جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهعدل میانه و وسط قرارگرفتن ورعایت اعتدال بین دوطرف افراط وتفریط درهمه‏ى اموراست،وبه اعتبارى نهادن هرچیزىدرجاىخودش است. عدالت ازبنیادی‌ترین مفاهیم دراندیشه اسلامی واجرای عدالت ازوظایف همه انبیاءالهی است. دراین بین افرادی ازعدالت سرپیچی کرده یاازآن منحرف شده‌اند. دلایل این انحراف درخلال آیات قرآن کریم به طورپراکنده ذکرشده است.باتوجه به آیات قرآن،دودسته عوامل فردی واجتماعی انحراف از عدالت و پیامدهای ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفته است.ازجمله عوامل فردی انحراف ازعدالت می توان به گرایش‌ها ودشمنی‌های افراطی،رشوه وپارتی،گواهی وشهادت دروغ ،نفاقگری، کم‌فروشی،ترک امربه معروف ونهی ازمنکر،اعتمادبه ستمکاران،ربا،خودبینی وخودستایی،آمیختگی حق باباطل وسرپیچی از فرمان حاکم اشاره نمود.موانع اجتماعی عدالت نیزهمچون بدعت‌گذاری توسط مسئولان،محقق نکردن حکم درباره خود،نداشتن جدیت وتلاش، نشناختن ورعایت نکردن حقوق یکدیگر ، عدم احساس مسئولیت وتعهد ودردمندی دربرابرستم، خودداری مردم ازگفتن حرف حق ومشورت باحاکمان،قاطعیت نداشتن رهبردراجرای عدالت وازجمله اهداف منحرفان ازعدالت اجتماعی، حب دنیا، غرور و حفظ موقعیت است.انحراف ازعدالت نیزپیامدهایی دارد؛ازجمله : گمراه یوحرکت درمسیرباطل،مبغوض خداواقع شدن،نابودی برکتها،سلطه ستمگران واشرار، ازدست دادن یاری الهی و از بین رفتن امنیت. کلید واژه: عدالت، عدالت اجتماعی، ظلم، قرآن، انحراف از عدالت، حق، قسط، پیامدها.

1- ثواب در قرآن کریم به همان معنای لغوی یعنی « رجوع جزای عمل به انسان » و در روایات به معنای «اجر حسن جمیل » به کار رفته است.2- از نظر خواجه نصیر الدین طوسی ثواب به معنای « نفع خالص مستحق همراه با تعظیم و اجلال » است، اما قید استحقاق بنا بر دیدگاه «تفضل» صحیح نمی باشد.3- نام های مترادف ثواب در قرآن کریم و روایات:اجر، نعمت، آلآء، فضل، رحمت، احسان، لطف، مثوبت و جنت است.4- عقاب در لغت به معنای « مجازات کسی به خاطر عمل سوء او» می باشد، در قرآن کریم و روایات عقاب به همان معنای لغوی است، و قیدهایی مانند: ضرر، استحقاق، توهین و تحقیر نیز از آیات و روایات استفاده می شود، ولی از نظر خواجه نصیر الدین طوسی عقاب به معنای « ضرر مستحق، مقارن با توهین وتحقیر» است.5- نام های مترادف عقاب در قرآن کریم و روایات، عذاب، معاقبت، عقوبت، نار، جهنم، شقاوت و خسران است.6- کلمه « جزاء » هم به معنای ثواب و هم به معنای عقاب استعمال می شود.7- اکثریت امامیه از جمله خواجه نصیر الدین طوسی و معتزله به استحقاق در ثواب و عقاب معتقدند.8- استیفای ثواب و عقاب در صورت دیدگاه استحقاق یا به روش مجازات است یا به روش تجسم اعمال، این دو روش مورد تایید قرآن و روایات است.9- بعضی از متکلمین امامیه مانند ابراهیم ابن نوبخت، به تفضل در ثواب و عقاب قائل شده اند، اما شیخ مفید بین استحقاق و تفضل جمع کرده است، آیات و روایات تنها از طریق وجوب وفای به وعد به استحقاق ثواب اشاره کرده اند. 10- تعلق ثواب به اطاعت می تواند شرائطی داشته باشد، خواجه نصیر الدین چند شرط را برای آن ذکر کرده است که برخی از آنها مورد تایید قرآن کریم و روایات است، بعضی از این شرایط عبارتند از:الف: قصد تقرب در امتثال تکلیف؛ب: موافات یعنی محافظت بر طاعت تا هنگام مرگ؛ت: سختی و مشقت در امتثال تکلیف؛11- وفای به وعد طبق ادله عقلی ونقلی واجب است، اما وفای به وعید واجب نیست.12- حبط در قرآن و روایات به معنای « فاسد شدن عمل » به کار رفته است.13- احباط در قرآن معنایی غیر از مصطلح معتزله دارد، و به معنای حبط به کار رفته است، اما در روایات به معنای « بطلان عمل و ثواب آن به وسیله گناه » آمده است.14- در اصطلاح متکلمین معتزلی، حبط و احباط به یک معنا است، این معنا عبارت است از: « خروج فاعل طاعت از استحقاق مدح و ثواب به استحقاق ذم و عقاب توسط معصیتی که بعد از طاعت انجام گرفته است. »، ولی این معنا مورد تایید قرآن و روایات نیست.15- تکفیر به معنای « عفو سیئات »، مورد تایید قرآن و روایات است.16- تکفیر در اصطلاح متکلمین عبارت است از « محو گناهان متقدم مکلف به وسیله طاعت متاخر او»، این معنا نیز مورد تایید قرآن و روایات نمی باشد.17- از منظر قرآن، روایات و برخی از متکلمین از جمله خواجه نصیر الدین ممکن است ثواب و عقاب در دنیا محقق شود، البته با ویژگیهای خاص دنیوی.18- تحقق ثواب و عقاب اخروی طبق ادله نقلی و عقلی ثابت شده است، و اوصاف ویژگیهای آن از جمله کامل بودن، روحانی و جسمانی بودن و دارای درجه بودن آن در قرآن و روایات بیان شده است.19- اثبات دوام ثواب توسط دلیل عقلی یا نقلی؛ مورد اختلاف متکلمین است، اما خواجه نصیر الدین طوسی آن را از طریق عقل ثابت می کند. 20- دوام عقاب برای مومن فاسق از نظر امامیه و اشاعره، طبق ادله عقلی و نقلی ثابت نیست، ولی معتزله عذاب او را دائمی می دانند، دائمی بودن عقاب کافر معاند مورد اجماع است.21- طبق ادله نقلی، توبه، عفو و شفاعت از مسقطات عقاب اند، و سقوط عقاب به وسیله توبه، عفو و شفاعت، تفضل است.22- یکی از ویژگیهای ثواب و عقاب اخروی، خلوص آنها از هر گونه زوائد است و ادله عقلی و نقلی این معنا را تایید می کند.

دین مجموعه باورهایی است درباره خدا و پیامبر، بایدها و نبایدها، معارف و اخلاقیاتی که به منظور تأمین صلاح دنیا و کمال اخروی انسان از سوی خدا ارائه می‌گردد. انسان موجودی اجتماعی است و دین که به دنبال هدایت انسان است باید علاوه بر بعد فردی، به بعد اجتماعی انسان نیز توجه نماید. بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد که دین در طول تاریخ، با وضع مقررات خاص در تنظیم روابط اجتماعی ایفای نقش کرده است و این فرآیند تکاملی به اسلام منتهی شده است که بهترین برنامه را برای شکل‌گیری و اداره جامعه ارائه کرده است. باورهای دینی همچون توحید و معاد، آثار اجتماعی مهمی دارند که برخی از آن‌ها عبارت است از: معنابخشی به زندگی اجتماعی، اعتراض به وضع موجود، رهایی از اسارت نفس و طاغوت‌های زمانه، کنترل اجتماعی، و تقویت روحیه ایثار و انفاق. پس برخلاف نظریه عصبیت ابن‌خلدون، دین مهم‌ترین عامل اداره جامعه و مقاومت در برابر دشمن می‌باشد. اسلام، احکام اجتماعی متعددی دارد تا بتواند باورهای دینی را در بعد اجتماعی انسان تقویت کند؛ از پیروان خود می‌خواهد که مسئولیت همگانی و نظارت اجتماعی خود را در قالب فریضه امر به‌معروف و نهی از منکر انجام دهند، و این ویژگی، معیار برتری مسلمانان بر سایر امت‌ها دانسته شده است. جهاد نیز به عنوان یک حکم اجتماعی، ضامن بقا و توسعه دین است و در موارد متعددی، آیات قرآن بر آن تأکید می‌نماید. نماز جمعه هم که موجب اجتماع هفتگی مسلمین و نمایش وحدت و قدرت آن‌ها می‌شود پیوندی است میان عبادت و اجتماع، و از حیث اهمیت، به حج و جهاد تشبیه شده است. از دیگر اعمال جمعی اسلام، حج است. حج می‌تواند موجب آشنایی و ارتباط میان ملیت‌های گوناگون ‌گردد و به حکم قرآن از مصادیق تعاون در نیکی و تقواست. سرانجام می‌توان به احکام سیاسی و حکومتی اسلام اشاره کرد که زمینه‌ساز وحدت، اخوت، عدالت و نظم در جامعه می‌باشد.

بخش عمده‌‌ای از معارف نورانی اسلام به وسیله ادعیه و مناجات‌های مأثور از ائمه اطهار? به‌دست ما رسیده است، به ویژه ادعیه‌ای که به تبیین مبانی معرفتی و اعتقادی شیعه پرداخته است. دعای ختم قرآن نیز که از ادعیه صحیفه سجادیه است، در همین راستا از معتبرترین ادعیه به حساب می‌آید، که دقیقاً منطبق بر مضامین آیات و روایات است. این دعا از جهت محتوا و مضامین، به بررسی اسامی و اوصاف قرآن و عمده‌ترین درخواست‌های بندگان برای عمل به احکام الهی و رعایت حق آن و همچنین عمده‌ترین مشخصه‌های همراهی و سلوک در طریق پیامبر و اهل بیت? در جهت بهره‌گیری از قرآن می‌پردازد. مهم‌ترین درخواست‌های بندگان از پیشگاه الهی، توفیق تمسک به قرآن از طریق تلاوت و تدبر و ختم قرآن و درخواست دوری از گناهان و درخواست حسن خلق و وسعت رزق و همچنین شفاعت قرآن به‌خصوص در سکرات موت و حالات خوفناک برزخ و قیامت می‌باشد. عمده‌ترین مشخصه‌های همراهی در سلوک طریق معصومین در جهت بهره‌گیری از قرآن‌، مطابق دعای فوق عبارت‌اند از: تبرک به صلوات بر پیامبر? و اهل بیت?، توجه به شأن پیامبر در ابلاغ رسالت الهی و عبودیت و مقام قرب و شفاعت آن‌حضرت و جهت دادن مسیر زندگی در اطاعت کامل از طریق معصومین. واژگان کلیدی: صحیفه سجادیه، دعای ختم قرآن، تلاوت و تدبر قرآن، وسعت رزق، شفاعت قرآن و معصومین?

‎مفهوم و حقیقت ایمان از مفاهیم بسیار مهمی است، که در ساختار قرآن و دیگر منابع اسلامی به ‏عنوان عالی‌ترین صفت نفسانی هدایت‌گر مورد تأکید فراوان واقع شده است و بیشتر متکلمان و ‏مفسران در مورد چیستی و ماهیت آن سخن گفته اند. در باب حقیقت ایمان و شرایط آن نیز از دیرباز ‏گفت وگوهای دامنه داری در میان پیروان مکاتب الهی ـ به ویژه متکلمان مسلمان ـ صورت گرفته ‏است. در نگاه متکلّمان اسلامی ایمان عبارت است از تصدیق و اذعان قلبی که نوعی صفت و حالت ‏نفسانی نسبت به یک امر است. جایگاه تحقق ایمان نفس و قلب است اگرچه آثاری قولی و فعلی ‏دارد. نسبت میان اسلام و ایمان عام و خاص مطلق است؛ یعنی هر مومنی مسلمان است، ولی ممکن ‏است برخی از مسلمانان فقط در ظواهر تسلیم حق باشند و در واقع مومن نباشند. متعلقاتی بر ایمان در ‏نظام کلامی و در قرآن و روایات بیان شده است. اصلی ترین متعلقات ایمان بر پایه آنچه در قرآن و ‏سنّت آمده عبارتند از: خدا، غیب، ملائکه، پیامبران، معاد، کتب آسمانی و امامت و برای ایمان آثار و ‏کارکردهایی مترتب است کهبرخی از آنها هم ماهیت علمی دارند،‌ هم حالات نفسانی اند و برخی نیز ‏از مقوله اعمال و رفتارند. که در فصل آخر به پاره ای از مهم ترین آنها اشاره شده است. آنچه در این ‏رساله آمده، تبیین ماهیت ایمان و کارکردهای آن است برای درک درست و عمیق این بحث ابتدا از ‏چیستی آن سخن رفته و سپس حقیقت ایمان در آیات و روایات مورد کنکاش واقع شده است و پس ‏از نقل دیدگاه متکلمان، متعلقات ایمان و آثار آن شرح و بسط داده شده است. ‏

موضوع زن و مسائل مربوط به آن مانند؛ آفرینش ،پوشش وازدواج،یکی از مباحث قابل توجه در کتاب مقدس و قرآن است. قرآن کریم، خلقت «حوا»را مانند «آدم» نوظهور و مستقل می داند ، وبر تصور اغوای آدم توسط حوا خط بطلان کشیده است که این باور ،زمینه ی استقلال شخصیت و انسانیت زن ست. ولی عهدین آفرینش ام البشر را بعد ازآدم؛ از (دنده ی) ; و در خدمت او می داند،و مقامی فروتر را برای وی به تصویر کشیده اند.در متون عهدین، گناه نخستین بشریت به حوا; نسبت داده شده است و زن را عاملی شیطانی برای فریفتن مرد می دانند. ولی قرآن، شیطان را عامل وسوسه و هبوط آن دو دانسته و زن و مرد را در گوهر انسانیت و مراتب کمالی همتا می داند و برای حفظ این گوهر، هر سه آئین الهی، هماهنگ با فطرت آدمی ،گرایش به پوشش را به عنوان اصلی پسندیده مطرح می کنند و به حجاب ظاهری همراه با حجاب باطنی ،در جهت تأدیب نفس توجه داشته اند، البته نگاه عهدین به این موارد نگاهی افراطی است.در دین اسلام، حجاب و وقار زن عاملی برای ترغیب افراد به ازدواج می باشد، پیوند خانواده از نگاه عهد قدیم و قرآن اهمیت زیادی دارد ولی درعهد جدید، افراد به زندگی انفرادی تشویق می شوند و اصل ازدواج، از باب دفع افسد به فاسد ،جایز است.

موضوع ارتباط یا عدم ارتباط بین آیات قرآن در یک سوره به طور کل و به عنوان موضوعی مهم از دیر باز مورد اختلاف بوده است، در یک سو، برخی از محققان مسلمان و اغلب مستشرقان قائل به عدم ارتباط بوده و در سوی دیگر برخی از مفسران که موافق بوده اند فقط به ارتباط خطی پرداخته اند، این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات در سوره انعام به تصویر کشیده شود، به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها شش خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است که عبارتند از: توحید، نبوت، مخالفان حق (کفار، مشرکان، ظالمان)، مبانی و اصول، معاد و احکام. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.

پرسشو پرسشگری قدمتی به بلندای حیاتبشر دارد.هر پرسشی مقداری از روشنائی و معارفرا در خود دارد.از این رو کسانی که بیشتر میدانند، بهتر می‌پرسند.بنابر این هیچ گاه از جهل مطلق که در پیرامون آن هیچ گاه روشنائی وجود ندارد، پرسشی را نمی‌تواند طرح کند.از کارکردهای اساسی پرسشو پرسشگری در قرآن کریم این استکه تالی قرآن همواره ارتباط خود را با کلام خداوند حفظ میکند گویی که در برابر متکلم وحی حاضر ایستاده است .قرآن او را مورد خطابقرار میدهد و مخاطبملزم به تامل و تدبیر در محتوا پرسشیا حتی جوابمناسبدر برابر آنست .پرسشها را با توجه به انگیزه سائل به سه دسته عمده تقسیم میتوان کرد: -1 پرسشهای معصومانه (واقعی) که قرآن کریم به طرح آن امر کرده است . -2 پرسشهای بیجا و غیر منطقی که در آیاتی از طرح آن نهی فرموده است . -3 پرسشهای غیر معصومانه که در کتابو سنتشدید مورد مذمتقرار گرفته است .استفهامها با سه مقوله مهم "تعقل" "اختیار" و "شناخت " پیوند ناگسستنی دارند که فقدان این سه مهم برابر خط بطلان کشیدن بر ارسال رسل و از بین رفتن نقشاساسی تعلیم و تربیتاست ، سه منبع عمده شناخت"انسان، تاریخ، طبیعت " در استفهامهای قرآن نمود بیشتری دارد.قرآن کریم در بحثشناسایی به دو مقوله "اختیار" و "خردورزی" توجه شایانی داشته است .اساسا هر استفهامی که در قرآن کریم طرح شده استدر ضمن گفتگوی عقلانی انسانها را مورد خطابقرار داده تا با تدبیر و تامل در محتوای سوال بر فوز عظیم ایمان نائل شوند.در مبحث"خردورزی" خداوند با استفهامهای انسان‌ها را به خاطر عدم "تدبیر" و "تعقل" و "تذکر" مورد توبیخ و سرزنشقرار داده است .با انواع استفهامهای انکاری اصل "اختیار" را میتوان اثباتکرد.زیرا خداوند هیچگاه انسان مجبور و بی‌اختیار را به خاطر انجام عملی و یا ترکآن مورد سرزنشو توبیخ قرار نخواهد داد و ارائه منابع جامعی از شناختکه منجر به افزایشقدرتانتخابنشود کاری بیهوده و عبثخواهد بود.موضوع و محور اساسی استفهامها قرآن کریم بر پنج مبحثاستوار است : -1 توحید -2 معاد -3 نبوت-4 احکام -5 اخلاق خداوند پرسشو پاسخ‌هایی را در قالبگفتگو بین گروه‌های مختلفبه شیوه هنرمندانه‌ای به تصویر کشیده استکه به زیبائی هر چه تمامتر شخصیتافراد دو سویه گفتگو را متبلور میسازد.خداوند در کلام شریفشپرسشی را بدون پاسخ رها نساخته است .طرح استفهامهای مکرر در قرآن کریم گویای آنستکه این کتابآسمانی دعوتخود را بر گفتگو و قول‌لین بنا نهاده است .

شادی و فرح از جمله نیازهای روحی و روانی انسان است که بر نگرش‌ها و باورهای او تأثیر بسیار ی می‌گذارد؛ و می‌تواند همه ی جنبه‌های شخصیت او را در حال و آینده، دستخوش تغییر و تحول کند. افزون بر این، این عنصر حتی می‌تواند بر حیات اخروی انسان نیز تأثیر مثبت یا منفی بسیاری داشته باشد.با این حال، همیشه سوالاتی در این رابطه ذهن انسان های معتقد را به خود مشغول داشته که آیا محتوا و قالب شادی با روح دین و فطرت انسانی سازگار است؟ و آیا هر نوع شادی و نشاطی مورد موافقت شرع می باشد؟ و آیا ادیان آسمانی در این رابطه به نیازهای روانی انسان نیز توجه کرد ه اند یا خیر؟نگاه اجمالی به ادیان الهی بیانگر این مطلب است که ادیان آسمانی، به نیازهای روحی و جسمی انسان توجه داشته و نه تنها شادی نهی و انکار نشده، بلکه روش های مختلفی برای ایجاد آن بیان شده است. وجود آیات متعدد در قرآن کریم و عهدین حاکی از اهمیت این موضوع در ادیان آسمانی است. بنابراین، پژوهش حاضر تلاش دارد، مبانی فقهی شادی و فرح را از دیدگاه اسلام و یهود مورد بررسی قرار دهد. بر اساس تعالیم ادیان آسمانی، در زندگی جاودان و ابدی انسان، شادی مطلوب جز در پرتو دین داری، تحقق نخواهد یافت. در این ادیان، دین داری مصداق شادی مطلوب بیان شده، با این تفاوت که در قرآن کریم این موضوع به صورت دقیق، جامع و کامل، هماهنگ با تمام ابعاد زندگی انسان و منطبق با خواسته های فطری او جهت نیل به سعادت دنیا و آخرت طراحی شده است. کلیدواژه ها: فقه، شادی، فرح، نشاط، غم، دین ، اسلام، یهود.

این رساله به بررسی شبهه غلو در زیارت جامعه کبیره می پردازد. زیارت جامعه کبیره از جمله ذخایر بی‌بدیل روائی است که از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به دست ما رسیده است که لبریز از معارف ناب می باشد. این بخش از معارف که نسبتاً مورد غفلت قرار می گیرد، محتوای بسیار عمیق و دقیق فردی و اجتماعی، معرفتی و اخلاقی را در خود جای داده است.زیارت جامعه کبیره قطعاً از مهم ترین قله های معارف است که در بخش امام شناسی بی نظیر است.در گام نخست مفهوم زیارت بررسی می شود. سپس معنای زیارت، مشروعیت آن و آداب و ارکان و لوازم آن ذکر شده و در ادامه به شبهاتی پیرامون زیارت در نزد وهابیان پاسخ داده می شود.در مرحله بعدی خود زیارت جامعه به طور مفصل بررسی شده که شامل انواع زیارت های جامعه، محورهای زیارت جامعه، زیارت جامعه در گفتار دانشمندان، اهمیت زیارت جامعه و صحت سند آن می باشد. بحث بعدی در مورد غلو است، که معنای غلو، ملاک حد و میزان غلو و نشانه های آن، پیشینه ی مکتب غلو، مخالفت متکلمان امامیه با پدیده ی غلو و در پایان به این شبهه که آیا اعتقاد به کمالات حجج الهی غلو است یا خیر پاسخ داده شده است.فصل پایانی با عنوان زیارت جامعه و غلو است که فرازهایی از این زیارت که در نظر برخی افراد بوی غلو می دهد و در تعارض با آیات قرآن است پاسخ داده شده و ثابت شده که نه تنها هیچ گونه غلوی در عبارات زیارت جامعه دیده نمی شود، بلکه در سازگاری کامل با قرآن کریم است. و در پایان به برخی شبهات افرادی نظیر آقای سروش و کدیور که این زیارت را ساختگی و جعلی و مرامنامه ی شیعیان غالی پنداشته اند، به صورت مستند پاسخ داده شده است.