جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی

فارسی  |   العربیه  |   English  
telegram

در تلگرام به ما بپیوندید

public

کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا
header
headers
پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی
جستجو بر اساس ... همه موارد عنوان موضوع پدید آور جستجو در متن
: جستجو در الفبا در گوگل
مرتب سازی بر اساس و به صورت وتعداد نمایش فرارداده در صفحه باشد جستجو
  • تعداد رکورد ها : 1
روش قرآن در زدودن رذائل و تثبیت فضائل بر اساس ترتیب نزول
نویسنده:
وحیده باباییان
نوع منبع :
رساله تحصیلی
وضعیت نشر :
ایرانداک,
چکیده :
- پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روش کاربردی قرآن در تثبیت فضائل و زدودن رذائل به بررسی سیر نزول آیات قرآن در محو رذائلی چون: تکبّر، بخل، حسد، دروغ و ریا، و تثبیت فضائلی مانند: عفو، سخاوت، صداقت و وفای به عهد پرداخته و به چهار روش تربیتی مشترک در تمام صفات یاد شده دست یافته است؛ که عبارتند از: إعطای بینش، ایجاد بیم و امید، ارائه الگو و تداوم وتکرار.- بینش و نگرش صحیح مقدمه‌ و لازمه‌ی عمل صحیح است و بینش و نگرش غلط منجر به عمل ناروا می‌شود.- قرآن برای تغییر تلقّی انسان و ایجاد نگرش صحیح در مورد امور مختلف مجموعه بینش‌هایی مطرح کرده است که به دو گروه «اعتقادی» و «اخلاقی- رفتاری» تقسیم می‌شوند؛ بینش‌های اعتقادی شامل مجموعه باورها و اعتقادات درباره‌ی خالق جهان، انسان و جهان هستی، فرجام و عاقبت خلقت و چگونگی ارتباط و تعامل موارد مذکور با یکدیگر است، و بینش‌های اخلاقی شامل شناخت حقیقت یک صفت خاص و بیان ویژگی‌ها و پیامدهای اخلاقی-رفتاری ناشی از آن می‌باشد.- خداوند به عنوان مبدأ و خالق هستی و به عنوان مدبّر امور عالم، دارای ویژگی‌ها و صفاتی است، جهل انسان به چنین خدایی یا غفلت از آن یکی از عوامل بروز صفات ناپسند در وی است و معرفت و شناخت صفات ذات و افعال خداوند عاملی موثر در تخلّق به صفات نیکو و ربوبی شدن است- قرآن خداوند را خالق هستی که عالِم بر هر غیب و شهود، مالک و خالق همه چیز، قادر مطلق و صاحب فضل و رحمت و حکمت بی‌منتها معرفی می‌کند. چنین بینشی افق کوتاه دید آدمی را وسعت می‌دهد و حصارها و حجاب‌ها را کنار می‌زند، خود را در محضر خدای قادر می بیند، یا از ارتکاب رذائل شرم می‌کند و یا از بیم عقوبت و مواخذه‌ی قادر متعال دست از گناه می‌شوید و با اتّکا و توکّل بر او هر رنج و زحمتی را در راه کسب فضائل بر خود هموار می‌کند، چرا که می‌داند خداوندی توانمند و مهربان او را می‌بیند و یاری می‌کند و همه‌ی نیازهای او را مرتفع می‌کند. بنابراین تلقّی و ارزیابی انسان از امور دگرگون می‌شود و آماده‌ی به ظهور رساندن رفتارها و اعمال تازه‌ای می‌شود.- قرآن وجود خاکی انسان را به وی می‌شناساند و بیان می‌کند غرایز و تمایلات مادی هرچند برای بقا و حیات انسان ضروری هستند، اما اصل و هدف نیستند بلکه نقطه‌ی عظیمت‌اند و وصال به سعادت جز با مهار خواهش‌های افراطی نفس (دشمن درون) و پرهیز از وسوسه‌های شیطان (دشمن برون) ممکن نمی‌باشد؛ تن دادن به خواهش‌های نفس و بسنده کردن به برآوردن نیازهای وجود مادی، حاصلی جز ماندن در حضیض حیوانی ندارد.- قرآن همگام با توصیف وجود خاکی، بعد افلاکی انسان را می‌نمایاند که وجودی کرامت یافته از نفخه‌ی الهی است و جانشین خدا بر زمین. بالاترین ظرفیت علمی به او عطا شده و عالم هستی مسخّر او قرار گرفته است تا بار امانت الهی را بر دوش گیرد.- انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره‌ی او را به دست خودش داده است. راه هدایت و ضلالت به او نشان داده شده و بعد در انتخاب راه آزاد گذارده شده است، تا با انتخابگری و عمل خویش، خود را مشمول نعمت و غفران یا نقمت و عذاب گرداند.- با چنین شناختی از خود احساس شرافت و کرامت می‌کند و خود را از تن‌دادن به پستی‌ها برتر می‌شمارد و مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنا پیدا می‌کند؛ وتمام تلاش خود را در رسیدن به سعادت و کسب کمال شایسته‌ی خویش مبذول می‌دارد.- براساس قرآن دنیا زینتکده‌ای است که کالای ناچیز آن در زرورق پیچیده شده و بهره‌مندی از آن کوتاه و محدود است و باید با فرارسیدن مرگ، آن را ترک کرد و به سرایی باقی و جاودانی کوچ کرد که بهره‌مندی و آسایشش ابدی و رنج و عذابش بی‌منتهاست ؛ تنها راه برخوردار شدن از این آسایش و رهایی از آن عذاب، غنیمت دانستن فرصت دنیا، انجام عمل صالح و فریفته نشدن به آن است؛ چنین نگرشی، سبب هوشیاری انسان می‌شود تا برای زخارف دنیا، بهای گزاف نپردازد و جلوه‌های آن را به جدّ نگیرد و به گرفتن نصیب خویش اکتفا کند و تمام توان خویش را بر اندوختن ذخیره گذارد و دنیا، این مزرعه‌ی آخرت را با بذر عمل صالح پر بار کند و ثمره‌ی باقی و پایدار آن را در آخرت برداشت نماید.- اگر چه انسان بر اساس آموزه‌های قرآن فطرتاً حسن و قبح اعمال را درک می‌کند، اما از آن جا که همیشه در معرض غفلت و نسیان قرار دارد، قرآن از باب تذکر و اتمام حجّت و برای هدایت و دستگیری بشر به ارائه‌ی مجموعه بینش‌هایی درباره‌ی حقیقت صفات و پیامدها و ویژگی‌های اخلاقی- رفتاری ناشی از آن می‌پردازد.- مدح و ستایش کارهای پسندیده و نشان دادن زیبایی آن‌ها و نیز مذمّت و سرزنش کردار زشت و پدیدار نمودن زشتی‌ها، برای جذب انسان‌ها به سوی ارزش‌ها و دور نگه داشتن از زشتی‌ها به شکل عاملی درونی، انسان را به سوی انجام نیکی‌ها و پرهیز از بدی‌ها سوق می‌دهد.- شناسایی ویژگی‌ها و خصوصیات افراد متخلّق به اخلاق حمیده و یا گرفتار به صفات رذیله و نیز آگاهی نسبت به پیامدهای اخلاقی- رفتاری صفات مختلف، با بالا بردن بصیرت و شناخت اخلاقی متربّی وی را کمک می‌کند تا با مقایسه‌ی آن ویژگی‌ها، با خصوصیات خود، میزان گرفتاری خود به رذائل و یا تخلّق خود به فضائل را تشخیص دهد و متناسب با آن اقدامات لازم برای حرکت در مسیر کمال را به انجام رساند.- اگر چه بینش و شناخت صحیح شرط لازم و ضروری برای تخلّق به اخلاق حمیده و انجام اعمال صالح و دوری از اخلاق رذیله و انجام عمل ناشایست است، اما کافی نیست و لزوماً به بروز رفتارهای مطلوب نمی‌انجامد؛ از این رو باید با بکارگیری شیوه‌هایی موجبات رغبت و تلاش برای تخلّق و آراسته شدن به صفات و افعال نیکو و دوری و کراهت از صفات و افعال رذیله را فراهم آورد. قرآن برای دستیابی بدین مقصود از راهکار ایجاد بیم و امید (انذار و تبشیر) بهره گرفته است.- قرآن برای ترغیب و تشویق بندگان بر ترک رذائل و اتّصاف و پرداختن به فضائل با شیوه‌هایی چون وعده عفو و غفران و پذیرش توبه، وعده‌ی نصرت و یاری، بیان پیامدها و مواهب دنیوی و اخروی به امید‌آفرینی می‌پردازد، و به آنان که در راه کسب رضای الهی و انجام عمل صالح گام می‌نهند، وعده‌ی پاداش بهتر و بیشتر از عملشان را می‌دهد.- فضل و رحمت بی‌منتهای خداوند مانع آن است که بنده را به محض ارتکاب خطا مواخذه و مجازات کند، بلکه مشفقانه و خیرخواهانه بندگان را مورد عفو و مغفرت قرار می‌دهد و حتی بدی‌هایشان را به نیکی بدل می‌کند تا با روشن کردن چراغ امید انگیزه‌ی ترک رذائل و تخلّق به فضائل را در ایشان ایجاد نماید.- انسان به کسب منفعت و خیرعلاقمند است؛ از این رو خداوند برای ترغیب بندگان، با در نظر گرفتن سعه‌ی وجودی متفاوت افراد، به بیان مواهب مادی ومعنوی صفات و اعمال شایسته می‌‌پردازد. همچنین خداوند از سر فضل و رحمت وعده‌ی پاداش بیشتر و شایسته‌تر از عمل می‌دهد. واضح است که چنین فضل و بخشایشی به نحو بسیار مطلوبی در ترغیب متربّی در انجام عمل شایسته و تخلّق به اخلاق حمیده موثر خواهد بود.- اصولاً انجام رفتارهای پسندیده برای انسان دشوار و مشقت‌بار است چرا که تقیّد به فضائل معمولاً با محدودیت‌هایی همراه است و انسان طبیعتاً تمایلی به محدودیت ندارد و دوست دارد هر آن چه را مایل است انجام دهد. به سبب همین مشقت و سختی خداوند برای ترغیب و ایجاد انگیزه و امید برای تخلّق به فضائل، ضمن فراخواندن انسان به انجام اعمال پسندیده و دوری از رذائل وعده می‌دهد که در این راه او را تنها نمی‌گذارد و یاریش می‌نماید.- قرآن برای ترهیب و تحذیر بندگان از رذائل و اعمال ناپسند با شیوه‌هایی چون دعوت به عبرت‌گیری و بیان پیامدها و عواقب دنیوی و اخروی اعمال رذیله، ایشان را بیم می‌دهد و با یادآوری کوتاهی فرصت توبه و انجام عمل صالح انسان‌ها را به ترک رذائل و کسب فضائل تحریک می‌کند.- مشاهده و یادآوری عواقب و پیامدهایی که گریبانگیر خاطیان در گذشته شده است با ایجاد بیم از دچار شدن به سرنوشتی چون سرنوشت ایشان موجب پرهیز از عملکردی شبیه عملکرد ایشان می‌شود.- انسان به حکم فطرت از آن‌چه ضرری را متوجه او کند گریزان است؛ از این رو قرآن با عنایت به تطوّر وسع و تفاوت‌های افراد به بیان پیامدهای منفی و عواقب مادی و معنوی اعمال و صفات ناپسند در دنیا و آخرت پرداخته و بدین وسیله موجبات بیم و پرهیز از آن‌ها را فراهم آورده است.- قرآن برای پرهیز دادن از رذائل اخلاقی و دعوت به توبه و جبران مافات و همچنین برای دعوت به فضائل و اعمال نیکو همواره هشدار می‌دهد که فرصت عمل و اصلاح کوتاه است، چرا که حداکثر به اندازه‌ی چند روزه‌ی عمر دنیا فرصت دارید و دنیای پس از مرگ و سرای آخرت جای عمل کردن نیست بلکه جایگاه کسب نتیجه‌ی اعمال است.- قرآن به شکل گسترده و فراوان از ارائه‌ی الگو بهره برده است، و با ارائه‌ی الگوهای عملی و مثبت، اولاً، نحوه‌ی رفتار صحیح را به انسان می‌نمایاند تا بتواند آن چه را در مقام نظر آموخته است، در عمل نیز مشاهده نماید و آن را سرلوحه‌ی عملکرد خویش قرار دهد تا در عرصه‌ی رفتار موفق باشد و کمتر دچار خطا شود، ثانیاً، موجب تقویت اعتماد به نفس وی می‌شود؛ زیرا اگر انسان ببیند افرادی از بشر توانسته‌اند به قلّه‌های معرفت و اخلاق دست یابند، این امید و انگیزه در وجودش بیدار می‌شود که او نیز به عنوان یکی از افراد بشر با شناختن ظرفیت‌های خود و تلاش کافی می‌تواند بدان کمال و مقامات عالی دست یابد. همچنین قرآن با ترسیم چهره‌ی زشت الگوهای منفی و نمایاندن عاقبت ناگوار ایشان زمینه‌ی عبرت‌آموزی را برای بشر فراهم می‌آورد و سبب می‌شود نوعی دلزدگی و نگرش منفی نسبت به آن‌ها در متربّی پدید آید.- اعمال و رفتار و افکار و نیات انسان در تأثیر و تأثّر پیوسته و مستمر خود، در عمق جان انسان شکل و طرحی پایدار را به ‌وجود می‌آورند که این طرح پایدار تمام اعمال و رفتار بعدی انسان را تنظیم می‌کند و جهت می‌دهد. در فرهنگ قرآن از این طرح پایدار باطنی به «شاکله» تعبیر شده است. از آن‌جا که ایجاد شاکله امری تدریجی است، قرآن به منظور حذف شاکله‌ی منفی و ایجاد شاکله‌ی مثبت به شکل مستمر و مکرر به بیان معارف و حقایق پرداخته است.- قرآن برای زدودن رذائل و تثبیت فضائل به شکلی هماهنگ و پیوسته در تمام طول نزول از روش‌های اعطای بینش، ایجاد بیم و امید و ارائه الگو بهره برده است.- قرآن در اولین برخورد با رذائل به شدت عکس العمل نشان می‌دهد تا هرچه بیشتر زشتی آن را بنمایاند.- خداوند پیش از آن‌که بندگان را به اعمال و صفات نیکو دعوت کند، خود را متخلّق به آن صفات معرفی می‌کند.- قرآن هنگام زدودن رذائل، برخلاف تثبیت فضائل، با بسامد بالایی از روش‌های ارائه الگوی منفی و بیم‌دهی بهره برده، در صورتی که از این روش‌ها در تثبیت فضائل بدین‌گونه عمل نکرده است.
  • تعداد رکورد ها : 1