جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش در زمره تحقیقات و پژوهش های توصیغی – تفسیریاست که با نگاهی بر عنصر عقلانیت از منظر قرآن کریم به بررسی حوزه نسبت دین و سیاست در ارتباط با اندیشه های نوظهوری که در جهان غرب و اسلام باصطلاح نو گرا و متجدد وجود دارد پرداخته است. در ایام های گذشته و دور بصورت تدریجی در میان برخی از روشنفکران متجدد اسلام خواه و جوامع مسلمانان بر طبل جدایی دین از سیاست کوبیده شده است .این اندیشه های نوین در عصر امروزی ، دین را که خورشید اندیشه و سرچشمه تفکرات است از یکدیگر جدا می بینند. فتنه جریان واقعی اندیشه های جدایی دین از سیاست و دنیا هیزم تفرقه و جنگ را بر می افروزند تا شاهد سوختن هم دین و هم دنیا باشند.براین اساس سئوال اصلی این پژوهش عبارت است از منظر قرآن رابطه دین و سیاست با تاکید بر عقلانیت چه می باشد؟ برای یافتن پاسخ این سئوال تحقیق با در نظر گرفتن تعاریف مفهومی و کلامی ، متغیر های مرتبط با موضوع ، یعنی متغیر مستقل " قرآن کریم " و متغیر تابع " نسبت دین و سیاست ، سعی و تلاش در اثبات فرضیه اینکه " از منظر قرآن کریم ، دین و سیاست دارای تعامل با یکدیگر هستند که اهداف ، مبانی و روش ها را به صورت کلی و کلان دین مطرح نموده است و سیاست علاوه بر برنامه ریزی اصول مطروحه ، آنها را اجرا می نماید."درخاتمه می توان گفت این جریان و فرآیند جدایی دین از سیاست در قرناخیر نمی تواند آرامش و امنیت روانی اجتماعی و فرهنگی و ساختار زندگی بشریت را تضمین نماید بلکهسلامت زندگی آدمیاندر گرو تصمیمات و اداره و اجرای دین قرار دارد . قرآن کریم که پرتوی از درخشندگی و نور هدایت در باب دین و سیاست است چراغ هدایتی برای جوامع بشری بویژه مسلمانان است .

اسلام کامل‌ترین برنامه‌ی زندگی انسان است که بهترین و مناسب‌ترین احکام را در همه‌ی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی به بشریت عرضه نموده است و همچنین جهت ضمانت و حسن اجرای احکام و قوانین در جامعه روش‌های خاصّی را به کار گرفته که فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت عمومی و همگانی مسلمانان یکی از آن‌هاست. در جامعه‌ی اسلامی، از صدر اسلام، پیامبر گرامی (ص) و اصحاب ایشان و نیز پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) از امر به معروف و نهی از منکر، در جهت پاسداری از اصول مکتب، به مثابه‌ی موثرترین ابزار و نیز یک تکلیف الهی، بهره گرفته‌اند. مسلمانان آن را وظیفه‌ی خود دانسته و به اجرای این دو فریضه‌ی بزرگ پایبند بوده و اهمیت خاصّی برای آن قائل بوده‌اند. زیرا خداوند این اصل تابنده را صراحتاً در حدود ده آیه از آیات قرآن کریم مورد توجه جدّی قرار داده و انجام آن را از ویژگی‌های اهل ایمان به شمار آورده است.گستردگی آثار با ارزش این فریضه‌ی الهی نسبت به آثار دیگر فرایض، به حدّی است که بی‌گمان باید پذیرفت، امر به معروف و نهی از منکر،از برجسته‌ترین و عالی‌ترین واجبات الهی است و برترین دینداری نیز در اجرای آن نهفته است.بنابراین، پژوهش و شناخت درباره‌ی اجرای این دو وظیفه ی دینی، لازم و مفید و در اولویت می‌باشد. مجموعه‌ی حاضر کوششی است در راستای شناخت بیشتر دو فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر و بررسی جایگاه و اهمیت آن در آیات قرآن و روایات به کمک تفاسیر و دیگر منابع معتبر اسلامی که در شش فصل تهیه گردیده است. همچنین در این رساله لزوم عقلی و نیاز اجتماعی این اصل دینی مورد توجّه قرار گرفته و ابعاد اجرایی آن تبیین شده است.

زیبایی‌شناسی به عنوان علمی کهبه تحلیل مولفه‌های زیبایی در آثار ادبی و کیفیت بازتاب آن در روح انسان می‌پردازد، با تمرکز بر متون اصیل و ارزشمند، ارزش واقعی آن‌ها را باز‌می‌شناسد . در این بین، قرآن کریم که معجزه‌ی جاویدان پیامبر اسلام است با ممتاز بودن جنبه‌های بلاغی خویش، همواره مورد توجه قرآن‌پژوهان و ادبای اهل فن بوده است و تکرار به عنوان یکی از جنبه‌های بلاغی و مولفه‌های زیبایی‌شناختی، اگرچه اغلب با بی مهری از سوی افراد مذکور روبرو بوده؛ لکن تفوق و ارج خویش را در این کتاب آسمانی به ما می-نمایاند. این پژوهش با ارائه دادن تعریفی صحیح از اسلوب تکرار، و شناساندن گونه‌های اصیل و واقعی آن ، به تحلیل زیبایی‌شناختی کارکرد این فن در آیات الهی می پردازد و بدیع بودن و تمایز بهره‌گیری خداوند از فن تکرار را با سایر متون ثابت می‌کند.

بهترین دلیل برای اثبات جامعیّت قرآن، قرآن کریم است. آیات دال بر جامعیت شامل آیات ناظر بر بیانگری همه چیز در قرآن یا کتاب، جهانی بودن و جاودانگی قرآن می شود. علاوه بر آیات، روایاتی و دلایل عقلی ای چون خاتمیت، تکامل دین اسلام و ... نیز جامعیّت قرآن را تصدیق می کنند.درباره ی تفسیر و تعیین قلمرو جامعیت قرآن بحث های بسیار زیادی صورت گرفته و دیدگاه های متعدّدی اظهار شده است. در این زمینه میان دانشمندان سه دیدگاه را به روشنی می توان دید:1- دیدگاه حداکثری که معتقد است قرآن همه ی علوم، حتّی علوم بشری و غیر دینی را دارا می باشد. 2- دیدگاه حداقلی که معتقد است قرآن تنها عهده دار مسائل معنوی و اخروی و شرعی است. 3- دیدگاه اعتدالی که مدافع رویکردی معتدل و مخالف افراط دیدگاه حداکثری و تفریط دیدگاه حداقلی است.فخر رازی و آلوسی، با اهتمام به موضوع جامعیّت قرآن، آن را به سان یکی از اصول اساسی خویش در تفسیر آیات قرآن قلمداد کرده اند. فخر رازی با توجه به اینکه از مفسّران متقدم به شمار می رود در تفسیر جامعیّت قرآن رویکردی حداقلی دارد و قرآن راصرفاً در حوزه ی اصول و فروع دین جامع می داند و استناد عقلی وی بر جامعیّت، علم مطلق خدا است. آلوسی، که از مفسران متأخّر به شمار می رود، هر چند در تفسیر آیات مرتبط با جامعیت نظر رازی را نقل می کند؛ اما در مقایسه با رازی در تبیین قلمرو جامعیّت از آرای دیگری نیز بهره گرفته است. و با توجّه به تحوّل علمی در قرن سیزدهم نسبت به قرن ششم، دامنه ی این بحث را گسترش می دهد و قرآن را نه تنها در دو حوزه ی اصول و فروع دین، که در سایر حوزه ها نیزجامع می داند و استناد عقلی وی بر جامعیّت، فیّاض بودن خداوند است.

ما در جهانی زندگی می کنیم که در ابعاد مختلف، متکثر است. نژادها، زبان ها، فرهنگ ها و ادیان متنوع و مختلف تجلی گاه این تکثر است. در برخورد با کثرت ادیان گرایش های مختلفی به وجود آمده است: طبیعت گرائی، وحدت گرائی، حصر گرائی، شمول گرائی و کثرت گرائی.در این پژوهش سعی بر آن داریم تا در حد توان به بحث در مورد کثرت گرائی دینی (پلورالیسم دینی) پرداخته و صرفا با استناد به آیات قرآن و برخی روایات، این نظریه را به نقد بکشانیم. این پژوهش دارای چهار فصل می باشد:فصل اول: در این فصل بعد از توضیح مختصری در مورد گرایش های مختلف در برخورد با کثرت ادیان، بحث پلورالیسم دینی را آغاز کرده و به بیان تعریف، پیشینه و انگیزه طرح این تفکر در ایران و جهان پرداخته شده و در پایان قرائت های مختلف از پلورالیسم دینی آورده شده است. فصل دوم: مبانی و اصول این گرایش با توجه به مطالب کتاب «صراط های مستقیم» سروش آورده شده است و هر یک به طور جداگانه با استناد به آیات و روایات مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. فصل سوم: پلورالیسم دینی تبعات و پی آمد های منفی به همراه خواهد داشت، که در این فصل بیان شده و اثبات شده است که همه پی آمدهای مثبتی که پلورالیست ها ادعا کرده اند، در اسلام هم یافت می شود. فصل چهارم: بخش اصلی و تکمیلی پژوهش است که در آن سعی شده با استفاده از آیات و روایات ناسازگاری این تفکر با مبانی و اصول اسلامی نشان داده شود و در نهایت اثبات شده که تنها دین حق، اسلام می باشد.

از دیر باز فرجام اندیشی یکی از دغدغه های دیرپا و پایای انسانی بوده، و خواهد بود و فرجام شناسی، یکی از موضوعاتی است که نه تنها بر زندگی فردی انسان اثر می گذارد، بلکه تأثیر به سزایی بر زندگی اجتماعی و رفتار متقابل افراد نسبت به یکدیگر دارد. در این راستا، در این پروژه به بررسی «فرجام انسان و جهان در قرآن و عهدین» پرداخته شده است، که با بررسی در شرایع یهود، مسیحیت و اسلام، این مهم به دست آمدکه فرجام شناسی در این شرایع از اهمیّت ویژه ای برخوردار است، و با تحلیل و بررسی متون مقدّس شرایع مذکور آینده ای روشن و پر از عدل و صمیمیّت ترسیم می شود. در این مختصر سعی شده است ابتدا به مفهوم شناسی انسان شناسی و جهان شناسی در قرآن و عهدین پرداخته شود و سپس در فصل های بعدی فرجام انسان و جهان از منظر قرآن، تورات و انجیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و وجه اشتراک این سه شریعت در این است که همه بر این باورند که این جهان زمانی به پایان می رسد و منتظر ظهور منجی در آخرالزّمان هستند، که جهانیان را از ظلم و بیداد رهایی بخشد، اما تعیین زمان فرجام جهان و انسان و ظهور منجیاز منظر این سه شریعت مردود شمرده شده است. هر سه شریعت معاد و رستاخیز را باور دارند. وجه تمایز این سه شریعت در این است که در این که منجی کیست؟ در این سه شریعت ، اختلاف نظر وجود دارد. از منظر آیین مسیحیت، منجی موعود یک شخصیت انسانی نیست، بلکه موجودی الاهی است. یهودیان نیز موعود را شخصی یهودی و قوم یهود را برترین قوم می دانند.

موضوع این تحقیق دوستی با اهل کتاب می باشد، دین اسلام برای ارتباط گرفتن با اهل کتاب ضوابطی دارد که رعایت آنها موجب حفظ قدرت و عزت مسلمانان خواهد شد. کوشش نگارنده در این تحقیق بر این بوده است که با استفاده از آیات قرآن به تبیین چگونگی روابط مسلمانان با اهل کتاب بپردازد. از آنجا که در نظر بود این موضوع از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد از تفاسیر به عنوان منبع استفاده شده است. این تحقیق از پنج فصل تشکیل شده است، فصل اول دربردارنده ی کلیات معمول میباشد، فصل دوم به واژه شناسی اهل کتاب و مصادیق آن و معرفی اجمالی یهود و نصاری پرداخته است، فصل سوم در زمینه برخورد اهل کتاب با مسلمانان در عصر پیامبر (ص)می باشد. فصل چهارم و پنجم به تفکیک به ممنوعیت رابطه دوستی با یهود و نصاری و آثار و عوامل روابط دوستانه با آنها پرداخته است و در فصل آخر ضمن ارائه خلاصه ای از مباحث فصول قبل به این نتیجه میرسد که هرچند قرآن کریم مسلمانان را از برخورد مسالمت آمیز و رعایت عدالت در برخورد با اهل کتاب منع نفرموده است اما درعین حال اجازه نمی دهد که با آنها روابط دوستی صمیمی و نزدیک برقرار نمایند، چراکه این کار هویت اسلامی آنها و کیان جامعه اسلامی را در معرض خطر و آسیب جدی قرار میدهد.

تأثير دينداري در ارتقاء روابط اجتماعي از ديدگاه قرآن موضوع مورد بررسي اين پايان‌نامه است. روابط اجتماعي از جمله مسايل مهمي است كه از ديرباز ذهن انديشمندان اجتماعي را به خود مشغول داشته است. از طرف ديگر، در قرآن نيزاشاره فراواني به اين روابط شده است. اسلام به عنوان ديني كه پاسخگوي نيازهاي ضروري روحي و جسمي انسان‌ها در تمام عصرها و مكان‌هاست نه تنها روابط سازنده اجتماعي را مورد تأييد قرار داده و امضاء كرده است بلكه با پايه‌گذاري برخي از اصول در روابط اجتماعي اهميت آن را به جامعه ايماني گوشزد كرده است. بنابراين، در اين پايان‌نامه تأثير دينداري در بهبود روابط اجتماعي مورد تحليل قرار گرفته و از ديدگاه جامعه‌شناسان و نظريه‌پردازان علوم اجتماعي و همچنين متفكران و انديشمندان الهي و اسلامي بهره‌گيري شده است كه گاه با ناباوري روبرو شده ولي غالباً با نگرش مثبت بر آن نگريسته و از آن دفاع جدّي به عمل آورده‌اند. در اين ميان نقش علماي اسلامي از بروز ظهور بيشتري برخوردار مي‌باشد كه آنان معتقدند دين مبين اسلام و آموزه‌هاي ديني فارغ از زمان و مكان، داراي كاركرد انسجام‌آور و انضباط‌آفرين و آرامش‌بخش مي‌باشد كه در نهايت آياتي از قرآن كريم كه مستقيم يا غيرمستقيم به بحث روابط اجتماعي پرداختند جامعه‌ آماري تحقيق را تشكيل دادند از ميان آنها 19 آيه شريفه انتخاب و به طور توصيفي و تحليلي مورد بازبيني و مطالعه كامل قرار گرفت.

چکیدهسرآغاز تحول در آموزش و پرورش رسمی، طراحی و تدوین نظام تعلیم و تربیت دینی متمایز از سایر مکاتب تربیتی بشری است. این مهم زمانی تحقق خواهد یافت که مولفه‌های آن یعنی مبانی، اصول، اهداف و روش‌ها از تحلیل روش‌مند منابع دینی بویژه منبع اصیل اسلام؛ قرآن کریم کشف و اخذ گردد.تعیین مولفه‌های تعلیم و تربیت از طریق تحلیل آموزه‌های قرآن کریم، علاوه بر امکان طراحی منسجم نظام آموزشی متناسب با فرهنگ اسلامی، و جلوگیری از التقاط، امکان ارزیابی از نظام تعلیم و تربیت موجود و سنجش مقدار کارایی و کارآمدی و هر گونه پیشنهاد و برنامه‌ریزی برای تغییر و بهسازی آن را مهیا می‌سازد.این تحلیل باید بتواند در گام اول با تعیین مشخصات مخاطب تربیت، یعنی انسان از طریق تفسیر ساختار وجودی او و روابطش با سایر عناصر هستی، مبانی و اصول تعلیم و تربیت دینی را ارائه دهد. بر این اساس، پس از تبیین کلیات و مفاهیم این پژوهش، مبانی تعلیم و تربیت دینی بر اساس ساختار وجودی انسان و جایگاه انسان در ساختار و روابط نظام هستی، تعیین گردید که عبارت بودند از: «وحدت ذاتی بشر»، «وجود تفاوت‌های فردی»، «اثرگذاری و اثرپذیری»، «خیرطلبی ذاتی»، «ذات یکپارچه خیر»، «ذوابعاد بودن»، «کرامت ذاتی و اکتسابی انسان»، «حقیقت غیرمتعین داشتن»، «شاکله‌های متفاوت اکتسابی»، «عالم بالفعل بودن»، «فقر ذاتی» و ... . بر اساس این مبانی، اصول تعلیم و تربیت نیز ارائه گردید.این تحلیل در گام دیگر باید با تحلیل افعال، مفاهیم و تمثیل‌های ناظر به تربیت و روش‌های تربیت در قرآن کریم، مولفه‌ها و روابط معنایی هر یک از آنها را معین ‌کند. تفسیر این مفاهیم، ضمن ارزیابی از ساختار و کفایت مفهوم برای کاربرد در پژوهش‌های تربیتی، تلقی قرآن کریم را از تربیت و چیستی آن ارائه می‌دهد. بر این اساس با مفهوم‌شناسی افعال ناظر به تغییر انسان و روش‌های تربیتی، برخی از مولفه‌های تعلیم و تربیت دینی نظیر «آگاهانه و ارادی بودن»، «عالمانه بودن»، «مستمر بودن»، «تعاملی بودن»، «ابتنای بر دانش و تفکر»، «محوریت مخاطب» و ... استخراج شد.در گام بعدی، با تحلیل آموزه‌های قرآنی ناظر به غایات و اهداف خلقت به صورت عام و انسان به نحو خاص و بررسی اهداف و غایات افعال تربیتی و ابزارهای هدایت بر اساس نص قرآن کریم، ضمن طبقه‌بندی این اهداف و تعیین روابط معنایی میان آنها، شبکه‌ای از اهداف و غایت را طراحی نماید و به این وسیله، تمایز تعلیم و تربیت دینی را از سایر نظام‌های تربیتی، معین سازد. در این مرحله، شبکه‌ای از اهداف با محوریت غایت «عمل احسن»، اهداف واسطه‌ای «ایمان» و «عمل صالح»، اهداف واسطه‌ای ابزاری «علم» و «تفکر» و اهداف جزئی در سه حیطه‌ی «شناخت، باور و عملکرد درونی و بیرونی» ارائه گردید.در فصل آخر، با توجه به مولفه‌های پیشین، برنامه‌ی درسی تعلیم و تربیت دینی رسمی، ارزیابی گردید که بر اساس آن، این برنامه در برخی از مبانی، با مولفه‌های قرآنی تربیت غیرهمسو و در مواردی تعارض دارد. اهداف آن از الگوی قرآن تبعیت نمی‌کند و از جامعیت لازم برخوردار نیست و در مواردی تفسیر غیرواقع از اهداف قرآنی ارائه شده است.مفهوم‌شناسی افعال و روش‌های تربیت در برنامه‌ی درسی نیز در وجوهی نظیر جامعیت، محل تأمل است. ضمن آن‌که در برخی موارد، فهمی متفاوت از واقع ارائه شده است.واژگان کلیدی: مبانی و اصول انسان‌شناسی، اهداف تربیت، روش‌های تربیت، برنامه‌ی درسی تعلیم و تربیت دینی.

ضرورت امر امید، وضع نامطلوب امید در نظام های تربیتی جاری و نگاه به قرآن و روایات در قالب دستور العملی تربیتی، نگارنده را برآن داشت تا سوالاتی را در این پایان نامه بررسی کند و پاسخ دهد.1. مفهوم امید از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟ 2. راه های ایجاد امید در انسان از دیدگاه قرآن و روایات چگونه است؟ 3. نقش امید در تربیت انسان از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟ 4. مفهوم امید از دیدگاه روان شناسی مثبت گرا چیست؟ 5. وجوه تشابه و تفاوتامید در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و روایات با روان شناسی مثبت گرا چیست؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت: مفهوم امید در قرآن در واژگان رجاء، طمع، مُنی و امل و تعابیر گوناگون مانند احسان، انفاق، جهاد و ... قابل پیگیری است. بنابراین؛ به طور کلی امید را به امید مطلوب که مربوط به اموری است که در جهت رضای الهی و هماهنگ با واقعیت وجودی انسان است و امید نامطلوب که مربوط به اموری است که رضای الهی در آن لحاظ نمی گردد و حاصل وسوسه نفس و القائات شیطان است، بیان کرد.در پاسخ سوال دوم نیز پژوهشگر راه ایجاد امید در قرآن و روایات را در دو محور اعتقادی و رفتاری بررسی کرده که بعد اعتقادی شامل توحید، نبوت و معاد می باشد و بعد رفتاری شامل حوزه فردی و اجتماعی می گردد.در پاسخ به سوال سوم: نقش امید در تربیت انسان در حوزه های ارتباط با خود، دیگران و جهان شامل فعالیت هدفمند، آرامش، معرفی الگو، آینده نگری است. تعریف امید و مولفه های آن شامل هدف، مسیر و عامل و نظریه امید از مفهوم امید در روان شناسی مثبت گرا به شمار می روند، که در پاسخ به سوال چهارم ذکر گردید. در نهایت به وجوه تشابه و تفاوت امید در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و روایات با روان شناسی مثبت اشاره شده است.