از مسیر حقیقی خود منحرف می شد.بنابر اینشریعت های جدید می آمدند و با نسخ بدعت ها و انحرافات دین را به مسیر اصلی خود بازگرداند. همچنین نیازهای مردم طبق زمان و مکان متفاوت می شد. یکی از علل نسخ همین بود که حکمی در یک زمان مناسب و در زمانی دیگر غیر قابل عمل بود.یکی از خصوصیات دیگر شریعت اسلام را می توان انعطاف پذیری احکام آن دانست. یکی از مصادیق انعطاف پذیری نسخ در احکام است که مطابق با شرایط زمان، مکان و تابع عقل و فطرت است و در صورتی که حکمی مخالف با این موارد باشد، آن حکم را می توان غیر قابل عمل دانست. با بررسی هایی که در این پژوهش صورت گرفت، روشن شد تغییر احکام و سنن از سوی قرآن به دو علت بوده است: یکی از میان برداشتن سنت های باطلی که در عصر جاهلی رواج یافته بود و مخالف عقل و فطرت انسان بود. فلسفه دیگر نسخ مطابقت احکام با شرایط و مقتضیات عصری بود. بر این اساس پژوهش در چهار فصل نگارش شده است. در فصل اول به عنوان کلیات به بیان مسأله، پیشینه، سوالات و فرضیات تحقیق پرداخته شده است. در ادامه فصل تعریف اصطلاحاتی را که مرتبط با موضوع است، آورده ایم. از جمله آن تعریف نسخ، انواع نسخ، رابطه احکام از جمله احکام حکومتی، احکام اولیه، ثانویه، ثابت و متغیر با نسخ است. در نهایت به بیان فلسفه نسخ پرداخته ایم. در فصل دوم بر اساس فلسفه های نسخ، ابتدا به بررسی فلسفه نسخ سنت های باطلی می پردازیم که در عصر جاهلی وجود داشت و توسط اسلام نسخ گردید. در این فصل روشن گردید که هدف اسلام از نسخ از میان برداشتن این سنت های باطل و بازگرداندن مردم به اصل فطرت خود بوده است. با توجه به فلسفه دیگر نسخ فصل سوم را به بررسی مواردی پرداختیم که با شرایط و متضیات عصر ناسازگار بودند و ضرورت تغییر آن ها وجود داشت.همچنین به علت این که نسخ های قرآنی اعم از درون دینی و میان دینی است، در فصل چهارم به این موضوع پرداختیم. در ابتدا فلسفه نسخ میان دینی را بیان کردیم و سپس مقارنه ای میان فلسفه نسخ میان دینی و درون دینی انجام گردید.با بررسی نسخ میان دینی و درون دینی روشن می شود که تفاوتی میان فلسفه نسخ آن دو وجود ندارد و هر دو یکی است. اگرچه در مطاوی کتب علوم قرآن و تفسیر و نیز کتب اصول فقه و فقه به طور گذرا از فلسفه نسخ به طور کلی یا نسخ های قرآنی سخن رفته است؛ اما هرگز به طور مفصّل و مستقل هیچ اثری به چشم نمی خورد. بنابر این هدف از این پژوهش این بود که با مراجعه به کتب علوم قرآنی و اصول فقه و تفاسیر این مبحث به طور گسترده بررسی شود.

دوستی خداوند، صادقانه ترین، خالصانه ترین و برترین دوستی هاست. به گونه ای که آن را (ذاتی) خوانده اند. دوستی ای که قبل از آفرینش انسان بوده است و پس از او نیز ادامه خواهد داشت. خداوند رحمان و رحیم هم بندگان شایسته دارد و هم ناشایست. ولی همگان را بایسته رحمت عام خود می داند و روزی رسان همگان است. این دوستی و دوست داشتن موضوعی است که در قرآن در طی آیات بسیاری بدان پرداخته شده که موضوع این رساله نیز بر این پایه استوار است. روش این پژوهش، کتابخانه ای و جستجو در منابع قرآنی و حدیثی، کلامی، فلسفی و عرفانی است که پس از جمع آوری داده ها به تحلیل و بررسی آنها پرداخته ایم.یکی از ستون های دین الهی بر پایه حب و عشق بنا شده است. مومنان واقعی تمام محبت خود را نثار حق تعالی نموده و فقط او را محبوب خود قرار می دهند «??????????? ??????????? ?????? ????? ??». پس لازمه ایمان، تحقق این دوستی و محبت است که اگر به حقیقت پیوست ایمان نیز کامل می شود. چرا که محبت، اخلاص و توحید را سبب می شود و همین محبت بستر دل و جان آدمی را برای پذیرش تمام خواسته ها و دستورات محبوب آماده می سازد، او را به همه چیز و در همه جا می بیند وناله عاشقانه سر می دهد: « ????? ?? ???????? ???????? ??????????». حب و محبت در قرآن به کار رفته است ولی واژه «عشق» نه، اما بسیاری از بزرگان و دانشمندان اسلامی واژه عشق را در مورد خداوند متعال به کار برده اند. هرچند که مخالفانی هم در این زمینه وجود دارند. آنچه خداوند دوست دارد در قرآن با فعل «یُحِبُّ» و آنچه را دوست ندارد با فعل «لا یُحِبُّ» بیان شده است. از طریق بررسی این آیات محبوب های خداوند استخراج شده و بنا به قاعده «یعرف الاشیاء باضدادها» غیر محبوب های الهی نیز شناخته می شود.کلمات کلیدی : قرآن، محبّ، رابطه ی انسان با خدا، صفات خدا، تفسیر قرآن.

شناخت و تحلیل اسماء حسنای خداوند در قرآن کریم از دیر باز مطمح نظر قرآن پژوهان بوده است. در این میان به رویکرد تربیتی اسماء حسنای الهی در پایان آیات کمتر پرداخته شده است.در این پژوهش که در آن از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده شده، این رویکرد مورد توجه ویژه قرار گرفته است. نگارنده کوشیده است تا اسماء حسنای الهی در پایان آیات را از دو جنبه مورد بررسی قرار دهد؛ اول آنکه نشان دهد بین اسماء الهی در فرجام آیات با مضمون آن آیات ارتباط وجود دارد. دوم آنکه این اسماء دارای نقش تربیتی هستند. از نتایج این پژوهش آن است که اسماء الهی در پایان آیه تعلیل و ضامن آن آیه محسوب می شود، دیگر آنکه این اسماء هم از جنبه انذار و تبشیر و هم از جنبه الگو برداری رفتاری دارای کارکرد تربیتی برای انسان هستند.

حدود از زمره مجازاتی است که شارع مقدس در کلام خویش برای گروه خاصی از مجرمان (زناکاران، محاربان، سارقان و قاذفان) برای حفظ مصالح بشری وضع کرده است. شبهاتی برای حدّ برخی جرائم و کیفیت اجرای آن وارد شده، که مجازات وضع شده را مخالف با حقوق بشری معرفی می‌کنند. در مقابل این شبهات، علمای اسلامی خصوصاً مفسران عصری با پیامدشناسی جرائم مذکور، هدف خداوند را از وضع جزای حدود مشخص کرده و به بررسی شبهات پرداخته‌اند. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع اسنادی و الکترونیکی در پی بررسی ابعاد آیات حدود از منظر مفسران عصری براساس مقتضیات جامعه می‌باشد. براساس پژوهش انجام شده، حدود از جمله قوانین موثر برای بازداشتن مجرمان می‌باشد. هدف خداوند از تعیین مجازات براساس مصالح و اهداف کارآمد و مفیدی بوده که برای رعایت حقوق انسان‌ها در نظر گرفته شده است. هرگز حدود وضع شده با حقوق بشری در تناقض نمی‌باشد بلکه گاهی اوقات تنها راه حفظ حقوق انسان اجرای مجازات می‌باشد.

قرآن کریم در آیات متعدّدی به صراحت بیان داشته که همه‌ی اسماء الحسنی تنها مخصوص ذات حق است از آن جهت که غیر او هیچ موجودی از موجودات نمی‌تواند دارای کمالی مطلق باشد. خداوند از طریق ذکر این اسماء نیکو، شناخت ذات وصف ناپذیرش را برای انسان‌ها میسّر می‌سازد. عرفا و حکما، آدم را به اعتبار آنکه همه‌ی اسماء را از خداوند آموخت، آیینه‌ی وجود حق و تجلّی اسماء و صفات او می‌شمارند. بنابراین وجود آدم، صورت مجمل عالم و هدف غایی نظام هستی است چرا که با آفرینش او اراده‌ی پروردگار به ایجاد موجودی که نمودگاه کمالات الهی باشد تحقّق یافته است. در داستان آدم آنچه بیش از هر چیز دیگر اهمّیّت دارد، دو مسأله است: 1- برگزیده شدن آدم به عنوان جانشین خداوند 2- تعلیم اسماء به آدم جهت شایستگی آدم برای خلافت الهی و برتری او نسبت به فرشتگان. مقصود از تعلیم اسماء از این حیث بوده که خداوند انسان را از قوا و حواسّ مختلف خلق کرده تا از طریق آن‌ها مستعد و مهیّا برای شناسایی حقیقت اشیاء و خواص آن‌ها گردد و نحوه‌ی فراگیری و معرفت حقیقی به این علم را از طریق الهام فطری در درون انسان به ودیعه گذارده تا هر انسانی به قدر ظرفیّت وجودی خود از آن بهره مند گردد. بانو امین در معنای اسماء تعلیم داده شده به آدم دو احتمال را پذیرفته است: 1- اسماء نام ملائکه باشد به اعتبار انواع و اشخاص آنها 2- اسم، لفظی دال بر معنا و غیرمقیّد به زمان‌های سه گانه است.اسماء الهی به حسب ازدواج آن‌ها با یکدیگر و توالدی که از این حیث حاصل می‌شود، غیر محصور و بی نهایت است. گرچه برخی آن‌ها را از حیث اصول و امّهات محصور دانسته اند. در این پایان نامه اسماء شش گانه «رحمان»، «رحیم»، «غفور»، «شکور»، «رزّاق» و «ودود» مورد بررسی قرار گرفته است. مخزن العرفان تفسیری ترتیبی، جامع و عصری است که با صبغه‌ی عرفانی تألیف شده است. از منظر بانو امین تجلّی اسماء الحسنای الهی ذیل آیات متناسب با مضمون و هدف آن‌هاست. این تناسب گاه ظاهر و صریح و گاه غیرصریح و باطنی است. ایمان به وحیانیت قرآن؛ تصدیق مصونیت قرآن از تحریف؛ معجزه دانستن قرآن؛ تأکید بر تفسیرپذیری قرآن و تأیید حجّیت ظواهر قرآن از مبانی عام تفسیری مخزن العرفان است. مبانی خاص بانو امین نیز عبارتند از: استناد به روایات؛ بهره گیری از عقل و اجتهاد؛ بهره گیری از دریافت‌های قلبی و شهود عرفانی. ضمن آن که در بهره گیری از دریافت‌ها و الهامات غیبی پیوسته بر چهار بینش: اجتهادی؛ فلسفی- کلامی؛ عرفانی و حدیثی خود متّکی بوده است.