جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آسیب شناسی دین وشناخت عوامل« دین گریزی » دایره ا ی وسیع دارد . دراین پژوهش به شناسایی وبررسی عمده ترین این عوامل ازدیدگاه قرآن و نهج البلاغه باتاکیدبرعوامل فرهنگی پرداخته شده است .دین درلغت به معنای طاعت، جزا ، حکم ، عبادت ،تدبیرو... می باشد ؛ ودراصطلاح , به مجموعه معارف وقوانینی گفته می شود که خداوند متعال توسط پیامبران ، برای راهنمایی وسعادت بشر تشریع نموده است ؛ به طوری که لازمه ی سعادت دنیا وآخرت بشردرپیروی ازآن می باشد .«دین گریزی» یا به تعبیر قرآن « اعراض از دین» عبارت است از هرگونه فاصله یا واپس گرایی از دین وتمام نمود های دینی درگرایش، بینش وکنش . درابعادِ مختلفِ پدیده ی« دین گریزی» ، دودسته عوامل قابل تفکیک می باشد :1-

چکیدهیکی از اموری که از دیر باز فکر بشر را به خود معطوف ساخته و بسیاری از دانشمندان و متفکران را به تکاپوی اندیشه و قلم واداشته،مسأله آزادی است. اهمیت این امر به حدی است که در همه اعصارانسان‌هایی برای حاکمیت آن در جامعه، جان فشانی کرده اند. آزادی به عنوان یک واقعیت که در ساختار و تکوین انسان وجود دارد به مفهوم رهایی از زنجیرها و جبرهای حاکم بر وجود آدمی است.انبیاء نخستین پیام‌آوران رهایی و آزادی بوده اند. آنان راه های کسب آزادی، حدود و عوامل سلب آزادی را برای بشریت مشخص نموده اند. در این پژوهش راه های کسب آزادی معنوی و اجتماعی از منظر انبیاء مورد بررسی قرار گرفته است. پرستش خداوند و استعانت از او، تقوا، توکل، خردورزی و ... از جمله ابعاد فردی و وحدت جامعه، اجرای عدالت، هجرت آفاقی و ... از جمله ابعاد اجتماعی در زمینه ی کسب آزادی های مذکور می‌باشند. انبیاء حدودی را برای آزادی مشخص نمودند. از مهم ترین این حدود می‌توان به آزاد نبودن فسادگری در جامعه، عدم بدعت گذاری در دین و ممنوعیت شکستن حریم مقدسات اشاره نمود. انحراف در میل پرستش، عدم به کارگیری قوه ی عقل، سلب حیات مادی و معنوی، استثمار و استکبار و... نیز از جمله مهم ترین عوامل سلب آزادی می باشند.

در انجام این پژوهش دریافتیم که از یک سو تأکید قرآن کریم بر موضوعاتی همچون ؛ فطرت انسانی، تکامل و آزادی،‌ نوآوری را به یکی از ملزومات زندگی آدمی مبدل ساخته است و از سویی دیگر تحقق بخشیدن به اصول و مبانی قرآنی همچون قاعده نفی سبیل، اصل عزتمندی مومنان، اصل وجوب مقابله با تجاوزکاران و... مستلزم بذل تلاشی وافر در جهت تسریع روند نوآوری‌ها ست.شایان ذکر است، مفهوم « نوآوری » در اندیشه قرآنی دارای شرایط و ضوابطی است که نوآوران ملزم به اجرای آن می‌باشند. در این راستا استخراج نگرش قرآن کریم پیرامون مهمترین مقدمات از جمله : ارزش گذاری بر مقوله نقد ، اشاعه روحیه پرسشگری ، پرهیز از گفتمان جدلی ،تمهید فضای مناسب جهت تضارب آراءو موانعی مانند : جمود فکری ، گذشته گرایی ، شخصیت گرایی ، ازخود بیگانگی ، تلاشی در جهت تعیین مرزهای نوآوری خواهد بود .

برابری زن و مرد در دستیابی به ارزشهای اخلاقی و کمالات انسانی از اصول نگرشی اسلاماست .بنابراین اسلام ضمن حمایت از جایگاه و شخصیت انسانی زنمیان زن و مرد در دستیابی به درجات والای انسانی تفاوتی قائل نشده است . در همین راستا خداوند در قرآن کریم بالاترین ستایش ها را از حضرت مریم(س) به عمل آوردهو با ذکر اوصافی همچون : محدثه ، صدیقه ،مطهره ،قانته به ابعاد والای انسانی و برگزیدگی او اشاراتی داشته است.صاحب نظراندر مورد مقام اصطفای حضرت مریم(س) نظرات مختلفی ارائه داده اند . برخی ، چگونگی بار دار شدن مریم و ارتباط این رویداد را با نفخ روح الهی ، دلیل اصلی برتری آن حضرت می دانند . برخیدیگر معتقدند که اصطفای ایشان به جهت مقام نبوت بوده است .با ارائه چنین دیدگاه هایی می توان گفت موضوع نبوت زنان با سه رویکرد روبرو بوده است :1- زنان در دستیابی به مقام نبوت قابلیت ندارندو نبوت مختص مردان است .2-زنان می توانند به مقام نبوت دست یابند و مریم چنین بود .3- برخی دیگر هیچ گونه نظری ارائه نداده اند .در این پژوهش با بررسی ادله ی این صاحب نظران چنین برداشت می شود که زنان می توانند نبی باشند ؛ اما از آن جا که رسالت امری است اجرایی و مردمباید رهبر را تلقی به قبول کنند ؛ بنابراین حکمت باری تعالی اقتضا ء می کند که رسالت در اختیار مردان باشد ؛ اما این دلیل بر نقص معنوی زن نیستو خدشه ای به مقامایشان وارد نمی کند . در بخش پایانی با بررسی ابعاد نقش مادرانه ی مریم در پرورش عیسی (ع) چنین به نظرمی رسد که مقام و منزلت آن حضرت ، صرفاً به دلیل " مادر عیسیبودن" او نیست ، بلکه وی از آن جهت که بر گزیده ی خداوند و دارای صفت اصطفاء بوده ، مادر عیسی روح الله شده است . بنابراین مقام اصطفاء و بر گزیدگی آن حضرت ، بر مقام مادر عیسی بودن او ، برتری دارد .

چکیده ندارد.

این نوشتار به بررسی جایگاهعفو در روابطاجتماعی در قرآن و عهد جدیدمی پردازد و سپس با مقایسه دیدگاه قرآن و عهد جدید ، زمینه ای برای احیای این فضیلت در جامعه فراهم می آورد . واژه عفو ، به معنای گذشت از اشتباه خاطی و چشم پوشی از گرفتن انتقام با وجود داشتن قدرت آن می باشد. واژه های قریب المعنای آن در قرآن ، صفح و غفران می باشد. گر چه واژه های عفو و غفران در قرآن برایبخشش الهی نیز استفاده شده است ، در این نوشتار بخشش انسانها در روابط اجتماعی مورد نظر است . در عهد جدید بیشتر از مصادیق و تمثیل هاو فقط گاهی از واژه عفو در تعالیم عفو استفاده شده است . نوع خطاب تعالیم عفو در قرآن و عهد جدید ، بیشتر به صورت توصیه موکد است و هر دو کتاب از روش های مستقیم و غیر مستقیم در دعوت مردم به این فضیلت بهره جسته اند . مخاطب آیات عفو در قرآن پیامبر (ص) و مردم هستند ، در حالی که مخاطب جملات عفو در عهد جدید ، فقط مردم هستند . در قرآن مردم به عفو گروه های مختلفی امر و یا توصیه شده اند ، در حالی که در عهد جدید مصداق خاص در توصیه به عفو مطرح نیست و ذکر مصادیق و تمثیل ها ، فقط برای تأکید بیشتر بر کسب این فضیلت می باشد . در قرآن پیامبر (ص) و مردم به عفو هم توصیه و هم امر شده اند ، ولی در عهد جدید مردم فقط به عفو توصیه شده اند . دلایل و پیامد های تأکید عفو در قرآن و عهد جدید دارای اشتراکات بسیاری هستند . در هر دو کتاب دلایل و پیامدهای دنیوی نظیر رواج صلح ، اصلاح خاطی و متخلق شدن به اخلاق الهیو دلایل و پیامدهای اخروی مانند پاداش الهی و بخشش الهی ذکر شده است . برخی موارد نیز فقط در یک کتاب مذکور است ؛ همچون پذیرفتن داوری نهایی الهی در عهد جدید و تحقق مقامات معنوی اخروی در قرآن . حد و مرز عفو در قرآن مشخص بیان شده است ؛ حال آن که در عهد جدید این مرز کاملاً مشخص نیست. هردو کتاب در مسائل شخصی و مصالح اجتماعی به عفو تأکید زیادی کرده اند ولی در عهد جدید تصمیم گیری در مورد مسایلی چون قصاص و جنگ ، به عهده کلیساها گذاشته شده است . در قرآن ، هنگام اشاعه مفسده و تهاجمدشمن حکم صریح تحریم عفو آمده است.

چکیدهبرای توسعه و تعمیق روابط دوستانه و ارتباط صمیمانه با افراد جامعه و حل مشکلات ونابسامانی‌هایی که ناشی از سوء رفتار افراد در تعامل با یکدیگر است؛ شناخت چگونگی معاشرت صحیح و روابط اجتماعی نیکو ضرورت می یابد. این مهم از طریق آشنایی با علم اخلاق و عمل به آن میسر می شود. بهترین منبع دستیابی به قوانین و ضوابط اخلاقی صحیح، دستورات دینی که از جانب خدا و پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) ارائه شده می باشد؛ زیرا موجب نیل به کمال و سعادت دنیوی و اخروی است. دستورات اخلاقی را می توان به دو گروه تقسیم کرد: 1- محاسن اخلاق، که مربوط به روابط اجتماعی و چگونگی معاشرت است و جهت بهسازی زندگی اجتماعی و تأمین حیات بشری، لازم است و از مصادیق آن نرم خویی، خوش زبانی، گشاده رویی و ... می‌باشد. 2- مکارم اخلاق، که خلقیات رفیع و سجایای عالی انسانی است و برای احیای جنبه انسانی و تکمیل جهات معنوی ضرورت می‌یابد. مصادیق آن عبارتند از: عفو در برابر ظلم، صله رحم در برابر قطع رحم، عطا و بخشش در برابر محروم ساختن و... . حسن خلق، مقدمه برای رسیدن به مکارم اخلاقی است و این تحقیق به پژوهش درباره حسن خلق از منظر قرآن و سنت پرداخته است. عوامل حسن خلق عبارتند از: موهبت الهی، ایمان، تقوا و ... . موانع حسن خلقبه موانع درونی و بیرونی تقسیم شده است. موانع درونی شامل: حسد، تکبر، تفاخر و... می باشد و موانع بیرونی در دو بخش حوزه عقیدتی و حوزه رفتاری بررسی شده است. حوزه عقیدتی شامل: کفر، شرک و نفاق و حوزه رفتاری شامل دشمنی و مخالفت با خدا و رسول (ص)، ظلم وتعدی ورعایت نکردن حدود الهی می باشد. مهمترین آثار حسن خلق عبارتند از: محبوبیت نزد خدا، برکت، محبوبیت نزد مردم، ناکام ساختن شیطان و... .کلید واژه ها: حسن، خلق، حسن خلق، قرآن، سنت

با توجه به اینکه در جامعه‌ی جهانی، همواره بعضی از اقوام، خود را برتر از دیگران دانسته و اقوام دیگر را پست می‌شمرند و همین مسأله، علت اصلی بسیاری از جنگ ها بین افراد و ملّت ها شده است، بررسی دیدگاه قرآن کریم در زمینه‌ی تعصبات قومی و قبیله ای ضروری می‌باشد. تعصبات قومی و قبیله ای به معنای این است که شخص، قوم و خویشاوندان خود را چه ظالم و چه مظلوم در برابر اقوام دیگر یاری رساند. در قرآن و روایات معمولاً از تعصب به "حمیه" یاد شده است. تعصب با دو واژه‌ی حمیت و غیرت قریب المعناست، و در قرآن و روایات به دو نوع ممدوح و مذموم تقسیم می شود. قرآن کریم از تعصبات مذموم، با صفت « حمیّت جاهلی» یاد کرده است. قوم، قبیله، نژاد و ملیّت گونه های مختلف تعصب، و مشرکان و یهودیان دو نمادِ مهمّ تعصبات قومی و قبیله ای هستند. زمینه های ایجاد کننده و تشدید کننده تعصبات قومی و قبیله ای کفر، جهل، تکبّر، سلطه جویی، انحصارطلبی می باشد. کفر، خشونت و قتل، انحراف از عدالت، تفرقه، تکاثر و تفاخر، تقلید کورکورانه و فرجام شوم از پیامدهای تعصبات قومی و قبیله ای می باشد. در قرآن کریم راهبردهای زدودن تعصبات قومی و قبیله ای در دو حوزه‌ی بینش و منش ارائه شده است. ایمان به خدا، معاد و نبوت، توجه به جهانی بودن دین اسلام، اعتقاد به خلقت یکسان همه‌ی انسان ها در حوزه‌ی بینش و مواردی چون تقوا، تواضع، وحدت، تعاون، مشورت، داشتن الفت و محبّت به یکدیگر، شرکت در برنامه های عبادی جمعی در حوزه‌ی منش، موجب از بین رفتن تعصبات قومی و قبیله ای می‌شود.

قوم بنی‌اسرائیل در برهه‌ای از زمان از میان تمامی اقوام مشرک و کافر، به هدایت الهی اختصاص یافتند و موسی (ع) از میان آنها به پیامبری مبعوث شد و آنان را از ظلم فرعون رهانید و به سوی سرزمین فلسطین حرکت داد. آنان به سبب انزال نعمتهای فراوان برایشان و مشاهده معجزات بسیار و انزال تورات و شریعت آسمانی بر دیگر اقوام برتری داده شدند. حفظ این برتری تنها با اطاعت از خدا و رسول او و حق‌شناسی و سپاس از نعمتهای الهی ممکن بود، اما اکثر آنان کفران نعمت و ناسپاسی کردند و از فرمانهای الهی سرپیچی نمودند و به تحریف کتاب آسمانی پرداختند و در تجاوز و تعدی به حدود الهی از هیچ کوششی دریغ نورزیدند و فاسق شدند. به همین دلیل غضب و خشم خدا را برافروختند و خداوند آنها را از رحمت خویش دور کرد و ابتدا به عقوبتهای دنیایی دچار ساخت . شاید که متنبه گردند و به سوی خدا بازگردند. ولی آنان پس از چندی باز هم راه کفران در پیش گرفتند و نسلهای دیگر نیز یا به همان اعمال دست زدند و یا به اعمال گذشتگان خویش راضی بودند، گویی انجام منکرات و کفر و فسق و ناسپاسی و حیله‌گری و دنیاگرایی و ... جزء خلق و خوی آنان است و تنها اندکی از آنان از این اعمال و رفتار دوری می‌گزیدند. به همین دلیل به غصبی دوباره گرفتار شدند و آوارگی و سرگردانی و خواری همیشگی برآنها مقرر گشت و در آخرت عذاب سخت‌تری را خواهند چشید. و نیز از عنایات خداوند در آخرت بی‌بهره‌اند و شفاعت هیچکس در باره آنها پذیرفته نخواهد شد. این سنت الهی است که بر یهود جاری شد و هرکس به این اعمال دست زند و در گناه و فسق اصرار ورزد، به چنین فرجامی دچار خواهد شد. پس ما مسلمانان باید از گذشته یهود درس بگیریم و به اسلام تمسک جوییم و همواره از قوانین اسلام پیروی کرده و تقوای الهی را رعایت کنیم تا به سرنوشت آنان دچار نگردیم .

- پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روش کاربردی قرآن در تثبیت فضائل و زدودن رذائل به بررسی سیر نزول آیات قرآن در محو رذائلی چون: تکبّر، بخل، حسد، دروغ و ریا، و تثبیت فضائلی مانند: عفو، سخاوت، صداقت و وفای به عهد پرداخته و به چهار روش تربیتی مشترک در تمام صفات یاد شده دست یافته است؛ که عبارتند از: إعطای بینش، ایجاد بیم و امید، ارائه الگو و تداوم وتکرار.- بینش و نگرش صحیح مقدمه‌ و لازمه‌ی عمل صحیح است و بینش و نگرش غلط منجر به عمل ناروا می‌شود.- قرآن برای تغییر تلقّی انسان و ایجاد نگرش صحیح در مورد امور مختلف مجموعه بینش‌هایی مطرح کرده است که به دو گروه «اعتقادی» و «اخلاقی- رفتاری» تقسیم می‌شوند؛ بینش‌های اعتقادی شامل مجموعه باورها و اعتقادات درباره‌ی خالق جهان، انسان و جهان هستی، فرجام و عاقبت خلقت و چگونگی ارتباط و تعامل موارد مذکور با یکدیگر است، و بینش‌های اخلاقی شامل شناخت حقیقت یک صفت خاص و بیان ویژگی‌ها و پیامدهای اخلاقی-رفتاری ناشی از آن می‌باشد.- خداوند به عنوان مبدأ و خالق هستی و به عنوان مدبّر امور عالم، دارای ویژگی‌ها و صفاتی است، جهل انسان به چنین خدایی یا غفلت از آن یکی از عوامل بروز صفات ناپسند در وی است و معرفت و شناخت صفات ذات و افعال خداوند عاملی موثر در تخلّق به صفات نیکو و ربوبی شدن است- قرآن خداوند را خالق هستی که عالِم بر هر غیب و شهود، مالک و خالق همه چیز، قادر مطلق و صاحب فضل و رحمت و حکمت بی‌منتها معرفی می‌کند. چنین بینشی افق کوتاه دید آدمی را وسعت می‌دهد و حصارها و حجاب‌ها را کنار می‌زند، خود را در محضر خدای قادر می بیند، یا از ارتکاب رذائل شرم می‌کند و یا از بیم عقوبت و مواخذه‌ی قادر متعال دست از گناه می‌شوید و با اتّکا و توکّل بر او هر رنج و زحمتی را در راه کسب فضائل بر خود هموار می‌کند، چرا که می‌داند خداوندی توانمند و مهربان او را می‌بیند و یاری می‌کند و همه‌ی نیازهای او را مرتفع می‌کند. بنابراین تلقّی و ارزیابی انسان از امور دگرگون می‌شود و آماده‌ی به ظهور رساندن رفتارها و اعمال تازه‌ای می‌شود.- قرآن وجود خاکی انسان را به وی می‌شناساند و بیان می‌کند غرایز و تمایلات مادی هرچند برای بقا و حیات انسان ضروری هستند، اما اصل و هدف نیستند بلکه نقطه‌ی عظیمت‌اند و وصال به سعادت جز با مهار خواهش‌های افراطی نفس (دشمن درون) و پرهیز از وسوسه‌های شیطان (دشمن برون) ممکن نمی‌باشد؛ تن دادن به خواهش‌های نفس و بسنده کردن به برآوردن نیازهای وجود مادی، حاصلی جز ماندن در حضیض حیوانی ندارد.- قرآن همگام با توصیف وجود خاکی، بعد افلاکی انسان را می‌نمایاند که وجودی کرامت یافته از نفخه‌ی الهی است و جانشین خدا بر زمین. بالاترین ظرفیت علمی به او عطا شده و عالم هستی مسخّر او قرار گرفته است تا بار امانت الهی را بر دوش گیرد.- انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره‌ی او را به دست خودش داده است. راه هدایت و ضلالت به او نشان داده شده و بعد در انتخاب راه آزاد گذارده شده است، تا با انتخابگری و عمل خویش، خود را مشمول نعمت و غفران یا نقمت و عذاب گرداند.- با چنین شناختی از خود احساس شرافت و کرامت می‌کند و خود را از تن‌دادن به پستی‌ها برتر می‌شمارد و مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنا پیدا می‌کند؛ وتمام تلاش خود را در رسیدن به سعادت و کسب کمال شایسته‌ی خویش مبذول می‌دارد.- براساس قرآن دنیا زینتکده‌ای است که کالای ناچیز آن در زرورق پیچیده شده و بهره‌مندی از آن کوتاه و محدود است و باید با فرارسیدن مرگ، آن را ترک کرد و به سرایی باقی و جاودانی کوچ کرد که بهره‌مندی و آسایشش ابدی و رنج و عذابش بی‌منتهاست ؛ تنها راه برخوردار شدن از این آسایش و رهایی از آن عذاب، غنیمت دانستن فرصت دنیا، انجام عمل صالح و فریفته نشدن به آن است؛ چنین نگرشی، سبب هوشیاری انسان می‌شود تا برای زخارف دنیا، بهای گزاف نپردازد و جلوه‌های آن را به جدّ نگیرد و به گرفتن نصیب خویش اکتفا کند و تمام توان خویش را بر اندوختن ذخیره گذارد و دنیا، این مزرعه‌ی آخرت را با بذر عمل صالح پر بار کند و ثمره‌ی باقی و پایدار آن را در آخرت برداشت نماید.- اگر چه انسان بر اساس آموزه‌های قرآن فطرتاً حسن و قبح اعمال را درک می‌کند، اما از آن جا که همیشه در معرض غفلت و نسیان قرار دارد، قرآن از باب تذکر و اتمام حجّت و برای هدایت و دستگیری بشر به ارائه‌ی مجموعه بینش‌هایی درباره‌ی حقیقت صفات و پیامدها و ویژگی‌های اخلاقی- رفتاری ناشی از آن می‌پردازد.- مدح و ستایش کارهای پسندیده و نشان دادن زیبایی آن‌ها و نیز مذمّت و سرزنش کردار زشت و پدیدار نمودن زشتی‌ها، برای جذب انسان‌ها به سوی ارزش‌ها و دور نگه داشتن از زشتی‌ها به شکل عاملی درونی، انسان را به سوی انجام نیکی‌ها و پرهیز از بدی‌ها سوق می‌دهد.- شناسایی ویژگی‌ها و خصوصیات افراد متخلّق به اخلاق حمیده و یا گرفتار به صفات رذیله و نیز آگاهی نسبت به پیامدهای اخلاقی- رفتاری صفات مختلف، با بالا بردن بصیرت و شناخت اخلاقی متربّی وی را کمک می‌کند تا با مقایسه‌ی آن ویژگی‌ها، با خصوصیات خود، میزان گرفتاری خود به رذائل و یا تخلّق خود به فضائل را تشخیص دهد و متناسب با آن اقدامات لازم برای حرکت در مسیر کمال را به انجام رساند.- اگر چه بینش و شناخت صحیح شرط لازم و ضروری برای تخلّق به اخلاق حمیده و انجام اعمال صالح و دوری از اخلاق رذیله و انجام عمل ناشایست است، اما کافی نیست و لزوماً به بروز رفتارهای مطلوب نمی‌انجامد؛ از این رو باید با بکارگیری شیوه‌هایی موجبات رغبت و تلاش برای تخلّق و آراسته شدن به صفات و افعال نیکو و دوری و کراهت از صفات و افعال رذیله را فراهم آورد. قرآن برای دستیابی بدین مقصود از راهکار ایجاد بیم و امید (انذار و تبشیر) بهره گرفته است.- قرآن برای ترغیب و تشویق بندگان بر ترک رذائل و اتّصاف و پرداختن به فضائل با شیوه‌هایی چون وعده عفو و غفران و پذیرش توبه، وعده‌ی نصرت و یاری، بیان پیامدها و مواهب دنیوی و اخروی به امید‌آفرینی می‌پردازد، و به آنان که در راه کسب رضای الهی و انجام عمل صالح گام می‌نهند، وعده‌ی پاداش بهتر و بیشتر از عملشان را می‌دهد.- فضل و رحمت بی‌منتهای خداوند مانع آن است که بنده را به محض ارتکاب خطا مواخذه و مجازات کند، بلکه مشفقانه و خیرخواهانه بندگان را مورد عفو و مغفرت قرار می‌دهد و حتی بدی‌هایشان را به نیکی بدل می‌کند تا با روشن کردن چراغ امید انگیزه‌ی ترک رذائل و تخلّق به فضائل را در ایشان ایجاد نماید.- انسان به کسب منفعت و خیرعلاقمند است؛ از این رو خداوند برای ترغیب بندگان، با در نظر گرفتن سعه‌ی وجودی متفاوت افراد، به بیان مواهب مادی ومعنوی صفات و اعمال شایسته می‌‌پردازد. همچنین خداوند از سر فضل و رحمت وعده‌ی پاداش بیشتر و شایسته‌تر از عمل می‌دهد. واضح است که چنین فضل و بخشایشی به نحو بسیار مطلوبی در ترغیب متربّی در انجام عمل شایسته و تخلّق به اخلاق حمیده موثر خواهد بود.- اصولاً انجام رفتارهای پسندیده برای انسان دشوار و مشقت‌بار است چرا که تقیّد به فضائل معمولاً با محدودیت‌هایی همراه است و انسان طبیعتاً تمایلی به محدودیت ندارد و دوست دارد هر آن چه را مایل است انجام دهد. به سبب همین مشقت و سختی خداوند برای ترغیب و ایجاد انگیزه و امید برای تخلّق به فضائل، ضمن فراخواندن انسان به انجام اعمال پسندیده و دوری از رذائل وعده می‌دهد که در این راه او را تنها نمی‌گذارد و یاریش می‌نماید.- قرآن برای ترهیب و تحذیر بندگان از رذائل و اعمال ناپسند با شیوه‌هایی چون دعوت به عبرت‌گیری و بیان پیامدها و عواقب دنیوی و اخروی اعمال رذیله، ایشان را بیم می‌دهد و با یادآوری کوتاهی فرصت توبه و انجام عمل صالح انسان‌ها را به ترک رذائل و کسب فضائل تحریک می‌کند.- مشاهده و یادآوری عواقب و پیامدهایی که گریبانگیر خاطیان در گذشته شده است با ایجاد بیم از دچار شدن به سرنوشتی چون سرنوشت ایشان موجب پرهیز از عملکردی شبیه عملکرد ایشان می‌شود.- انسان به حکم فطرت از آن‌چه ضرری را متوجه او کند گریزان است؛ از این رو قرآن با عنایت به تطوّر وسع و تفاوت‌های افراد به بیان پیامدهای منفی و عواقب مادی و معنوی اعمال و صفات ناپسند در دنیا و آخرت پرداخته و بدین وسیله موجبات بیم و پرهیز از آن‌ها را فراهم آورده است.- قرآن برای پرهیز دادن از رذائل اخلاقی و دعوت به توبه و جبران مافات و همچنین برای دعوت به فضائل و اعمال نیکو همواره هشدار می‌دهد که فرصت عمل و اصلاح کوتاه است، چرا که حداکثر به اندازه‌ی چند روزه‌ی عمر دنیا فرصت دارید و دنیای پس از مرگ و سرای آخرت جای عمل کردن نیست بلکه جایگاه کسب نتیجه‌ی اعمال است.- قرآن به شکل گسترده و فراوان از ارائه‌ی الگو بهره برده است، و با ارائه‌ی الگوهای عملی و مثبت، اولاً، نحوه‌ی رفتار صحیح را به انسان می‌نمایاند تا بتواند آن چه را در مقام نظر آموخته است، در عمل نیز مشاهده نماید و آن را سرلوحه‌ی عملکرد خویش قرار دهد تا در عرصه‌ی رفتار موفق باشد و کمتر دچار خطا شود، ثانیاً، موجب تقویت اعتماد به نفس وی می‌شود؛ زیرا اگر انسان ببیند افرادی از بشر توانسته‌اند به قلّه‌های معرفت و اخلاق دست یابند، این امید و انگیزه در وجودش بیدار می‌شود که او نیز به عنوان یکی از افراد بشر با شناختن ظرفیت‌های خود و تلاش کافی می‌تواند بدان کمال و مقامات عالی دست یابد. همچنین قرآن با ترسیم چهره‌ی زشت الگوهای منفی و نمایاندن عاقبت ناگوار ایشان زمینه‌ی عبرت‌آموزی را برای بشر فراهم می‌آورد و سبب می‌شود نوعی دلزدگی و نگرش منفی نسبت به آن‌ها در متربّی پدید آید.- اعمال و رفتار و افکار و نیات انسان در تأثیر و تأثّر پیوسته و مستمر خود، در عمق جان انسان شکل و طرحی پایدار را به ‌وجود می‌آورند که این طرح پایدار تمام اعمال و رفتار بعدی انسان را تنظیم می‌کند و جهت می‌دهد. در فرهنگ قرآن از این طرح پایدار باطنی به «شاکله» تعبیر شده است. از آن‌جا که ایجاد شاکله امری تدریجی است، قرآن به منظور حذف شاکله‌ی منفی و ایجاد شاکله‌ی مثبت به شکل مستمر و مکرر به بیان معارف و حقایق پرداخته است.- قرآن برای زدودن رذائل و تثبیت فضائل به شکلی هماهنگ و پیوسته در تمام طول نزول از روش‌های اعطای بینش، ایجاد بیم و امید و ارائه الگو بهره برده است.- قرآن در اولین برخورد با رذائل به شدت عکس العمل نشان می‌دهد تا هرچه بیشتر زشتی آن را بنمایاند.- خداوند پیش از آن‌که بندگان را به اعمال و صفات نیکو دعوت کند، خود را متخلّق به آن صفات معرفی می‌کند.- قرآن هنگام زدودن رذائل، برخلاف تثبیت فضائل، با بسامد بالایی از روش‌های ارائه الگوی منفی و بیم‌دهی بهره برده، در صورتی که از این روش‌ها در تثبیت فضائل بدین‌گونه عمل نکرده است.