جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اکثر واژه شناسان، کلمه «مشیت» را مرادف با «اراده» دانسته اند. مشیت خداوند از علمو قدرت او سرچشمه می گیرد که از لوازم دیگر آن حکمت، رحمت و عدل خداوند است. با اینکه مشیت الهی تمام امور هستی حتی افعال اختیاری انسان را نیز شامل می شود اما این امر به معنی نفی اختیار انسان نیست بلکه اختیار انسان در طول مشیت الهی می باشد. یعنی خداوند خواسته که انسان توان خواستن و انتخاب را داشته باشد بنابراین فعالیت های ارادی انسان جبراً از او صادر نمی شود بلکه مستند به اراده اوست و در عین حال به مشیت خداوند استناد دارد. علاوه بر مشیت انسانی، از دیگر متعلقات مشیت الهی که در قرآن کریم مکرر به آن اشاره شده است، هدایت و ضلالت، مغفرت و عذاب، بسط و ضیق رزق و رحمت است. هدایتی که در بسیاری از آیات مربوط به مشیت خداوند دانسته شده، هدایت تکوینی ویژه بوده که شامل افراد خاص می شود و اضلال الهی امری کیفریست که نتیجه سوء اختیار خود اهل ضلال است. وعده آمرزش گناهان که متعلق مشیت الهی قرار گرفته، با قید توبه همه گناهان حتی شرک را نیز شاملمی شود اما عذاب الهیبر اساس مشیت حکیمانه اش بر افرادی خاص نازل می شود. از دیگر متعلقات مشیت الهی بسط و ضیق رزق است خدای تعالی به اقتضای حکمت بالغه اش روزی افراد را در این دنیا مقدر فرموده ضمن آنکه تلاش و تدبیر انسان نیز در این تقدیر الهی دخالت دارد به نظر می رسد منظور از آن رحمتی که منوط به مشیت الهی است، رحمت خاص الهی بوده که برای رسیدن به آن موجباتی مانند ایمان و عمل صالح لازم است. واژگان کلیدی:مشیت الهی، مشیت انسانی، اختیار انسان، امر، اراده، عزم، قضا، قدر

از مهم ترین عوامل گمراهی و سقوط انسان، جهل می باشد. این رذیله مانعی مهم در سیر کمالی انسان است، بنابراین قرآن کریم آدمی را از داشتن چنین صفتی بر حذر داشته است. جهل بر وزن فَعل از ریشه ی جَهِلَ به معنای بی علمی، بی عقلی و بی حلمی است. این معانی با توجه به کاربرد آنها در دو حوزه یمعرفت و روان، قابل تقسیم به جهل معرفتی و جهل روان شناختی می باشد. جهل با واژه های سفه، ظنّ، شکّ، جنون، غمرت، غطاء، عمی و خفت قریب المعنا و با کلمات علم، عقل، حلم، معرفت، یقین، فکر، بصیرت و فقه متباین المعنا است. کفرورزی و شرک پیامدهای اعتقادی جهل می باشد. بهانه جویی، تعصب، تقلید به عنوان پیامدهای جهل در حیطه‌ی رفتار محسوب می شود. جهل های معرفت شناختی به وسیله ی درمان‌های معرفتی مانند علم آموزی و خردورزی قابل درمان است. لیکن جهل های روانی در بسیاری از موارد نیازمند درمان های روان شناختی نیز است. مواردی چون ایمان، تقوا، صبر و شکر می‌تواند به عنوان راهکارهای عملی برای زدودن جهل از صفحه قلب و صحنه ی عقل انسان به کار رود.

چکیدهطبع کنجکاوبشر او را به جستجو و بررسی اسباب و علل حوادث بر می انگیزد و انسان را وا می دارد تا درباره ی پیدایش جهان و سبب آفرینش آسمان و زمین و حوادث جوی و زمینی بیندیشد.بدیهی است بشر نمی تواند همواره پاسخ هائی صحیح و مبتنی بر اصول علمی بیابد و لذا گاه از قوه ی تصور وخیالبهره جسته،پاسخ هائی برای سوالات خود می تراشد و بدین سان به وادی موهومات و خرافات در می غلتد.یکی از خطرهائی که بنیان زندگی را تهدید می کند و آدمی را از مسیر صحیح حرکت منحرف می سازد، خرافه است.خرافه یعنی هر امری که علم و عقل و دین آن را تأیید نکند ،مردم به آن معتقد بوده و از مخالفت با آن هراس داشته باشند.زمینه ها و عوامل بسیاری از جمله جهل و نادانی،تقلید کورکورانه،تعصب،غلو و ...در پیدایش خرافات و رواج آن در بین جوامع دخیل بوده اند.خرافات را به لحاظ میزان ثبات و نهادینگی آنها در باورهای مردم می توان به دو دسته ی اجتماعی، اعتقادیتقسیم نموده ،اعتقاد به خرافه – در بعضی موارد _منجر به جاری ساختن احکام ساختگی، خواهد شد.قرآن کریمو نهج البلاغه برای از بین بردن خرافات و رهائی از چنگال توهمات دو شیوه را پی گرفته اند،از طریق سلبی، یکایک عقاید خرافی را با بیاناتی محکم و روشن ،مهمل و بی اثر معرفی ساخته و در مقابل به اندیشه ای سالم یا سنتی شایسته و صحیح ارشاد می نمایند از طریق ایجابی با دعوت به تفکر صحیح ،تعقل و بسط علم و فرهنگ هر گونه نفوذ و مدخلیت خرافات را از صحنه ی زندگی ساقط می نمایند؛ تا این که چراغ معرفت در حیات آدمی فروزان گردد و ریشه ی خرافه و خرافه سازی را بسوزاند.واقعیت امر حاکی از آن است که انسان با بهره گیری از قرآن کریم و نهج البلاغه و منطق عقل و برخورداری از علم و دانش ،می تواند زندگی خود را به گونه ای سامان بخشد که کوچکترین خرافه ای در آن راه نیابد.کلید واژه ها:خرافه ، جهل، تقلید ،ترس ،تعصب ، غلو .

آیات بسیاری از قران کریم در پی تبیین معنای طهارت برآمده و انواع مراتب طهارت را برشمرده و دلایل چندی بر لزوم تطهیر جسم و جان بیان نموده است. انسان در مکتب قرآن موجودی است متشکل از دو بعد روح و جسم (بدن)، با این ویژگی که میان روح و بدن ارتباط تام و کاملی برقرار بوده و هر دو موثر بر هم و متأثر از یکدیگرند. آیات قرآن اجمالاً از دو نوع طهارت برای انسان نام برده است:1-

داستان‌های قرآن یکی از موضوعات مهم علوم قرآنی بوده و بی شک آگاهی از آن‌ها در تفسیر آیات الهی بسیار موثر خواهد بود. بیشتر قصص قرآن از زندگی پیامبران و پیروان آنان سخن می‌گوید. از آنجا که حضرت موسی(ع) یکی از انبیای اولوالعزم می‌باشد، داستان زندگی وی یکی از مهم‌ترین قصه‌های قرآنی است که در سوره‌های مختلف بیان شده است. سرگذشت حضرت موسی(ع) ویژگی‌هایی دارد که بیش از دیگر قصص قرآن، نظر مفسران و قرآن پژوهان را به خود جلب کرده است. برخی با رویکردی عقل گرایانه و برخی با رویکردی تأویل‌گرا و نگاهی عارفانه به تفسیر وقایع مربوط پرداخته‌اند. در این پژوهش نگاه مفسری اجتهادی و عقل گرا، همچون شیخ طبرسی در مجمع البیان و مفسری عرفانی و تأویل‌گرا، مانند بانو امین در مخزن العرفان مورد مقایسه قرار گرفته است. با توجه به این که بانو امین متأخر و معاصر بوده و تفسیر مجمع البیان یکی از منابع مهم ایشان بوده، این مسأله سبب شده که در این زمینه، اشتراکات بسیاری مانند چگونگی تولد، نحوه وحی شدن بر مادر موسی(ع) و موضوع میقات مشاهده شود. اما در پاره‌ای موارد نیز دو مفسر به نحو معناداری اختلاف نظر دارند، مانند واقعه وادی ایمن و واقعه دیدار با خضر نبی(ع). هم چنین در برخی آیات تنها یکی از دو مفسر نظر داده و دیگری به ترجمه بسنده نموده است. باید گفت اختلاف نظر دو مفسر مبتنی بر اختلاف مبانی فکری و سبک تفکرشان می‌باشد؛ چنان که شیخ طبرسی برای پی بردن به تفسیر آیات، جهات ادبی، شأن نزول، معنای لغات، استدلال به برخی از آیات دیگر، تفسیر به وسیله روایات شیعه و اهل تسنن را در زمینه قصص قرآن، مورد توجه قرار داده است. اما بانو امین که دیدگاه غالب او عرفانی است از زاویه نگرش عرفانی به این داستان پرداخته است.داستان‌های قرآن یکی از موضوعات مهم علوم قرآنی بوده و بی شک آگاهی از آن‌ها در تفسیر آیات الهی بسیار موثر خواهد بود. بیشتر قصص قرآن از زندگی پیامبران و پیروان آنان سخن می‌گوید. از آنجا که حضرت موسی(ع) یکی از انبیای اولوالعزم می‌باشد، داستان زندگی وی یکی از مهم‌ترین قصه‌های قرآنی است که در سوره‌های مختلف بیان شده است. سرگذشت حضرت موسی(ع) ویژگی‌هایی دارد که بیش از دیگر قصص قرآن، نظر مفسران و قرآن پژوهان را به خود جلب کرده است. برخی با رویکردی عقل گرایانه و برخی با رویکردی تأویل‌گرا و نگاهی عارفانه به تفسیر وقایع مربوط پرداخته‌اند. در این پژوهش نگاه مفسری اجتهادی و عقل گرا، همچون شیخ طبرسی در مجمع البیان و مفسری عرفانی و تأویل‌گرا، مانند بانو امین در مخزن العرفان مورد مقایسه قرار گرفته است. با توجه به این که بانو امین متأخر و معاصر بوده و تفسیر مجمع البیان یکی از منابع مهم ایشان بوده، این مسأله سبب شده که در این زمینه، اشتراکات بسیاری مانند چگونگی تولد، نحوه وحی شدن بر مادر موسی(ع) و موضوع میقات مشاهده شود. اما در پاره‌ای موارد نیز دو مفسر به نحو معناداری اختلاف نظر دارند، مانند واقعه وادی ایمن و واقعه دیدار با خضر نبی(ع). هم چنین در برخی آیات تنها یکی از دو مفسر نظر داده و دیگری به ترجمه بسنده نموده است. باید گفت اختلاف نظر دو مفسر مبتنی بر اختلاف مبانی فکری و سبک تفکرشان می‌باشد؛ چنان که شیخ طبرسی برای پی بردن به تفسیر آیات، جهات ادبی، شأن نزول، معنای لغات، استدلال به برخی از آیات دیگر، تفسیر به وسیله روایات شیعه و اهل تسنن را در زمینه قصص قرآن، مورد توجه قرار داده است. اما بانو امین که دیدگاه غالب او عرفانی است از زاویه نگرش عرفانی به این داستان پرداخته است.داستان‌های قرآن یکی از موضوعات مهم علوم قرآنی بوده و بی شک آگاهی از آن‌ها در تفسیر آیات الهی بسیار موثر خواهد بود. بیشتر قصص قرآن از زندگی پیامبران و پیروان آنان سخن می‌گوید. از آنجا که حضرت موسی(ع) یکی از انبیای اولوالعزم می‌باشد، داستان زندگی وی یکی از مهم‌ترین قصه‌های قرآنی است که در سوره‌های مختلف بیان شده است. سرگذشت حضرت موسی(ع) ویژگی‌هایی دارد که بیش از دیگر قصص قرآن، نظر مفسران و قرآن پژوهان را به خود جلب کرده است. برخی با رویکردی عقل گرایانه و برخی با رویکردی تأویل‌گرا و نگاهی عارفانه به تفسیر وقایع مربوط پرداخته‌اند. در این پژوهش نگاه مفسری اجتهادی و عقل گرا، همچون شیخ طبرسی در مجمع البیان و مفسری عرفانی و تأویل‌گرا، مانند بانو امین در مخزن العرفان مورد مقایسه قرار گرفته است. با توجه به این که بانو امین متأخر و معاصر بوده و تفسیر مجمع البیان یکی از منابع مهم ایشان بوده، این مسأله سبب شده که در این زمینه، اشتراکات بسیاری مانند چگونگی تولد، نحوه وحی شدن بر مادر موسی(ع) و موضوع میقات مشاهده شود. اما در پاره‌ای موارد نیز دو مفسر به نحو معناداری اختلاف نظر دارند، مانند واقعه وادی ایمن و واقعه دیدار با خضر نبی(ع). هم چنین در برخی آیات تنها یکی از دو مفسر نظر داده و دیگری به ترجمه بسنده نموده است. باید گفت اختلاف نظر دو مفسر مبتنی بر اختلاف مبانی فکری و سبک تفکرشان می‌باشد؛ چنان که شیخ طبرسی برای پی بردن به تفسیر آیات، جهات ادبی، شأن نزول، معنای لغات، استدلال به برخی از آیات دیگر، تفسیر به وسیله روایات شیعه و اهل تسنن را در زمینه قصص قرآن، مورد توجه قرار داده است. اما بانو امین که دیدگاه غالب او عرفانی است از زاویه نگرش عرفانی به این داستان پرداخته است.

زمان کمیتی بنیادی و غیر قابل انقطاع در جهان هستی است که بهره انسان از آن با موهبت ربّانی حیات، آغاز و با ستاندن آن انجام می یابد. لذا زمان در رابطه با انسان دارای ویژگیهای زیر است: محدودیّت، غیر قابل پیش بینی، غیرقابل توقف، غیر قابل تکرار، غیرقابل جایگزین، غیرقابل ذخیره و غیرقابل داد و ستد. قرآن راه رهایی از خسران گریزناپذیر زمان را پایبندی به استانداردهای ایمان، عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر می داند. در همین راستا مولای متقیان با آسیب شناسی روانکاوانه انسان ضمن هشدار از غفلت، هواپرستی، آرزو پروری و اهمال کاری، کوتاهی و زودگذری عمر و حیله گری شیطان و جاذبه های دنیا را متذکّر می شود و با توصیه به خردورزی، خویشتن بانی و خداترسی، شتاب در انجام اعمال صالح را جهت عمران سرای ابدی ضروری می بیند. از این رو ضرورت ولایت بر لحظات و آنات شخصی که مدیریت برخود یا مدیریت عمر نام دارد، در زندگی هر فرد هوشمندی اجتناب ناپذیر است. سعادت و کمال ایجاب می کند که هدف اصلی از این مدیریت، ایصال به هدف الهی خلقت یعنی رضوان الله باشد،که راههای وصول به آن عبارتند از: وسیله یابی، برنامه ریزی، ارزیابی عملکرد، اولویت بندی و رعایت اولویتها. مدیریت زمان در کوتاهترین بیان یعنی مدیریت تحول. استفاده بهینه از زمان با خدا محوری، علم آموزی، مدیریت نفس، تهجّد، درک دوره جوانی، مرگ اندیشی و ... میسر است.امروزیابی،اشتغال، مدیریت اوقات فراغت و مبارزه با سارقان زمان از تباهی عمر می کاهد. آنچه در این راستا بایستی در رأس اولویتها قرار گیرد، پرهیز از تسویف است. درمان تسویف با عزم راسخ و هشیاری از تسویلات شیطان میسر است. راهکار سیطره انسان بر زمان نیز، شکوفاسازی تمامی استعدادهای بالقوه است.

چکیدهقرآن کریم، ضمن تعظیم پیامبر(ص)، ایشان را به عنوان اسوه‌ی حسنه معرفی کرده و تبعیت از وی را نشان خداباوری شمرده و اقوال و رفتار ایشان را برخاسته از تعالیم وحیانی دانسته است. پیامبر(ص) در کنار آگاهی کامل از محتوا، اهداف و روش‌های رسالت خویش بر مبنای بصیرت الهی، خود نیز به مقتضای حال مخاطبان اهتمام داشته است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به الگوی رفتاری برای جوامع بشری، بالاخص مسلمانان به شناخت ویژگی‌ها و شیوه‌های رفتاری پیامبر(ص) در مواجهه با دگراندیشان از نگاه آموزه‌های قرآنی پرداخته است. از مجموع آیات قرآنی چنین برمی‌آید که مخالفان پیامبر(ص)، سه گروه "مشرکان"، "اهل کتاب" و "منافقان" بوده‌اند که در این پژوهش به عنوان "دگراندیشان" از آنان یاد شده‌است. برخی از روش‌های رفتاری پیامبر(ص) در مقابله با انواع دگراندیشان عام و مشترک بوده مانند "صبر"، "نرمش و مدارا" و... . برخی دیگر، با توجه به نوع مخاطب و افکار او تنها در برخورد با گروهی خاص در پیش گرفته شده‌است. به عنوان نمونه در مواجهه با "مشرکان" شیوه‌هایی مانند"به چالش کشیدن عقاید نادرست"، "امان دادن" و ... مصداق داشت، یا در برخورد با "اهل‌کتاب" روش‌هایی مانند "قضاوت و داوری حکیمانه" ، " شفّاف‌سازی و تنویر افکار عمومی" و... مطرح شده‌است و در رویارویی با"منافقان" از شیوه‌های رفتاری مانند "طرد کردن"، " افشای توطئه" و... سخن به میان آمده‌است. از مقایسه شیوه‌های رفتاری پیامبر(ص) در مواجهه با دگراندیشان دریافت می‌شود ایشان، روش بخشش و گذشت را سرلوحه رسالت خود قرار داد و برای فتح قلوب مخالفان از طرق مختلف استفاده می‌کرد و کمتر به شیوه نظامی متوسل می‌شد، مگر آنکه دشمن قصد حمله داشت.

چکیده مفهوم «رزق» یکی از مهمترین مفاهیم در قرآن کریم می باشد. رزق (روزی) عطا و بخشش نافع ، پی‌درپی و همیشگی خداوند به تمامی مخلوقات است . این لفظ با توجه به شمار استعمال آن در قرآن کریم، از جایگاه ویژه‌ای در متن این کتاب آسمانی برخوردار است. این پژوهش، با هدف کشف لایه‌های معنایی واژه «رزق» در قرآن کریم، برخی روش‌های نوین معناشناختی را به خدمت گرفته و به تبیین مفهوم «رزق» و استخراج مولفه‌های معنایی آن از نص قرآن کریم پرداخته است. زیرا معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاهی تحلیلی و موشکافانه به متن برای دستیابی به مفهوم حقیقی واژگان، روشی مناسب به نظر می رسد. در این راستا در پژوهش حاضر، 123 آیه‌ای که در بر دارنده لفظ «رزق» هستند ، با رویکرد هم‌زمانی ، مورد مطالعه قرار گرفتند و با تحلیل کاربردهای قرآنی این لفظ، واژگان «نفق» ، «طیب» و «اجر» به عنوان پربسامدترین هم‌نشین‌های «رزق» جهت کشف واژگان جانشین آن ، شناسایی شدند . آیات حاوی این واژه ها نیز بررسی و پربسامدترین هم‌نشین‌های هر یک استخراجو پس از تحلیل مولفه‌های معنایی آن‌ها ، این نتیجه حاصل شد که مفاهیم «مال» ، «حلال» و «اجر» به هسته معنایی رزق نزدیک تراند؛ از این رو می-توانند به عنوان جانشین «رزق» محسوب شوند. به این ترتیب «رزق» در قرآن کریم در نمود دنیویش مال حلالی است که مطابق با اقتضای فطرت مرزوق و نیاز او برای تداوم حیات ، از جانب خداوند عطاء می شود و در نمود اخرویش به عنوان اجر در برابر ایمان و عمل صالح افراد، به ایشان اعطاء خواهد شد. بر اساس دلالت صریح آیات اعطای رزق منحصر به خداوند است و انتساب آن به غیر او در اعتبار ثانویه قرار دارد. در قرآن کریم رزق تنها با اوصاف ارزشی قرین بوده و بر اساس دلالت بافت کلامی آیات، قابل تقسیم به دو نوع دنیوی (مادی) و اخروی (معنوی) است . رزق الهی اساساً طیب و حلال است و در قسم مادی با استعمال نادرست انسان ها می تواند شکل حرام به خود بگیرد. اعطای رزق از جانب خداوند طبق مشیت و علم او و در چارچوب سنت الهیِ بسط و قدر، مطابق با مصلحت بندگان صورت می پذیرد.

آرزو نعمتی الهی است که درهمه مراحل زندگی، یاریگر انسان در طی طریق تکامل و فتح قله های موفقیت بوده است. ازآنجا که آرزو، نوعی هدف گذاری است لذا نقشی راهبردی در اعتلاء و سعادت بشر ایفاء می کند.بالطبع، عدم رویکرد صحیح دراین زمینه، انسان را با مخاطرات جدی مواجهمی سازد. نظر به اینکه منشاء پیدایش آرزو ، نیازهای انسان است ؛ برهمین اساس معرفت و شناخت دقیق نسبت به ذات اقدس الهی، نظام آفرینش و استعدادهای وجودی انسان، او را به نیاز های حقیقی خویش آگاه ساخته و به سمت گزینش آرزوهای سازنده سوق می دهد که سعادت و کمال وی را به همراه دارد؛ آرزوهای پیامبران الهی و مومنین ازاین دسته اند. سعی و تلاش، صبر و توکل بر خداوند، از جمله عواملی است که انسان را درراه رسیدن به این آرزوها یاری رسانده و در مقابل، جزع،کسالت و توکل بر غیر خدا از موانع رسیدن به اهداف والای انسانی است؛از سوی دیگر، عواملی نظیر شیطان، غفلت ، حماقت و... انسان را به آرزوهای بازدارنده همچون طول أمل مبتلا می سازد که درروایات فراوانی مورد نکوهش قرار گرفته است.ازجمله پیامدهای این آرزوها می توان بهزوال عقل ، سوء عمل،تسویف توبه و شقاوت اشاره کرد.آرزوهای محال در آخرت را نیز می توان از پیامدهای آرزو های بازدارنده در دنیا به حساب آورد.خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) برای مقابله با طول أمل ،انسان ها را به کوتاه کردن آرزو(قصرأمل) سفارش کرده واز یادمرگ به عنوان مهم ترین اسباب آن نام برده اند.ازجمله فوائد کوتاهی آرزو نیز می توان به بصیرت،زهد و نیکویی کردار اشاره نمود.

سلام و لعن از مظاهر تولی و تبری است و کاربرد تقریبا مساوی سلام و لعن در قرآن کریم، بیانگر اهمیت یکسان این قسم از فروع دین است. برای دست یابی به جایگاه والای قرب الهی و اجتناب از آنچه منجر به دوری از رحمت خداوند می گردد، بررسی آیات سلام و لعن و عوامل زمینه ساز آن دو، ضروری است.ایمان، صبر و عمل صالح ازجمله عوامل سلام و کفر، نفاق، ارتداد، کتمان، ظلم، کذب، آزار پیامبر اکرم(ص) و ... از عوامل لعن در قرآن کریم محسوب می شوند.خداوند در قرآن کریم به اهل بهشت و برخی از انبیاء (ع) سلام کرده است که سلام خداوند و فرشتگان به پیامبر اکرم(ص) و موظف نمودن مومنان به این امر، نشان از عنایت ویژه پروردگار به آن حضرت است. قوم یهود، فرعون، عاد، ثمود، مدین، نوح، شیطان و ... نیز از مشمولین لعن در قرآن کریم به شمار می روند. برکت، امنیت و ... از آثار سلام و سخت شدن دل ها، مسخ و ... از آثار لعن است.از آنجا که در آیاتی از قرآن کریم، خداوند، برخی از انبیاء و فرشتگان از مصادر مشترک سلام و لعن معرفی شده اند. مومنان نیز باید به حبّ دوستان خداوند و دشمنی با دشمنان خداوند توجه ویژه داشته باشند.